Przypisy

na podziw (daw.) — zdumiewająco. [przypis edytorski]

na pogany — dziś popr.: na pogan. [przypis edytorski]

na pohybel — na nieszczęście, zgubę. [przypis edytorski]

na pohybel — na zgubę; pohybel: szubienica, rusztowanie, na którym wieszano skazańców. [przypis edytorski]

Na pohybel (rus.) — zgiń! [przypis edytorski]

na pohybel (z ukr.) — na zgubę, na śmierć. [przypis edytorski]

na pohybel (z ukr.) — na zgubę. [przypis edytorski]

napoje wyskokowe — napoje zawierające alkohol. [przypis edytorski]

na pokarm (…) stawa — wystarcza na jedzenie (tzn. jest dość zamożny). [przypis edytorski]

na pokus — na pokusę; skuszony przez. [przypis edytorski]

na poły (daw.) — w połowie. [przypis edytorski]

na poły — na pół. [przypis edytorski]

na poły — niezupełnie. [przypis edytorski]

napoły (starop. forma ort.) — dziś popr.: na poły; na pół, w połowie. [przypis edytorski]

napoły (starop. forma ort.) — dziś popr.: na poły; w połowie, na pół. [przypis edytorski]

na poły — tu: w pół. [przypis edytorski]

na pola beresteckie — bitwa pod Beresteczkiem (1651), zwycięstwo wojsk polskich nad siłami kozacko-tatarskimi; Beresteczko — miasto nad Styrem na Wołyniu, w zach. części Ukrainy. [przypis edytorski]

Napoleon a. Bonaparte Napoléon (1769–1821) — francuski dowódca wojskowy i przywódca polityczny; jako Napoleon I cesarz Francuzów i głowa I Cesarstwa Francuskiego w latach 1804–1814 oraz w 1815 r. [przypis edytorski]

Napoleona bym nie zapomniał, ale wśród tego natłoku świętych… — dzieciom nadawano przeważnie imiona świętych katolickich (np. Adam, Piotr, Zbigniew), których czczono tysiące. W przeciwieństwie do tego imię cesarza Napoleona, forma włoskiego Napoleone, ma nieznane pochodzenie. [przypis edytorski]

Napoleon a. Napoléon Bonaparte (1769–1821) — francuski dowódca wojskowy i przywódca polityczny, Napoleon I cesarz Francuzów i głowa I Cesarstwa Francuskiego w latach 1804–1814 i w roku 1815. [przypis edytorski]

napoleon a. napoleonodor — złota moneta francuska o wartości 20 franków, bita za panowania Napoleona I i Napoleona III. [przypis edytorski]

napoleon a. napoleonodor — złota moneta francuska o wartości 20 franków bita za panowania Napoleona I (od 1803) i Napoleona III. [przypis edytorski]

Napoleon Bonaparte (1769–1821) — cesarz Francji w latach 1804–1814, 1815, wybitny dowódca i prawodawca. [przypis edytorski]

Napoleon Bonaparte (1769–1821) — cesarz Francuzów w latach 1804–1814, król Włoch 1805–1814, twórca Księstwa Warszawskiego, wybitny wódz i polityk; po wielu zwycięstwach poniósł klęskę w trakcie wyprawy na Moskwę, pod Lipskiem i pod Waterloo, zmarł samotnie, wygnany na wyspę św. Heleny. [przypis edytorski]

Napoleon, Bonaparte (1769–1821) — cesarz Francuzów w latach 1804–1814, król Włoch 1805–1814, twórca Księstwa Warszawskiego, wybitny wódz i polityk europejski; poniósł klęskę w trakcie wyprawy na Moskwę, pod Lipskiem i pod Waterloo, zmarł samotnie, wygnany na wyspę św. Heleny. [przypis edytorski]

Napoleon Bonaparte (1769–1821) — cesarz Francuzów w latach 1804–1814, król Włoch 1805–1814, twórca Księstwa Warszawskiego, wybitny wódz i polityk europejski; poniósł klęskę w trakcie wyprawy na Moskwę, pod Lipskiem i pod Waterloo, zmarł samotnie, wygnany na wyspę św. Heleny. [przypis edytorski]

