Przypisy

klaupka — suolas bažnyčioje atsiklaupti ar atisėsti. [przypis edytorski]

klauza — klauzula, warunek w umowie. [przypis edytorski]

klauzula — warunek zawarty w umowie. [przypis edytorski]

klauzura (z łac.) — przepisy prawa kanonicznego ograniczające zakonnikom i zakonnicom kontakt ze światem zewnętrznym. [przypis edytorski]

klauzura (z łac.: zamknięcie) — zamknięta część domu zakonnego lub klasztoru; także: przepisy zakonne zakazujące kontaktowania się ze światem zewnętrznym. [przypis edytorski]

klawesyn — dawny klawiszowo-strunowy instrument muzyczny. [przypis edytorski]

klawicymbał (daw.) — klawesyn. [przypis edytorski]

klawicymbał — dawny instrument muzyczny, klawiszowy, strunowy, w kształcie fortepianu, w którym dźwięk wydobywał się poprzez naciśnięcie klawisza, który powodował szarpnięcie struny piórkiem. [przypis edytorski]

klawicymbał — instrument klawiszowy, poprzednik fortepianu. [przypis edytorski]

klawikord — instrument klawiszowy strunowy, prototyp fortepianu. [przypis edytorski]

klawikord — instrument klawiszowy strunowy, prototyp fortepianu. [przypis edytorski]

klawikord — klawiszowy instrument strunowy. [przypis edytorski]

klawikord (muz.) — instrument będący prototypem fortepianu. [przypis edytorski]

klawikord — prototyp fortepianu. [przypis edytorski]

klawo (daw., pot.) — świetnie. [przypis edytorski]

klawy (daw. pot.) — fajny, niezły. [przypis edytorski]

klawy (daw., pot.) — świetny. [przypis edytorski]

klękły — dziś popr. forma: klęknęły. [przypis edytorski]

klępa — samica łosia; przen. obelż.: kobieta ociężała, niezdarna. [przypis edytorski]

klępa — samica łosia; (przen. obelż.): kobieta ociężała, niezdarna. [przypis edytorski]

klęska białogórska, właśc. bitwa na Białej Górze — bitwa rozegrana w 1620 r. w okolicy wzgórza Biała Góra (dziś w granicach Pragi). Protestanccy Czesi zostali pokonani przez katolickich Habsburgów. Konsekwencją tej klęski było zniemczenie elit i degradacja czeskiej kultury, trwająca aż do XIX w. [przypis edytorski]

klęska lizbońska — trzęsienie ziemi w Lizbonie 1 listopada 1755, bezpośrednio po którym wystąpiło tsunami; jeden z najtragiczniejszych tego rodzaju kataklizmów w historii: zginęło ok. 90 tysięcy osób, Lizbona została całkowicie zrujnowana. Poemat Woltera na ten temat spowodował polemikę Rousseau. [przypis edytorski]

klėtis — pirkia. [przypis edytorski]

Klearchos (ok. 450–401 p.n.e.) — dowódca spartański podczas wojny peloponeskiej, w 408 dowódca garnizonu w Bizancjum, w którym dla swoich żołnierzy odebrał cywilnej ludności całą żywność, wskutek czego podczas jego nieobecności mieszkańcy otworzyli bramy Ateńczykom; w 403 ponownie objął dowództwo w Bizancjum, zasłynął z okrucieństwa; usunięty z Bizancjum, został dowódcą najemników w służbie perskiej. [przypis edytorski]

kleć — ciasne pomieszczenie, klitka. [przypis edytorski]

kleć (daw.) — klitka, ciasne pomieszczenie. [przypis edytorski]

kleć — klatka. [przypis edytorski]

kleć — nieudolnie sklecony budynek; tu: służący za skład lub spiżarnię. [przypis edytorski]

kleć — tu: nieudolnie sklecony budynek. [przypis edytorski]

klechdania — klechdy, bajania, przesadzone opowieści. [przypis edytorski]

klechda — podanie ludowe, baśń. [przypis edytorski]

klechda — podanie ludowe. [przypis edytorski]

klechda — podanie ludowe wywodzące się z tradycji, z miejscowych wierzeń. [przypis edytorski]

