Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza | przypisy tradycyjne
Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | architektura | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | chemiczny | dawne | filozoficzny | francuski | geologia | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | łacina, łacińskie | liczba mnoga | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | portugalski | pospolity | potocznie | przestarzałe | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj męski | rodzaj nijaki | rosyjski | rzadki | staropolskie | starożytny | turecki | ukraiński | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | zdrobnienie
Według języka: wszystkie | English | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 6881 przypisów.
orso (wł.) — niedźwiedź; popr. po hiszpańsku: oso. [przypis edytorski]
orszada — napój chłodzący z migdałów tartych, gotowanych z cukrem. [przypis redakcyjny]
orszada — napój chłodzący z tartych migdałów, cukru i wody. [przypis edytorski]
orszada — napój chłodzący z tartych migdałów, gotowanych z cukrem. [przypis edytorski]
orszada — słodki napój migdałowo-mleczny. [przypis edytorski]
orszaki — dziś popr. forma N.lm: orszakami (znaczenie: szykami). [przypis edytorski]
orszaki wojenne, alegoryczne wizerunki, takoż pogańskie bożyszcza nadobnie wyobrażone przez żywe osoby — tzw. żywe obrazy, rozrywka modna w XVIII–XIX w. Aktorzy-amatorzy, często osoby z wyższych sfer, przebierali się stosownie i odtwarzali sceny z literatury lub z malarstwa. [przypis edytorski]
orszak — oddział. [przypis edytorski]
orszak — tu: szyk a. oddział wojska. [przypis edytorski]
orszak — w oryginale niem. Hof: dwór. [przypis edytorski]
Orsza — miasto ruskie, od XIII wieku należało do Wielkiego Księstwa Litewskiego, miejsce walk z Rosją w wieku XV i XVII. Obecnie Białoruś. [przypis edytorski]
Orsza — miasto we wsch. części dzisiejszej Białorusi, ok. 200 km na wsch. od Mińska, ok. 100 na zach. od Smoleńska, miejsce dwóch bitew między wojskami polskimi i moskiewskimi (1512 i 1564). [przypis edytorski]
Orszańskie — ziemia we wsch. części dzisiejszej Białorusi, ze stolicą w Orszy. [przypis edytorski]
orta (daw.) — drobna moneta, bita w wielu europejskich krajach. [przypis edytorski]
Ortagoras z Teb (V w. p.n.e.) — grecki muzyk, jeden z najbardziej znanych flecistów swoich czasów, nauczyciel Epaminondasa. [przypis edytorski]
Ortega y Gasset, José (1883–1955) — filozof i eseista hiszpański; republikanin. [przypis edytorski]
ortel — wyrok. [przypis autorski]
Ortia — przydomek Artemidy [dziewiczej bogini łuczniczki, opiekunki zwierzyny łownej] w Lakonii. [przypis tłumacza]
Ortis — nieszczęśliwy kochanek, bohater autobiograficznej powieści epistolarnej napisanej w duchu sentymentalizmu przez wł. poetę i prozaika Niccolo Ugo Foscolo (1778–1827), zatytułowanej Ostatnie listy Jacopa Ortis. [przypis edytorski]
ortodoks — tradycjonalista, zwł. w sprawach religijnych. [przypis edytorski]
ortolan — mały ptak wędrowny z rodziny trznadli. [przypis edytorski]
ortopedia (z gr. orthos: prosty, prawidłowy; paideía: wychowanie, wykształcenie) — dział medycyny zajmujący się diagnostyką i leczeniem chorób i urazów narządów ruchu; tu: metodyczne prostowanie. [przypis edytorski]
Ortruda — bohaterka dramatu muzycznego Lohengrin autorstwa Richarda Wagnera (1813–1883). [przypis edytorski]
Ortwin, Ostap (1876–1942) — właśc. Oskar Katzenellenbogen, polski dziennikarz i krytyk literacki, przyjaciel Brzozowskiego; redaktor Pamiętnika i autor części przypisów do tego tekstu. [przypis edytorski]