Napoleon Bonaparte (1769–1821) — francuski wódz i mąż stanu, pierwszy konsul Republiki Francuskiej, cesarz Francuzów; jako generał republiki zaproponował i poprowadził wyprawę egipską (1798–1801), w której oprócz żołnierzy wzięła udział również duża grupa uczonych i artystów; ich odkrycia, rysunki i publikacje wzbudziły w Europie wielkie zainteresowanie kulturą i historią Egiptu. [przypis edytorski]

Napoleon Bonaparte (1769-1821) — francuski wódz i mąż stanu, Pierwszy Konsul Republiki Francuskiej, jako Napoleon I cesarz Francuzów i głowa I Cesarstwa Francuskiego; jeden z największych dowódców wojskowych w dziejach; Napoleon I wobec parlamentu: 18–19 brumaire'a VIII roku Republiki (tj. 9–10 listopada 1799) Napoleon dokonał wojskowego zamachu stanu, obalił dyrektoriat i objął władzę, przyjmując tytuł pierwszego konsula; pierwszego dnia zamachu fałszywymi informacjami skłoniono do ustąpienia trzech członków rządu, co sparaliżowało i praktycznie zlikwidowało pięcioosobowy dyrektoriat, w drugim dniu Napoleon na czele grupy żołnierzy wkroczył na posiedzenie parlamentu i doprowadził do likwidacji zgromadzenia. [przypis edytorski]

Napoleon Bonaparte (1769–1821) — wybitny francuski wódz i polityk, pierwszy konsul Republiki Francuskiej, następnie cesarz Francuzów (1804–1814; 1815) jako Napoleon I; twórca Księstwa Warszawskiego; poniósł klęskę w trakcie wyprawy na Moskwę, pod Lipskiem i pod Waterloo, zmarł na zesłaniu, na wyspie św. Heleny. [przypis edytorski]

Napoleon Bonaparte a. Napoleon I (1769–1821) — pierwszy konsul Republiki Francuskiej, następnie cesarz fr.oraz prezydent, a potem król Włoch. [przypis edytorski]

Napoleon Bonaparte — zmarł 5 maja 1821 r. na wyspie św. Heleny, gdzie został pochowany. W 1840 r. prochy Cesarza Francuzów zostały przewiezione do Paryża i złożone w kościele Les Invalides; następnie jeszcze w 1861 roku przeniesiono je do wspaniałego sarkofagu w tejże świątyni. [przypis edytorski]

Napoleon I — cesarz Francuzów (1804–1814; 1815), twórca Księstwa Warszawskiego, wybitny wódz i polityk europejski; w 1812 wyruszył z Wielką Armią przeciwko Imperium Rosyjskiemu, zajął opuszczoną i spaloną przez Rosjan Moskwę, wskutek wielkich mrozów i stosowanej przez nieprzyjaciół taktyki spalonej ziemi poniósł wielkie straty i został zmuszony do odwrotu; poniósł klęskę w bitwach przeciwko koalicjom antyfrancuskim pod Lipskiem i pod Waterloo, zmarł na zesłaniu, na wyspie św. Heleny. [przypis edytorski]

Napoleonidzi — byli żołnierze walczący po stronie Napoleona. [przypis edytorski]

Napoleon III a. Karol Ludwik Napoleon Bonaparte (1808–1873) — prezydent Francji i cesarz Francuzów. [przypis edytorski]

Napoleon III Bonaparte (1808–1873) — bratanek Napoleona I, od 1848 prezydent Francji, w 1851 dokonał przewrotu, w 1852 ogłosił się cesarzem; w lipcu 1870 wypowiedział wojnę Prusom, w bitwie pod Sedanem (1 września 1870) skapitulował i oddał się wraz ze swą stutysięczną armią do niewoli, co stało się bezpośrednią przyczyną jego detronizacji oraz proklamowania III Republiki. [przypis edytorski]

Napoleon III Bonaparte (1808–1873) — bratanek Napoleona I, od 1848 prezydent Francji, w 1851 dokonał przewrotu, w 1852 ogłosił się cesarzem; w 1870 zdetronizowany. [przypis edytorski]

