Przypisy

kelner, bitte, zahlen (niem.) — dosł. kelner, proszę, (chcę) płacić; kelner, rachunek proszę. [przypis edytorski]

kelnorė — nameli pusiau žemėje, bulvėms pilti. [przypis edytorski]

Keltowie (z gr. Keltoi), częściej: Celtowie — grupa ludów indoeuropejskich. Ze swoich siedzib w dorzeczu górnego Renu i Dunaju w I tys. p.n.e. Celtowie rozprzestrzenili się po całej Europie, opanowując przede wszystkim tereny Galii (ob. Francja i Belgia), Iberii (Hiszpania) i Brytanii. Wyznawali religię politeistyczną, w której ważną rolę odgrywali druidzi, kapłani przewodniczący obrzędom religijnych, jednocześnie pełniący rolę wróżbitów, lekarzy i sędziów. [przypis edytorski]

Kemal Pasza, właśc. Mustafa Kemal, zw. Atatürk (1881–1938) — turecki polityk, wojskowy, mąż stanu, współtwórca i pierwszy prezydent Republiki Turcji (od 1923). [przypis edytorski]

Kemal Pasza właśc. Mustafa Kemal zw. Atatürk (1881–1938) — turecki polityk, wojskowy, mąż stanu, współtwórca i pierwszy prezydent Republiki Turcji od 1923 do śmierci w 1938 r. [przypis edytorski]

kemi — czarna ziemia, muł rzeczny; staroegipskie słowo na określenie żyznego mułu nilowego. [przypis edytorski]

Kempfer, Engelbert (1651–1716) — niemiecki podróżnik, lekarz i przyrodnik, znany z podróży do Persji, Indii i Japonii; autor prac o roślinności i historii Japonii, będących w Europie przez długi czas głównym źródłem wiedzy o tym kraju. [przypis edytorski]

kemsynė — kemsynas, kemsų riaugusi vieta. [przypis edytorski]

Keniggrec — właśc. niem. Königgrätz (czes. Hradec Králové), miasto w północnej części Czech. [przypis edytorski]

Kenilworth — zamek z XII w. w hrabstwie Warwick (dziś ruiny), wzniesiony w 1122 r. przez Geoffreya de Clinton, marszałka dworu Henryka I, w XVI w. należał do Roberta Dudleya, faworyta Elżbiety I, która kilkakrotnie odwiedzała posiadłość, otoczoną wówczas wspaniałymi ogrodami w stylu elżbietańskim; w XIII w. Kenilworth stanowiło jedno z pięciu miejsc w Anglii, gdzie organizowano turnieje rycerskie. [przypis edytorski]

kenkarta — dokument tożsamości wydawany przez okupacyjne władze niemieckie. Posiadanie kenkarty z polskim imieniem i nazwiskiem oraz przypisaną narodowością inną niż żydowska zwiększało szanse przeżycia tych Żydówek i Żydów, którzy zdołali znaleźć się po tzw. stronie aryjskiej „na powierzchni”. Tzw. aryjskie dokumenty, czyli kenkarty i metryki chrztu, zdobywali dzięki działaniom antyfaszystowskiego ruchu konspiracyjnego, przede wszystkim lewicowego, zarówno polskiego jak i żydowskiego, m.in. Polskiej Partii Socjalistycznej, Polskiej Partii Robotniczej, Bundowi, Żydowskiemu Komitetowi Narodowemu zrzeszającemu większość centrowych i lewicowych organizacji z getta warszawskiego. Innymi czynnikami zwiększającymi szansę na przeżycie były: biegłe posługiwanie się językiem polskim, zasoby finansowe, którymi można było zapłacić za jedzenie i schronienie, wygląd odbiegający od antysemickich stereotypów. Pomocne też były znajomości wśród Polaków. Z tych wszystkich powodów młode kobiety, które pochodziły z rodzin, w których mówiono po polsku, lub nauczyły się języka polskiego w szkole, miały większe szanse przeżycia. Jednak nawet to ich nie chroniło przed osobami wyspecjalizowanymi w tzw. polowaniu na Żydów, w tym w szmalcownictwie, czyli okradaniu ukrywających się osób żydowskich pod groźbą wydania ich na śmierć nazistowskim władzom. [przypis edytorski]

kenklė — užkalainė kelio dalis. [przypis edytorski]

