Przypisy

Pont — kraina historyczna w Azji Mniejszej, na płd.-wsch. wybrzeżu M. Czarnego. [przypis edytorski]

Pont — kraina hist. w Azji Mniejszej, na płd.-wsch. wybrzeżu M. Czarnego. [przypis edytorski]

Pont — kraina hist. w płn.-wsch. Azji Mniejszej, nadmorska część Kapadocji, w starożytności niezależne królestwo, później zależne od Rzymu. [przypis edytorski]

Pont — królestwo nad Morzem Czarnym, w I w. p.n.e. najsilniejsze państwo w regionie, w czasie opisywanym przez Sienkiewicza było już zależne od Rzymu. Obejmowało tereny dzisiejszej Turcji, Krym i liczne ziemie na wybrzeżach Morza Czarnego i Azowskiego. Nazwa krainy pochodziła od ówczesnej nazwy Morza Czarnego: Pontus Euxinus. [przypis edytorski]

Pont (łac. Pontus Euxinus) — Morze Czarne. [przypis edytorski]

Pont (łac. Pontus Euxinus) — Morze Czarne. [przypis edytorski]

Pont-sur-Yonne — miasteczko we Francji, ok. 100 km na płd. od Paryża. [przypis edytorski]

Pont — tu: Pont Euksyński (gr. Pontos Eukseinos: Morze Gościnne), staroż. grecka nazwa Morza Czarnego. [przypis edytorski]

Pontverre, Benoìt Quimier de (1656–1733) — ksiądz katolicki, był proboszczem Confignon od 1691. [przypis edytorski]

pontycki — pochodzący z Pontu, krainy nad Morzem Czarnym. [przypis edytorski]

pontyfikalnie (z łac.) — tu: uroczyście. [przypis edytorski]

pontyjskie ostępy — trudno dostępne miejsce w lesie lub puszczy w Poncie, krainie nad Morzem Czarnym. [przypis edytorski]

ponurem, gorzkiem — daw. forma N. i Msc. lp przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: ponurym, gorzkim. [przypis edytorski]

ponurym i olbrzymim Anglikiem — tj. Johnem Miltonem (1608–1674), autorem Raju utraconego. [przypis edytorski]

ponurzyć (daw.) — zanurzyć, pogrążyć. [przypis edytorski]

Ponut’ — trump.: Ponuti (kreip.) [przypis edytorski]

pony — kuc, niewielki, krępy koń. [przypis edytorski]

ponystė — buvimas ponu, ponavimas. [przypis edytorski]

po obojej stronie (starop. forma) — daw. liczba podwójna; dziś: po obu stronach. [przypis edytorski]

poobracać (starop.) — tu: poprzemieniać. [przypis edytorski]

poobtłukane — dziś popr.: poobtłukiwane. [przypis edytorski]

Po odkryciu Meszasebe przez ojca Marquette i nieszczęśliwego La Salle — Missisipi została odkryta przez hiszp. podróżnika i konkwistadora Hernando de Soto (1496–1542) podczas wielkiej wyprawy na tereny na płn. od Meksyku (1539–1543). Marquette i La Salle byli pierwszymi, którzy zbadali Missisipi. [przypis edytorski]

poodsądzywał czci — oczernił (odsądził od czci); zbezcześcił. [przypis edytorski]

poodźta, własc. podźta a. pójdźta (gw.) — chodźcie; odejdźcie. [przypis edytorski]

po okropnym nieszczęściu 15 września 1826 — moment rozstania z Klementyną Curial. [przypis edytorski]

poonczas — wówczas; wtedy. [przypis edytorski]

po onem (starop.) — po tym. [przypis edytorski]

poorali — poorały [przypis edytorski]