Kleczkowski, Jarosz (Hieronim) (zm. 1620) — pułkownik, dowódca lisowczyków. [przypis edytorski]

Kleczyński, Jan (1875–1939) — publicysta i krytyk artystyczny; pierwsze teksty literackie drukował w „Życiu” krakowskim (m.in. nowele Słońce i Zosia). [przypis edytorski]

Klee, Paul (1879–1940) — malarz szwajcarsko-niemiecki, tworzył pod wpływem ekspresjonizmu, kubizmu i surrealizmu. [przypis edytorski]

Kleftowie (z gr. kléphtēs: rabuś) — greccy partyzanci, w od XV do XIX w. walczący przeciw Turkom; Kleftowie rekrutowali się gł. spośród ludności wiejskiej, mieszkańców gór; odegrali istotną rolę w powstaniu 1821–1829 r., w wyniku którego Grecja odzyskała niepodległość na części terytorium. Motyw szyb w grobach jest metaforą, użytą w jednym z wierszy, opiewających bohaterskie czyny Kleftów. [przypis edytorski]

kleft — powstaniec grecki, członek ruchu oporu w powstaniu 1821–1829. [przypis edytorski]

kleft — powstaniec grecki, członek ruchu oporu w powstaniu przeciwko Turkom (1821–1829). [przypis edytorski]

kleine lallende Kinder (niem.) — małe, gaworzące dzieci. [przypis edytorski]

Kleiner, Juliusz (1886–1957) — historyk literatury, badacz romantyzmu. [przypis edytorski]

Kleiner, Juliusz (1886–1957) — historyk literatury polskiej; autor m.in. dwutomowej monografii Zygmunt Krasiński, dzieje myśli (1912). [przypis edytorski]

kleinia (bot.) — rodzina tropikalnych roślin z grupy sukulentów. [przypis edytorski]

Kleinigkeit (niem.) — drobiazg, błahostka. [przypis edytorski]

Kleinseitner Chotekgasse — okolica Małego Rynku w Pradze, u podnóża Zamku Praskiego. [przypis edytorski]

Kleist, Ewald Christian von (1715–1759) — niemiecki poeta i oficer armii pruskiej. [przypis edytorski]

Kleist, Heinrich von (1777–1811) — niemiecki pisarz, dramaturg, poeta i publicysta; autor m.in. dramatu Pentesilea (1811), którego tytułową bohaterką jest bezwzględna przywódczyni walczących w wojnie trojańskiej Amazonek, oraz baśniowej sztuki Kasia z Heilbronnu, w której tytułowa bohaterka bez pamięci zakochuje się w świeżo ujrzanym Fryderyku i całkowicie mu oddana, wyrusza w świat, by go odnaleźć i iść za nim krok w krok. [przypis edytorski]

Kleist, Heinrich von (1777–1811) — niemiecki pisarz, dramaturg, poeta i publicysta; autor m.in. noweli psychologicznej Michael Kohlhaas. [przypis edytorski]

Kleist, Heinrich von (1777–1811) — niemiecki pisarz, dramaturg, poeta i publicysta. [przypis edytorski]

Kleist, Heinrich von (1777–1811) — niem. poeta „wielkiej formy”, autor realistycznych dramatów, komedii i nowel, zginął śmiercią samobójczą. [przypis edytorski]

Kleist von, Heinrich (1777–1811) — niemiecki poeta, dramaturg i nowelista tworzący na przełomie klasycyzmu i romantyzmu; uważany za twórcę niemieckiej noweli psychologicznej. Dzieła: Rozbity dzban, Zaręczyny w San Domingo. [przypis edytorski]

klejnot najdroższy pomiędzy klejnoty — daw.: klejnot najdroższy pomiędzy klejnotami. [przypis edytorski]

klejnotni (daw.) — herbowi, należący do szlachty. [przypis edytorski]

klejnot szlachecki — herb. [przypis edytorski]

klejnot — tu: herb szlachecki. [przypis edytorski]