Ortygia — daw. nazwa wyspy Delos w archipelagu Cykladów na Morzu Egejskim. [przypis edytorski]
Ortygia — dawniejsza nazwa wyspy Delos. [przypis edytorski]
Ortym, Tadeusz, właśc. Tymoteusz Prokulski (1898–1963) — polski aktor, reżyser, konferansjer, twórca polskiego teatru dla dzieci, autor kilkudziesięciu baśni scenicznych. [przypis edytorski]
O rus! (łac.) — O wsi! (tu: cytat z pochwały wiejskiego życia u Horacego, Satyry, II, 6, w. 60: „o rus, quando ego te adspiciam…”). [przypis edytorski]
O Rus, quando ego te aspiciam — cytat z Satyr Horacego: „Kiedyż cię, wsi, zobaczę!”. Ciekawa jest użyta tu gra słów: rus (wieś) wymawia się po francusku jak Russe – Rosjanin. [przypis edytorski]
„O Rus, quando ego te aspiciam!” — „Kiedyż cię, wsi, zobaczę”. Cytat z Horacego (Satyry, II,6); tu użyty na zasadzie gry słów: rus (wieś) wymawia się po francusku tak jak Russe (Rosjanin). [przypis redakcyjny]
orvieto — cenione białe wino z okolic włoskiego miasta o tej samej nazwie, położonego w połowie drogi między Florencją a Rzymem. [przypis edytorski]
Orvieto — miasto we Włoszech, w regionie Umbria, w połowie drogi między Florencją a Rzymem; znane m.in. z XIV-wiecznej katedry, której fasada jest jednym z największych arcydzieł późnego średniowiecza: zdobią ją płaskorzeźby przedstawiające historie biblijne ze Starego i Nowego Testamentu, m.in. ilustrujące opowieść o biblijnym ogrodzie Eden. [przypis edytorski]
Orwid, Józef (1891–1944) — właśc. Józef Kostych, aktor. [przypis edytorski]
orychalk (gr. dosł.: górska miedź) — metal wzmiankowany w kilku staroż. źródłach; w opisie Atlantydy (Platon, Kritias) występuje jako najcenniejszy po złocie. [przypis edytorski]
Orygenes (ok. 185–254) — filozof gr. z Aleksandrii, teolog wczesnochrześcijański; zdobył wielki autorytet jako pierwszy z uczonych chrześcijańskich, erudyta i płodny autor, szczególnie komentarzy do Biblii, którą interpretował symbolicznie i alegorycznie; ukształtował tradycję filoz.-teolog. szkoły aleksandryjskiej, opartą na koncepcjach neoplatońskich; w późniejszych czasach w głównym nurcie chrześcijaństwa niektóre jego poglądy stały się kontrowersyjne, część potępiono. [przypis edytorski]
Orygenes (ok. 185–254) — filozof gr. z Aleksandrii, teolog wczesnochrześcijański; zdobył wielki autorytet jako pierwszy z uczonych chrześcijańskich, erudyta i płodny autor, szczególnie komentarzy do Biblii, którą interpretował symbolicznie i alegorycznie; ukształtował tradycję filoz.-teolog. szkoły aleksandryjskiej, opartą na koncepcjach neoplatońskich; w późniejszych czasach w głównym nurcie chrześcijaństwa niektóre jego poglądy stały się kontrowersyjne, część z nich potępiono. [przypis edytorski]
Orygenes (ok. 185–254) — grecki filozof i teolog wczesnochrześcijański z Aleksandrii; zdobył wielki autorytet jako pierwszy z uczonych chrześcijańskich, erudyta i płodny autor, szczególnie komentarzy do Biblii, którą interpretował symbolicznie i alegorycznie; ukształtował tradycję filoz.-teolog. szkoły aleksandryjskiej, opartą na koncepcjach neoplatońskich; w późniejszych czasach w głównym nurcie chrześcijaństwa niektóre jego poglądy stały się kontrowersyjne, część potępiono na drugim soborze konstantynopolitańskim (553). [przypis edytorski]
Orygenes (ok. 185–254) — grecki filozof i teolog wczesnochrześcijański z Aleksandrii; zdobył wielki autorytet jako pierwszy z uczonych chrześcijańskich, erudyta i płodny autor, szczególnie komentarzy do Biblii, którą interpretował symbolicznie i alegorycznie; ukształtował tradycję filoz.-teolog. szkoły aleksandryjskiej, opartą na koncepcjach neoplatońskich; w późniejszych czasach w głównym nurcie chrześcijaństwa niektóre jego poglądy stały się kontrowersyjne, część potępiono; autor m.in. dzieła Przeciw Celsusowi (gr. Κατὰ Κέλσου) napisanego jako odpowiedź na krytykę chrześcijaństwa zawartą w Prawdziwym słowie autorstwa Celsusa. [przypis edytorski]