Poor Yorick (ang.) — „Biedny Jorik”, słowa Hamleta nad czaszką ekshumowanego nadwornego błazna (Szekspir, Hamlet, akt V, scena 1), poprzedzające monolog o śmiertelności. [przypis edytorski]

poosobno — dziś: osobno; por. analogiczne pod wzgl. budowy leksykalnej, a o przeciwstawnym znaczeniu: pospołu. [przypis edytorski]

po osobno — dziś: osobno. [przypis edytorski]

poosobno (neol.) — osobno. [przypis edytorski]

poozdzierane — porozdzierane. [przypis edytorski]

popadany — popękany. [przypis edytorski]

popadaż (daw.) — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy nie popada, czyż nie popada. [przypis edytorski]

popadianka — córka popa. [przypis edytorski]

popadia — żona duchownego prawosławnego. [przypis edytorski]

popadia — żona popa (duchownego prawosławnego). [przypis edytorski]

popadłem w (…) nędzę — w oryginale niem. użyto rzeczownika Elend: [popadłem w] niedolę. [przypis edytorski]

popadzia — popadia, żona popa (duchownego prawosławnego). [przypis edytorski]

po palestrancku (daw.) — na sposób prawniczy; palestra (z łac.): grono adwokatów, pełnomocników sądowych. [przypis edytorski]

poparny — podwójny; podzielony na dwa a. występujący w parach. [przypis edytorski]

popaść a. popasać — odpocząć, dając jeść (paszę) koniowi. [przypis edytorski]

popaść (gw., z ros. попасть) — trafić, wcelować. [przypis edytorski]

popasać — odpoczywać, robić postój. [przypis edytorski]

popasać — odpoczywać w drodze, szczególnie podczas podróży konno. [przypis edytorski]

popasać — robić postój w podróży. [przypis edytorski]

popasać — robić postój w podróży, szczególnie konno (na takim postoju konie dostają paszę). [przypis edytorski]

popasać — robić postój w podróży, szczególnie konno. [przypis edytorski]

popas (daw.) — postój w czasie podróży w celu nakarmienia koni i odpoczynku. [przypis edytorski]

popasowy — przym. od popas: postój w czasie podróży w celu nakarmienia koni i odpoczynku. [przypis edytorski]

popas — postój w czasie podróży w celu nakarmienia koni i odpoczynku. [przypis edytorski]

popas — postój w podróży (szczególnie odbywanej konno); tu: gospoda, zajazd. [przypis edytorski]

popas — przerwa w podróży odbywanej konno. [przypis edytorski]

popas — przerwa w podróży; odpoczynek dla koni pociągowych lub wierzchowych, podczas którego dostawały paszę lub pasły się na jakimś dostępnym terenie zielonym. [przypis edytorski]

popatrzał — dziś popr. forma 3 os. lp cz.przesz.: popatrzył. [przypis edytorski]

popatrzywszy na nią, tak mnie ten widok ścisnął za serce — błąd logiczny i gramatyczny; dziś popr. np: kiedy popatrzyłem na nią, (…) widok [jej] ścisnął [mnie] za serce. [przypis edytorski]

pop — duchowny w kościele prawosławnym. [przypis edytorski]

popęd detumescencji — jeden ze składników popędu seksualnego w terminologii Molla: popęd do odprężenia po zaspokojeniu seksualnym. [przypis edytorski]

popęd kontrektacji — jeden ze składników popędu seksualnego w terminologii Molla: popęd do fizycznego kontaktu z partnerem. [przypis edytorski]

popęd — siła i prędkość. [przypis edytorski]

popętać — spętać, związać. [przypis edytorski]

popętać — tu: skuć. [przypis edytorski]

Pope, Alexander (1688–1744) — czołowy poeta angielskiego Oświecenia. [przypis edytorski]

Pope, Alexander (1688–1744) — czołowy poeta angielskiego oświecenia. [przypis edytorski]

popełnieć — przytyć, zaokrąglić się. [przypis edytorski]

popełnił był (daw.) — forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: popełnił wcześniej, uprzednio (przed wydarzeniami a. czynnościami wyrażonymi formą zwykłego czasu przeszłego). [przypis edytorski]

popiętny (daw.) — złożony z pięciu części. [przypis edytorski]

Popiela zaś wraz z potomstwem do szczętu z państwa wykorzenił — w innym tłumaczeniu: „Popiela wraz z potomstwem doszczętnie usunął z królestwa”. Oznaczałoby to, że smutny koniec spotkał Popiela poza granicami państwa, nie zaś, jak chce późniejsza tradycja, na wieży w Kruszwicy. [przypis edytorski]