Kennst du die Hölle des Dante nicht… — fragment poematu Deutschland ein Wintermarchen (Niemcy. Opowieść zimowa) Heinricha Heinego: Czy znasz piekło Dantego i straszne tercyny? Gdy poeta kogoś tam umieści, nawet bóg go nie uratuje. Żaden bóg, żaden zbawiciel nie wyciągnie go spośród tych śpiewających płomieni. [przypis edytorski]

Kensington — dzielnica Londynu, znana ze swoich ogrodów. [przypis edytorski]

Kensmas — geismas. [przypis edytorski]

Kentaur (mit. gr.) — centaur, stworzenie z ludzkim tułowiem na końskim korpusie. [przypis edytorski]

Kent — hrabstwo na płd.-wsch. skraju Anglii. [przypis edytorski]

Kent — hrabstwo w południowej Anglii, na zachód od Sussex, w którym położone jest Pevensey. [przypis edytorski]

kentimų — skausmo, kančių. [przypis edytorski]

kentucki (neol.) — pochodzący z amerykańskiego stanu Kentucky [wym. kentaki]. [przypis edytorski]

Kentucky — jeden ze stanów USA. [przypis edytorski]

kepi — rodzaj sztywnej czapki o prostokątnym daszku. [przypis edytorski]

kepi — rodzaj sztywnej czapki wojskowej zaopatrzonej w czworokątny daszek. [przypis edytorski]

kepi — sztywna czapka w kształcie ściętego stożka, z czworokątnym daszkiem. [przypis edytorski]

kepi — sztywna czapka wojskowa lub uczniowska w kształcie ściętego stożka, z czworokątnym daszkiem. [przypis edytorski]

kepi — sztywna czapka wojskowa o kształcie walca, z czworokątnym daszkiem. [przypis edytorski]

kepi — sztywna czapka wojskowa z czworokątnym daszkiem. [przypis edytorski]

Kepler, Johannes (1571–1630) — niemiecki astronom i matematyk, odkrywca trzech praw ruchu planet wokół Słońca po orbitach eliptycznych. [przypis edytorski]

Kepler, Johannes (1571—1630) — niemiecki astronom i matematyk, odkrywca trzech praw ruchu planet wokół Słońca po orbitach eliptycznych. [przypis edytorski]

Keramejkos (z gr. kéramos: glina) — dzielnica staroż. Aten na płn-zach. od Akropolu, którą zamieszkiwali głównie rzemieślnicy wyrabiający artykuły ceramiczne. [przypis edytorski]

Keramik — Keramejkos, dzielnica staroż. Aten zamieszkiwana przez garncarzy. [przypis edytorski]

Kerberos a. Cerber (mit. gr.) — wielogłowy pies strzegący bram Hadesu, królestwa zmarłych. Ostatnim z dwunastu zadań wykonanych przez Heraklesa było pojmanie Kerberosa i dostarczenie na ziemię. [przypis edytorski]

kerčia — kampas. [przypis edytorski]

kerčia — kertė. [przypis edytorski]

Kercelak a. Kiercelak — plac Kercelego, największe targowisko przedwojennej Warszawy rozciągające się od ul. Chłodnej wzdłuż Towarowej aż do Ogrodowej i Leszna. [przypis edytorski]

Kercelak — duże targowisko w Warszawie na Woli, działające w latach 1867–1944. [przypis edytorski]

kerėplą mušti — tokį vaikų žaidimą žaisti. [przypis edytorski]