Orygenes (ok. 185–254) — grecki filozof i teolog wczesnochrześcijański z Aleksandrii; zdobył wielki autorytet jako pierwszy z uczonych chrześcijańskich, erudyta i płodny autor, szczególnie komentarzy do Biblii, którą interpretował symbolicznie i alegorycznie; ukształtował tradycję filoz.-teolog. szkoły aleksandryjskiej, opartą na koncepcjach neoplatońskich; w późniejszych czasach w głównym nurcie chrześcijaństwa niektóre jego poglądy stały się kontrowersyjne, część potępiono. [przypis edytorski]
Orygenes (ok. 185–254) — grecki filozof i teolog wczesnochrześcijański z Aleksandrii; zdobył wielki autorytet jako pierwszy z uczonych chrześcijańskich, erudyta i płodny autor, szczególnie komentarzy do Biblii, którą interpretował symbolicznie i alegorycznie; ukształtował tradycję filoz.-teolog. szkoły aleksandryjskiej, opartą na koncepcjach neoplatońskich; w późniejszych czasach w głównym nurcie chrześcijaństwa niektóre jego poglądy stały się kontrowersyjne, część potępiono [przypis edytorski]
Orygenes (ok. 185–254) — gr. filozof i teolog wczesnochrześc. z Aleksandrii; zdobył wielki autorytet jako pierwszy z uczonych chrześc., erudyta i płodny autor, szczególnie komentarzy do Biblii, którą interpretował symbolicznie i alegorycznie; ukształtował tradycję filoz.-teolog. szkoły aleksandryjskiej, opartą na koncepcjach neoplatońskich; w późniejszych czasach w głównym nurcie chrześc. niektóre jego poglądy stały się kontrowersyjne, część potępiono. [przypis edytorski]
Orygenes (ok. 185–254) — gr. filozof i teolog wczesnochrześc. z Aleksandrii; zdobył wielki autorytet jako pierwszy z uczonych chrześc., erudyta i płodny autor, szczególnie komentarzy do Biblii, którą interpretował symbolicznie i alegorycznie; ukształtował tradycję filoz.-teolog. szkoły aleksandryjskiej, opartą na koncepcjach neoplatońskich; w późniejszych czasach w głównym nurcie chrześc. niektóre jego poglądy stały się kontrowersyjne, część potępiono. [przypis edytorski]
Orygenes, Origenes — ur. 195 w Aleksandrii, uczeń Klemensa z Aleksandrii, uczył następnie tak jak Klemens w aleksandryjskiej szkole katechetów. Oskarżony o herezję, utracił urząd nauczycielski. Opuścił Aleksandrię, umarł w Tyrus 254. Główne jego dzieło: Περὶ ἀρχῶν (o zasadach sc. nauki chrześcijańskiej). [przypis autorski]
Orygenes — pisarz kościelny w II wieku w Aleksandrii, z ascetycznej gorliwości dał się wykastrować. [przypis redakcyjny]
orygentalney — prawdopodobnie: orientalnej. [przypis edytorski]
Orygilla, Orgilla — przewrotna i niewierna żona Gryfona. [przypis redakcyjny]
oryginał — tu: człowiek nietuzinkowy, ekscentryczny. [przypis edytorski]
oryginalność to własna nuta wnoszona do dorobku poprzedników — Miriam [Z. Przesmycki], Profile poetów francuskich, „Życie” 1888, nr 1. [przypis autorski]
oryginalność włoska, już zagrożona mocno zdobyciem Florencji w roku 1530 — mowa o długotrwałym oblężeniu Florencji przez papieża Klemensa VII i cesarza Karola V. [przypis redakcyjny]
Orygines każe im wiekuiście wędrować (…) od złego do dobrego stanu. — Augustyn z Hippony, Państwo Boże, XXI, 17. [przypis edytorski]
oryl a. włóczek — flisak a. holownik, pomagający flisakom w przeprowadzeniu tratwy w trudnych miejscach na rzece. [przypis edytorski]