Klej — przezwisko to jest dosłownym tłumaczeniem niemieckiego wyrazu Leim. [przypis edytorski]

Klejstenes — polityk i reformator ateński z przełomu VI i V w. p.n.e.; przyczynił się do obalenia tyranii w Atenach (510), przeprowadził reformy (508–507), które stały się podstawą demokracji ateńskiej. [przypis edytorski]

Klejstenes — polityk i reformator ateński z przełomu VI i V w. p.n.e. [przypis edytorski]

klekotka (daw.) — kołatka. [przypis edytorski]

kleksu — dziś popr.: kleksa. [przypis edytorski]

klemencja (daw., z łac.) — łagodność. [przypis edytorski]

klemencja (daw., z łac.) — łaskawość, pobłażliwość. [przypis edytorski]

klemencja (z łac.) — łagodność, łaskawość. [przypis edytorski]

klemencja (z łac.) — łagodność, miłosierdzie, pobłażanie. [przypis edytorski]

klemencja (z łac.) — łagodność, pobłażanie. [przypis edytorski]

klemencja (z łac.) — lament. [przypis edytorski]

Klemens Aleksandryjski (150–215) — grecki filozof i teolog wczesnochrześcijański, nauczyciel Orygenesa, jeden z tzw. ojców Kościoła; w 1586 został usunięty z list świętych katolickich przez papieża Klemensa VIII, zaś Benedykt XIV podtrzymał decyzję swojego poprzednika; teologia Klemensa wykazywała bardzo silne wpływy filozofii hellenistycznej, gł. platońskiej i stoickiej: za właściwe odczytywanie Biblii uważał interpretację symboliczną i mistyczną, z zastosowaniem koncepcji platońskich; był autorem zbioru Stromata (Kobierce); podczas prześladowań chrześcijan za panowania Septymiusza Sewera opuścił Aleksandrię. [przypis edytorski]

Klemens Aleksandryjski (150–215) — gr. filozof i teolog wczesnochrześc., nauczyciel Orygenesa. [przypis edytorski]

Klemens Aleksandryjski, nie jest na liście świętych męczenników, z przyczyn uczenie przez papieża Benedykta XI wykazanych — zastrzeżenia wobec Klemensa sformułował nie papież Benedykt XI (1240–1304), lecz Benedykt XIV (1675–1758). [przypis edytorski]

Klemens Aleksandryjski (ok. 150 – ok. 215) — grecki myśliciel starożytny, jeden z Ojców Kościoła, autor zbioru Stromata (Kobierce). [przypis edytorski]

Klemens Aleksandryjski, właśc. Titus Flavius Clemens (ok. 150–ok. 215) — grecki filozof i teolog wczesnochrześcijański, nauczyciel Orygenesa, jeden z tzw. ojców Kościoła; jego teologia wykazywała bardzo silne wpływy filozofii hellenistycznej, gł. platońskiej i stoickiej; za właściwe odczytywanie Biblii uważał interpretację symboliczną i mistyczną, z zastosowaniem koncepcji platońskich. W tym duchu Chrystus przemawiał do Salome, wedle świadectwa Klemensa: w swoim dziele Stromata Klemens Aleksandryjski przytacza za pozakanoniczną Ewangelią Egipcjan (II w.) słowa Jezusa w odpowiedzi na pytania Salome o to, jak długo będzie trwać panowanie śmierci, m.in.: „Tak długo, póki wy, kobiety, rodzić będziecie”, „przychodzę, by zakończyć dzieła kobiety” oraz „Kiedy odrzucicie szatę wstydu, kiedy dwoje stanie się jednym, mężczyzna z kobietą, kiedy nie będzie już ani mężczyzny, ani kobiety, wtedy skończy się panowanie śmierci”. [przypis edytorski]

Klemens Aleksandryjski, właśc. Titus Flavius Clemens (ok. 150–ok. 215) — teolog wczesnochrześcijański piszący po grecku, nauczyciel Orygenesa. [przypis edytorski]