Napoleon III Bonaparte (1808–1873) — bratanek Napoleona I, od 1848 prezydent Francji, w 1851 dokonał przewrotu, w 1852 ogłosił się cesarzem; w lipcu 1870 wypowiedział wojnę Prusom, w bitwie pod Sedanem (1 września 1870) skapitulował i oddał się wraz ze swą stutysięczną armią do niewoli, co stało się bezpośrednią przyczyną jego detronizacji oraz proklamowania III Republiki i utworzenia Rządu Obrony Narodowej. [przypis edytorski]

Napoleon III Bonaparte (1808–1873) — bratanek Napoleona I, od 1848 prezydent Francji, w 1851 dokonał przewrotu, w 1852 ogłosił się cesarzem; w 1870 zdetronizowany. [przypis edytorski]

Napoleon III Bonaparte (1808–1873) — bratanek Napoleona I, od 1848 prezydent Francji, w 1851 dokonał przewrotu, w 1852 ogłosił się cesarzem; w lipcu 1870 wypowiedział wojnę Prusom, w bitwie pod Sedanem (1 września 1870) skapitulował i oddał się wraz ze swą stutysięczną armią do niewoli, co stało się bezpośrednią przyczyną jego detronizacji oraz proklamowania III Republiki. [przypis edytorski]

Napoleon III Bonaparte (1808–1873) — bratanek Napoleona I, od 1848 prezydent Francji, w 1851 dokonał zamachu stanu, w 1852 ogłosił się cesarzem; w 1870 zdetronizowany. [przypis edytorski]

Napoleon III Bonaparte (1808–1873) — cesarz Francuzów w latach 1852-1870. [przypis edytorski]

Napoleon I — Napoleon Bonaparte (1769–1821), francuski wódz i mąż stanu, cesarz Francuzów 1804–1814 i 1815 oraz król Włoch 1805–1814; tu: genialny strateg i przywódca. [przypis edytorski]

napoleonka — tu: bródka modna w czasach Napoleona III. [przypis edytorski]

Napoli di Romania — dawna włoska nazwa miasta Nauplion (gr. Nafplion) w Grecji, na Peloponezie. [przypis edytorski]

Napolion — Napoleon (Bonaparte). [przypis edytorski]

Napoljon — (gwarowo zniekształcone:) Napoleon; chodzi o Napoleona Bonaparte, cesarza Francji w latach 1804-1814, 1815; wybitnego wodza i prawodawcy; pod jego rozkazami walczyły m.in. polskie legiony Dąbrowskiego, przyczynił się do utworzenia po kilkunastu latach zaborów kadłubowego państwa polskiego, Księstwa Warszawskiego; Nopoleon cenił wysoko odwagę i umiejętności żołnierskie, nagradzając je często wysokimi awansami. [przypis edytorski]

na pomiecie (daw.) — pokosem. [przypis edytorski]

napominacz (daw.) — ten, co ostrzega a. krytykuje. [przypis edytorski]

Napomina Paweł apostoł Rzymiany i Koryntiany — Rz 15, 1; Kor 16. [przypis edytorski]

na popierze, którym klejnot był owinięty — w oryginale niem.: auf den Zettel zu schreiben, in welchen er den Stein einwickelte, tj. na kartce, w którą zawinął kamień. [przypis edytorski]

na poprzek — dziś: w poprzek. [przypis edytorski]

na porządek (daw.) — porządnie. [przypis edytorski]

naposiąść się na kogoś (daw.) — dokuczać komuś. [przypis edytorski]

na posielenie (ros. на поселение: na osiedlenie) — tu domyślnie: zesłanie na osiedlenie, przymusowe osiedlenie na Syberii lub w innym odległym rejonie cesarstwa rosyjskiego. [przypis edytorski]

na posielenie (ros. на поселение: na osiedlenie) — zesłanie na przymusowe osiedlenie na Syberii lub w innym odległym rejonie cesarstwa rosyjskiego. [przypis edytorski]

napotężniejszy (starop. forma) — dziś: najpotężniejszy. [przypis edytorski]

napotkał w tym na jakieś poważne przeszkody — dziś konstrukcja „napotkać na (coś)” uważana jest za błędną. Poprawnie: napotkać (coś) lub natrafić (na coś). [przypis edytorski]

na pował (daw.) — w ruinę. [przypis edytorski]