Keren — miasto w północnej Erytrei. [przypis edytorski]

Kerenyi, Karol (1897–1973) — węgierski badacz mitów, od 1943 na emigracji w Szwajcarii. [przypis edytorski]

kernowie — lekkozbrojna najemna piechota irlandzka. [przypis edytorski]

Kerokezi — dziś popr.: Czirokezi, plemię zamieszkujące płd.-wsch. obszary Ameryki Płn., gł. ob. Georgię oraz Płd. i Płn. Karolinę; sprzymierzeńcy Brytyjczyków. [przypis edytorski]

Kerouac, Jack, właśc. Lebris de Kérouac, Jean-Louis (1922–1969) — powieściopisarz i poeta amer. pochodzenia kanadyjskiego, jeden ze sztandarowych członków Beat Generation (obok Allena Ginsberga, Neala Cassady'ego i Williama Burroughsa); autor m.in. powieści opartych na motywach autobiograficznych: On the Road („W drodze”; 1957), The Subterraneans („Podziemni”; 1958), The Dharma Bums („Włóczędzy Dharmy”, 1958) i licznych zbiorów poetyckich, w tym kilku wykorzystującą formę haiku. [przypis edytorski]

kerpės — jūrų augalai. [przypis edytorski]

kerplėša — senas, supuvęs medžio kelmas. [przypis edytorski]

Kerrl, Hanns (1887–1943) — minister sprawiedliwości; 1935–1941 minister do spraw kościelnych. [przypis edytorski]

Kerr, właśc. Alfred Kempner (1867–1948) — jeden z najwybitniejszych niemieckich krytyków teatralnych; w 1933 r. emigrował do Anglii. [przypis edytorski]

kertė — kampas. [przypis edytorski]

keryks (gr.) — urzędnik publiczny, pośrednik między stronami sporu bądź między ludźmi a bogami, uznawany za nietykalnego; polskim odpowiednikiem byłby herold lub woźny. [przypis edytorski]

keryks (gr.) — urzędnik publiczny, pośrednik między stronami sporu bądź między ludźmi a bogami, uznawany za nietykalnego; polskim odpowiednikiem byłby herold lub woźny. [przypis edytorski]

keryks (gr.) — w staroż. Grecji urzędnik na dworze władcy obwieszczający postanowienia i wysyłany jako posłaniec z wiadomościami. [przypis edytorski]

Kery (mit.gr.) — boginie gwałtownej śmierci, pijące krew poległych; przedstawiane jako drapieżne ptaki. [przypis edytorski]

Kery (mit. gr.) — boginie gwałtownej śmierci, pijące krew poległych. [przypis edytorski]

Kery (mit. gr.) — boginie pijące krew poległych. [przypis edytorski]

Kery (mit. gr.) — boginie zemsty i gwałtownej śmierci, przedstawiane w postaci drapieżnych ptaków. [przypis edytorski]

keryntianie — wyznawcy poglądów adopcjanistycznych Kerynta, nauczającego na przełomie I i II w. w Azji Mniejszej; uznawali, że Jezus był jedynie człowiekiem i nie zmartwychwstał, lecz dopiero zmartwychwstanie. [przypis edytorski]

kestioner (z fr.) — przesłuchujący. [przypis edytorski]

ketmia (biol.) — hibiskus, rodzaj krzewów i roślin zielnych z rodziny ślazowatych. [przypis edytorski]

ketu — čia: ketinu. [przypis edytorski]

ketvergas — ketvirtadienis. [przypis edytorski]

ketvergė — 20 kapeikų moneta. [przypis edytorski]

ketvirtžemis — ketvirtadalis žemės (rutulio). [przypis edytorski]

Key, Ellen (1849–1926) — pisarka szwedzka, propagatorka emancypacji kobiet; ogłosiła m.in. Stulecie dziecka, O miłości i małżeństwie. [przypis edytorski]