Klemensiewicz, Zenon — językoznawca, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. [przypis edytorski]

Klemens, popr.: Klemenc, Dmitrij Aleksandrowicz (1848–1914) — rosyjski działacz rewolucyjny, publicysta, etnograf; zbliżony do ruchu narodnickiego, następnie członek partii Ziemla i Wola, za działalność rewolucyjną zesłany na Syberię, gdzie zajmował się pracą naukową. [przypis edytorski]

Klemens VIII (1536–1605) — papież (od 1592). [przypis edytorski]

Klemens XII — właśc. Lorenzo Corsini (1652–1740), papież od 1730, znany z konstytucji apostolskiej potępiającej masonerię. [przypis edytorski]

Klemens XIV, właśc. Lorenzo Ganganelli (1705–1774) — włoski duchowny katolicki, franciszkanin; syn wiejskiego lekarza, w 1731 r. obronił doktorat z teologii, był radcą Świętego Oficjum, nie przyjął nominacji na generała franciszkanów; od 19 maja 1769 papież pod imieniem Klemensa XIV (do 1774), wybrany w atmosferze nacisku burbońskich dworów (m.in. króla Francji Ludwika XV i króla Neapolu i Sycylii Karola III) na to, by doprowadzić do likwidacji zakonu jezuitów; 21 lipca 1773 papież podpisał, a 16 sierpnia wydał brewe Dominus ac Redemptor noster, rozwiązujące zakon jezuitów i likwidujące domy zakonne w Europie (poza Prusami i Rosją, których władcy nie uznali papieskiej decyzji za obowiązującą); pod koniec życia papież cierpiał na depresję i lękał się, że zostanie zamordowany, istotnie po jego śmierci podejrzewano, że został otruty, ponieważ jego ciało szybko ulegało rozkładowi. Klemens XIV zaangażowany był również w sprawy polskie: w okresie konfederacji barskiej poparł króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w wydanym brewe przeciw konfederatom; próbował również zapobiec I rozbiorowi Polski w 1772, zabiegając (bezskutecznie) od odstąpienie od planów ekspansji terytorialnej m.in. u cesarzowej Marii Teresy. [przypis edytorski]

Klementyna Orleańska (1817–1907) — księżniczka francuska, księżna Saksonii, córka Ludwika Filipa I, króla Francuzów. [przypis edytorski]

klempa a. klępa — obraźliwie o niezgrabnej kobiecie (dosł.: samica łosia). [przypis edytorski]

Klemperer, Wiktor a. Klemperer, Victor (1881–1960) — niemiecki filolog żydowskiego pochodzenia, romanista, pisarz, dziennikarz i przedsiębiorca. [przypis edytorski]

kleń — ryba z rodziny karpiowatych. [przypis edytorski]

kleń (Squalius cephalus) — gatunek ryby słodkowodnej z rodziny karpiowatych. [przypis edytorski]

Kleobulina, zwana też Eumetis (Roztropna) (VI w. p.n.e.) — starożytna poetka grecka, znana z układania zagadek w heksametrach, córka Kleobulosa, zaliczanego w tradycji do siedmiu mędrców greckich. [przypis edytorski]

Kleombrotem, o którym epigram starożytny powiada… — imię Kleombrotos było dość pospolite w Grecji; bohaterem epigramu Kallimacha z Cyreny (ok. 310–240 p.n.e.) jest Kleombrotos z Ambrakii, niekoniecznie ta sama osoba, o której wspomina Platon w dialogu. [przypis edytorski]

Kleomenes III (ok. 265–219 p.n.e.) — syn Leonidasa II, król spartański (235–222 p.n.e.), kontynuator reform króla Agisa IV; po zwycięstwach nad Związkiem Achajskim w 226 p.n.e. dokonał zbrojnego zamachu stanu, obalił eforat, przeprowadził nowy podział gruntów, zreorganizował armię i przywrócił dawne obyczaje spartańskie; w 222 p.n.e. pokonany przez wojska Związku Achajskiego, zbiegł do Egiptu; przez nowego władcę egipskiego uwięziony w areszcie domowym, zginął z towarzyszami śmiercią samobójczą po nieudanej próbie wzniecenia powstania. [przypis edytorski]