oryl — flisak, człowiek zajmujący się spławianiem rzeką drewna, zboża i innych towarów. [przypis edytorski]
oryl — flisak; osoba zajmująca się zawodowo i zarobkowo transportem rzecznym towarów (tj. spławem). [przypis edytorski]
orylka — zajęcie polegające na spławianiu towarów rzeką; flisactwo. [przypis edytorski]
Oryl — olbrzym-zbójca, przylepiający sobie do ciała ucięte członki. [przypis redakcyjny]
orypiment — właśc. aurypigment, minerał z grupy siarczków. [przypis edytorski]
orzechów, bez przegradzającej ścianki wewnątrz — tj. ścianki, którą mają orzechy włoskie. [przypis tłumacza]
orzechówka (biol.) — ptak z rodziny krukowatych. [przypis edytorski]
Orzechowski, Piotr — konsyliarz foralny w Galicji do 1809 roku. Potem Sędzia Trybunału w Warszawie, umarł tam koło 1820 roku. Był stałym i szczerym przyjacielem mego ojca. [przypis autorski]
Orzechowski, Stanisław (1513–1566) — także łac. Orichovius; historyk, autor pism politycznych i religijnych okresu renesansu, ideolog złotej wolności szlacheckiej i ruchu obrony praw szlacheckich, przeciwnik polityki Zygmunta II Augusta; ksiądz katolicki, kanonik przemyski; wybitny orator. [przypis edytorski]
Orzechowski, Stanisław (1513–1566) — także łac. Orichovius, ksiądz katolicki, kanonik przemyski, historyk, autor pism politycznych i religijnych okresu renesansu, ideolog złotej wolności szlacheckiej i ruchu obrony praw szlacheckich, przeciwnik polityki Zygmunta II Augusta. [przypis edytorski]
orzech świętego Ignacego — inaczej: owoc kulczyby, którego nasiona zwierają strychninę i brucynę. [przypis edytorski]
o rzeczach śmierci — dziś raczej: o sprawach śmierci. [przypis edytorski]
Orzeczenie TK P. 4/99. [przypis autorski]
orzeł buja w rozkosznej wolności swojej, a inni się ptacy zlatują około niego, służąc mu a prowadząc go — mniemanie dawnych, że orła, gdy wzrok jego wiekiem już był osłabiony, inne ptaki, ulatując koło niego, prowadziły. [przypis redakcyjny]
Orzeł (dziś ukr.: Oril) — rzeka, dopływ Dniepru. [przypis edytorski]
Orzeł, gdy mu dziób stary (…) już gardła nie żywi (…) — Dzioby wielkich ptaków drapieżnych z wiekiem coraz bardziej zakrzywiają się i na koniec wierzchnie ostrze, zagiąwszy się, dziób zamyka, i ptak z głodu umierać musi. To mniemanie gminne przyjęli niektórzy ornitologowie. [przypis autorski]
orzeł — hebr. נֶשֶׁר (neszer): orzeł, sęp, sęp płowy. [przypis edytorski]
orzeł i garść promieni — godło Stanów Zjednoczonych. [przypis edytorski]
Orzeł — miasto w Rosji, znane również jako Orioł, położone w obwodzie orłowskim. Podczas II wojny światowej Orzeł został zajęty przez wojska niemieckie w październiku 1941 roku. Okupacja trwała do sierpnia 1943, kiedy miasto zostało odbite przez Armię Czerwoną w ramach operacji orłowskiej. [przypis edytorski]
Orzeł — miasto w zach. części Rosji, nad rzeką Oką; w czasie II wojny miejsce ciężkich walk między Rosjanami i Niemcami. [przypis edytorski]
orzeł mignął z prawej strony — pomyślna wróżba. [przypis edytorski]
Orzeł unosi pisklę swoje w błękit… — Du progrés par le christianisme; Oeuvres, VII, 130–231. [przypis autorski]
Orzeł z Polenty wziął ją w dziób swój orli — Gwido z Polenty panował w Rawennie i władzę swą rozciągał aż do miasteczka Cerwii. Herb Polenty był orzeł srebrny w polu złotym lub błękitnym. [przypis redakcyjny]
Orzelski, Marcin — polski wojskowy epoki wojen napoleońskich; od 1810 kapitan 11. pułku ułanów. [przypis edytorski]
Orzeszkowa, Eliza (1841–1910) — powieściopisarka, nowelistka; początkowo pozostawała w nurcie prozy tendencyjnej, problematyka społeczna zawsze była obecna w jej twórczości, ale późniejsze utwory charakteryzowały się pogłębioną psychologią, np. Nad Niemnem z 1888; jako publicystka walczyła o prawa kobiet. [przypis edytorski]