Popielec — środa popielcowa, w kalendarzu chrześcijańskim dzień pokutny, rozpoczynający Wielki Post. Wtorek przed Popielcem to ostatni dzień karnawału. [przypis edytorski]

popielica — gatunek gryzonia. [przypis edytorski]

popielica — szary gryzoń wielkości szczura. [przypis edytorski]

popielicowy — ozdobiony skórkami popielic, małych gryzoni podobnych do wiewiórki. [przypis edytorski]

popieliczy (daw.) — dziś: popielicowy, wykonany z futerek popielic, dużych, szarych gryzoni. [przypis edytorski]

Popiel — legendarny władca, po raz pierwszy wspomniany w kronice Galla Anonima jako przedstawiciel dynastii poprzedzającej Piastów. Pod wpływem modyfikacji legendy w kronice mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem stał się symbolem złego króla. [przypis edytorski]

popielnica — naczynie gliniane przeznaczone na popioły ze stosu pogrzebowego; urna. [przypis edytorski]

Popiel, Paweł (1807–1892) — konserwatywny polityk, publicysta. [przypis edytorski]

Popiel — w oryg. łac. w tym rozdziale stosuje kronikarz zapis: Pumpil (tj. łac. zapis słowiańskiego imienia Pąpiel?). [przypis edytorski]

popieras (lenk.) — popierius, čia: laikraštis, laiškas, raštas. [przypis edytorski]

popieścił także Ginnistan — niem. er herzte Ginnistan, tj. przytulił Ginnistan. [przypis edytorski]

po pijanu — dziś popr.: po pijanemu; tu: forma skrócona dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

popi — księżowski; pop: ksiądz prawosławny. [przypis edytorski]

popili się zbytnim pieszczeniem szczęścia — Jozue 7, 5. [przypis edytorski]

Popiół i diament — powieść Jerzego Andrzejewskiego, której głównym bohaterem jest partyzant Maciek Chełmicki, a zasadniczym dylematem kwestia walki przeciw tzw. władzy ludowej bądź zaniechania jej. [przypis edytorski]

popiołami nakryte pokoje — nawiązanie do Pompei, miasta zasypanego pyłem wulkanicznym w czasie wybuchu Wezuwiusza w 79 r. n.e., a odkrywanego sukcesywnie w trakcie wykopalisk, prowadzonych od końca XVI w. [przypis edytorski]

Popioły — tytuł powieści Stefana Żeromskiego (1864–1925) wydanej w 1902 r., mającej stanowić powieść-panoramę przedstawiającą przemianę duchową społeczeństwa polskiego w czasie wojen napoleońskich, a następnie uwydatnić skutki tego impulsu, mianowicie w rewolucjach, emigracji, buntach, powstaniach i wygnaniach. [przypis edytorski]

popisać (daw.) — zaciągnąć do wojska. [przypis edytorski]

popisać się (starop.) — zaprezentować się (tu: w przeglądzie wojsk). [przypis edytorski]

popisować (daw.) — sporządzić spis. [przypis edytorski]

popisować — dziś popr.: popisywać. [przypis edytorski]

popisować się (daw.) — dziś: popisywać się. [przypis edytorski]

popisować (starop. forma) — popisywać, stawać do popisu, stawać do pojedynku; abyś się miał z niemi (…) popisować nad swemi własnemi: abyś miał popisywać się nimi [tj. swoimi siłami] stając do pojedynku ze swoimi [ze swojego obozu]. [przypis edytorski]

popisowali się (starop. forma) — dziś: popisywali się. [przypis edytorski]

popisowy — umieszczony na liście poborowych. [przypis edytorski]

po pjanemu (daw.) — dziś popr.: po pijanemu. [przypis edytorski]

po pjanu (daw.) — po pijanemu. [przypis edytorski]

pop — kapłan prawosławny bądź unicki. [przypis edytorski]

pop — kapłan. [przypis edytorski]

popłatać — pociąć mieczem, posiekać. [przypis edytorski]

popława (reg.) — łąka położona wśród pól na niższym terenie, okresowo zalewana przez pobliską rzekę lub deszcze. [przypis edytorski]