Kleomenes słysząc, jak retor pewien rozprawia o męstwie — Plutarch, Powiedzenia spartańskie. [przypis edytorski]

Kleonymos — generał ateński w czasach wojny peloponeskiej; w 424 p.n.e. porzucił tarczę podczas bitwy i uciekł, zyskując miano tchórza. [przypis edytorski]

Kleon (zm. 422 p.n.e.) — ateński wódz i polityk, charyzmatyczny mówca popierany przez uboższych obywateli, przeciwnik Peryklesa, po jego śmierci najbardziej wpływowy polityk w Atenach; współczesny mu historyk Tukidydes oraz komediopisarz Arystofanes przedstawiają go jako pozbawionego skrupułów, podżegającego do wojny demagoga. [przypis edytorski]

Kleon (zm. 422 p.n.e.) — ateński wódz i polityk, demagog, przeciwnik Peryklesa. [przypis edytorski]

Kleon (zm. 422 p.n.e.) — ateński wódz i polityk, demagog, przeciwnik Peryklesa; w 425 p.n.e. wspólnie z Demostenesem pokonał i wziął do niewoli garnizon spartański na wyspie Sfakteria. [przypis edytorski]

Kleopatra i Cezar — tragedia autorstwa Cypriana Kamila Norwida, datowana na ok. 1870–1872, z późniejszymi poprawkami. [przypis edytorski]

Kleopatra — królowa Egiptu w I w. p.n.e.; tu zawiodła erudycja kronikarza, który uczynił z niej królową Kartaginy, myląc ją z Dydoną. [przypis edytorski]

Kleopatra VII Filopator (69–30 p.n.e.) — ostatnia królowa Egiptu, słynna z urody i uroku osobistego; była kochanką Gajusza Juliusza Cezara (100–44 p.n.e.), rzymskiego polityka i wodza, który dążył do przejęcia w Rzymie władzy absolutnej. [przypis edytorski]

Kleopatra, właśc. Kleopatra VII Filopator (69–30 p.n.e.) — ostatnia królowa Egiptu, słynna z urody i uroku osobistego; była kochanką rzymskiego polityka i wodza Gajusza Juliusza Cezara (100–44 p.n.e.), a po jego śmierci kochanką jego bliskiego współpracownika Marka Antoniusza (83–30 p.n.e.). [przypis edytorski]

Kleopatra, właśc. Kleopatra VII Filopator (69–30 p.n.e.) — ostatnia królowa Egiptu, słynna z urody i uroku osobistego; była kochanką rzymskiego polityka i wodza Gajusza Juliusza Cezara (100–44 p.n.e.), a po jego śmierci kochanką jego bliskiego współpracownika Marka Antoniusza (83–30 p.n.e.); po jej śmierci Egipt został przyłączony do imperium rzymskiego. [przypis edytorski]

Kleopatra, właśc. Kleopatra VII Filopator (69–30 p.n.e.) — ostatnia królowa Egiptu, słynna z urody i uroku osobistego. [przypis edytorski]

Kleopatra, właśc. Kleopatra VII Filopator (69–30 p.n.e.) — ostatnia królowa Egiptu, słynna z urody i uroku osobistego. [przypis edytorski]

klepisko — mocno ubita ziemia np. w stodole. [przypis edytorski]

klepka — połupane części dębu. [przypis edytorski]

klepsydra (z gr. kleptein: kraść, hydor: woda) — wynaleziony w starożytności przyrząd do odmierzania czasu, złożony z dwu naczyń, umieszczonych jedno nad drugim i połączonych wąskim otworem, przez który przesącza się woda lub przesypuje się piasek; krępuje ich klepsydra: w staroż. Atenach strony procesu sądowego miały ograniczony czas na wygłoszenie przemówień, odmierzany klepsydrą wodną. [przypis edytorski]