na pował — dziś powiedziano by: pokotem. [przypis edytorski]

na pował (starop.) — pokotem. [przypis edytorski]

na pował (starop.) — pokotem; stosami, stertami. [przypis edytorski]

na pował — tak, że będą leżeć pokotem. [przypis edytorski]

na powierzch — na wierzch. [przypis edytorski]

napowrót — dziś popr. pisownia: na powrót. [przypis edytorski]

na powrót — dziś popr.: z powrotem. [przypis edytorski]

na powrót — dziś: z powrotem. [przypis edytorski]

na powrót powierzyć katedrę anatomii w Padwie — powtórnie, ponieważ Vesalius pracował jako wykładowca chirurgii w Padwie w latach 1537–1555. Zrezygnował z profesury, żeby skorzystać z oferty cesarza Karola V i objąć stanowisko jego nadwornego lekarza. [przypis edytorski]

na pożytek duszny — dla pożytku duszy. [przypis edytorski]

na pozór — tu: z wyglądu. [przypis edytorski]

n'appuyez pas (fr.) — nie naciskaj. [przypis edytorski]

na pracą (starop. forma) — dziś B.lp r.ż.: na pracę. [przypis edytorski]

napracowałszy się (dial.) — napracowawszy się. [przypis edytorski]

na pragułku (ros.) — na spacer. [przypis edytorski]

naprasno (ros.) — na darmo. [przypis edytorski]

napraszczać (daw.) — wyprostowywać; por.daw. prościć: prostować. [przypis edytorski]

na prawą zawrócił — na prawą stronę; na prawo. [przypis edytorski]

naprawa gazu — w pierwszych latach XX w., kiedy dzieje się akcja Przygód młodych Bastablów, oświetlano mieszkania lampami gazowymi, elektryczność nie była jeszcze rozpowszechniona. [przypis edytorski]

naprawa — tu: namowa; por. daw. prawić: mówić. [przypis edytorski]

naprawa — tu: namowa; por. prawić (daw.): mówić. [przypis edytorski]

naprawa — tu: namowa; por. prawić: mówić. [przypis edytorski]

napraw' — daw. apostrofem oznaczano miękkie w (co ujawnia się w odmianie: naprawiał), a zarazem miejsce po zaniku prasłowiańskiej półsamogłoski, jeru miękkiego. [przypis edytorski]

Na prawej nodze całym ciężarem zaciężył — sens: przeniósł cały ciężar ciała na prawą nogę. [przypis edytorski]

naprawiać — tu: naprowadzać, kierować; przyciągać. [przypis edytorski]

naprawi (…) reputacją (daw.) — dziś: naprawi reputację. [przypis edytorski]

naprawuje (starop. forma) — dziś popr. forma 3.os.lp: naprawia. [przypis edytorski]

na prawu ruku (z ros.) — na prawą rękę; tu: jednostronna. [przypis edytorski]

na prawym flanku — na prawym skrzydle. [przypis edytorski]

na primier (ros.) — na przykład. [przypis edytorski]

na próżno — na darmo, niepotrzebnie. [przypis edytorski]

napróżny (daw.) — bezcelowy, daremny. [przypis edytorski]

napróżny (daw.) — pusty, bezcelowy, niedający rezultatu. [przypis edytorski]

napróżny — próżny, daremny, nadaremny. [przypis edytorski]

na procenta — dziś popr.: na procent. [przypis edytorski]

na progach przysionku Tezeusza — mowa o świątyni Tezeusza, herosa ateńskiego. [przypis edytorski]

Na proskrypcyjny kogo wciągnąć regestr — mowa o tzw. liście proskrypcyjnej, zawierającej nazwiska osób wyjętych spod prawa, na skutek czego każdy mógł je bezkarnie zabić. [przypis edytorski]

naprost (daw.) — na wprost, przed sobą. [przypis edytorski]

naprost (daw.) — prosto. [przypis edytorski]

naprost — dziś: na wprost; naprzeciwko. [przypis edytorski]

na przebindy (daw.) — do wyboru, pod dostatkiem. [przypis edytorski]

naprzeć się (daw.) — uprzeć się na coś, domagać się czegoś. [przypis edytorski]