Orzeszkowa, Eliza (1841–1910) — powieściopisarka, nowelistka; początkowo pozostawała w nurcie prozy tendencyjnej, problematyka społeczna zawsze była obecna w jej twórczości, ale późniejsze utwory charakteryzowały się pogłębioną psychologią, np. Nad Niemnem (1888); jako publicystka walczyła o prawa kobiet. [przypis edytorski]
Orzeszkowa, Eliza, właśc. Pawłowska, Elżbieta (1841–1910) — pisarka epoki pozytywizmu pol., autorka m.in. powieści Meir Ezofowicz (1878), Nad Niemnem (1888), Cham (1888), Bene nati (1891), Dwa bieguny (1893), Ad astra. Dwugłos (1904); zbiorów nowel: Melancholicy (1896), Iskry (1898); opowiadań Gloria victis (zbiór z 1910 r.), a także społecznie zaangażowanych artykułów publicystycznych (Kilka słów o kobietach 1870, Patriotyzm i kosmopolityzm 1880, O Żydach i kwestii żydowskiej 1882), nominowana do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1905; po pierwszym mężu przyjęła nazwisko Orzeszko (rozwód 1869), po raz drugi wyszła za mąż w 1894 r. za swego wieloletniego przyjaciela Stanisława Nahorskiego. [przypis edytorski]
Orzeszkowa (…) pisała jeszcze w roku 1894 (w przedmowie do Melancholików) (…) lekceważenie wszelkich piękności i dóbr moralnych — por. E. Orzeszkowa, Melancholicy, w: Pisma zebrane. Pod redakcją Juliana Krzyżanowskiego, t. XXVIII, Warszawa 1949. [przypis autorski]
Orzeszkowa (…) zarzucała (…) „przeestetyzowanym dekadentom… lekceważenie wszelkich piękności i dóbr moralnych” — E. Orzeszkowa, Melancholicy, s. 12. [przypis autorski]
o rzeźbie (…) ważna uwaga w „Stylu Ibsena” — S. Brzozowski, Styl Ibsena, „Przegląd Społeczny” 1906, nr 15–16. [przypis autorski]
o rzeźbie (…) zakończenie „Etapów sentymentalizmu — S. Brzozowski, Idee, Lwów 1910, s. 427–429 (Etapy sentymentalizmu). [przypis autorski]
orzeźwiać się — hebr. לְהָרִיחַ (lehariach): wąchać, emitować zapach do wąchania (wdychania). Raszi wyjaśnia, że zakazane jest uczynienie kadzidła wedle takich proporcji jak zrobił to Mojżesz, ale można sporządzić je według własnych proporcji, aby sprzedawać je społeczności, zob. Raszi do 30:38 [1]. [przypis tradycyjny]
orzeźwieć — tu: odzyskać siły. [przypis edytorski]
orzeźwion — dawna krótka forma przymiotnika; dziś: orzeźwiony. [przypis edytorski]
orz — tryb rozkazujący 2 os. lp od czas.: orać. [przypis edytorski]
orzucać — obrzucać. [przypis edytorski]
orzucić — obrzucić. [przypis edytorski]
orzucony — zarzucony, nakryty. [przypis edytorski]
orzydło (gw.) — kołnierz, klapa. [przypis edytorski]
orzydle (daw.) — część koszuli pod szyją, przód kołnierza. [przypis edytorski]
orzydle (gw.) — klapy; gardło. [przypis edytorski]
orzydle — ubranie na piersiach. [przypis autorski]
ość a. oścień — drąg z ostrzem o kilku zębach, do nabijania ryb. [przypis redakcyjny]
O ścianie nagiej, szarej, stromej, Spiętrzone wkoło skał rozłomy — inwersja: rozłomy skał o nagiej, szarej, stromej ścianie, spiętrzone wkoło. [przypis edytorski]
oścień (daw.) — zaostrzony kij do popędzania bydła; także widełki do połowu ryb. [przypis edytorski]
oścień — dziób (maszt poziomy). [przypis autorski]
oścień — narzędzie na długim drążku ostro zakończone: zaostrzony kij używany przy hodowli bydła a. ostre widełki na drewnianym trzonku służące do połowu ryb. [przypis edytorski]
oścień — ostrze; włócznia lub trójząb; tu: tyrsos. [przypis edytorski]
oścień — rodzaj narzędzia: spiczasty kij do popędzania bydła a. ostre widły na długim trzonku używane przy połowie ryb. [przypis edytorski]