Key, Ellen (1849–1926) — szwedzka działaczka społeczna, pedagog i publicystka; zwolenniczka utrzymania różnic między płciami, przeciwniczka pozadomowej pracy kobiet, znana przede wszystkim jako autorka książki Stulecie dziecka (1900), w której przedstawiła projekt wychowania i edukacji oparty uznaniu prawa dziecka do swobodnego rozwoju, bez kar cielesnych, indoktrynacji militarystycznej i religijnej. [przypis edytorski]

Key, Ellen (1849–1926) — szwedzka pisarka, nauczycielka, pedagożka i działaczka ruchu kobiecego; prekursorka ruchu reformy pedagogicznej, wiązała idee społeczne i filozoficzne z koncepcją skrajnie indywidualistycznego wychowania, w którym respektuje się prawo dziecka do swobodnego rozwoju (antypedagogika); program walki o prawa dzieci do rozwoju zgodnego z naturą przedstawiła w książce Stulecie dziecka (1900, polski przekład wyd. 1928). [przypis edytorski]

Keyserling, Hermann Graf von (1880–1946) — niemiecki filozof, badacz filozofii i kultury Wschodu. [przypis edytorski]

Khaaba (z arab. sześcian) — a. Kaaba; świątynia i sanktuarium w Mekce, najważniejsze miejsce święte islamu. [przypis edytorski]

khaki — kolor szaro-brązowo-zielony, stosowany jako maskujący w ubraniach wojskowych. [przypis edytorski]

khaki — „koloru pyłu”, kolor kasztanowo-ziemisto-żółty, używany jako barwa ochronna w umundurowaniu wojskowym. [przypis edytorski]

Khama III Dobry (ok. 1837–1923) — naczelny wódz plemienia Bamangwato, którego ziemie znajdują się na terytorium dzisiejszej Botswany. [przypis edytorski]

khitmutgar — w brytyjskich kolonialnych Indiach: służący, szczególnie usługujący przy stole. [przypis edytorski]

Khoj — dziś popr.: Choj, miasto w Iranie, w prowincji Azerbejdżan Zachodni; ok. 200 km na płd.-wsch. od tureckiego Doğubayazıt (dawnego Bajazyd). [przypis edytorski]

Kiachta — miasto w Buriacji, w płd.-wsch. części Rosji, przy granicy z Mongolią. [przypis edytorski]

Kiachta — miasto w Buriacji, w płd.-wsch. części Rosji, przy granicy z Mongolią; zał. w 1727, do pocz. XX w. ważny ośrodek handlu Rosji z Chinami. [przypis edytorski]

Kiaoczou — dawna koncesja niemiecka na terytorium Chin przyznana II Rzeszy przez cesarstwo chińskie. 7 listopada 1914 zajęta przez Japonię, która dołączyła do I wojny po stronie Ententy. [przypis edytorski]

kiaukerus — kriaukles. [przypis edytorski]

kiaušės — lukštai, nuolupos. [przypis edytorski]

Kibalczicz, Nikołaj Iwanowicz (1853–1881) — rewolucjonista rosyjski, członek Narodnej Woli; był głównym ekspertem organizacji zajmującym się materiałami wybuchowymi, przygotował bomby, które wykorzystano w udanym ataku na Aleksandra II; stracony razem z innymi organizatorami zamachu. [przypis edytorski]

Kibalczyc, Nikołaj Iwanowicz (1853–1881) — rewolucjonista rosyjski, członek Narodnej Woli, jeden z głównych techników organizacji, przygotowujący bomby, które były wykorzystywane w zamachach; stracony razem z innymi organizatorami zamachu na cara Aleksandra II. [przypis edytorski]

kiba (lenk.) — nebent. [przypis edytorski]

kiba (lenk.) — tikriausiai. [przypis edytorski]

kibić — część tułowia od ramion do bioder; talia. [przypis edytorski]

kibić (daw.) — część tułowia od ramion do bioder; talia. [przypis edytorski]

kibić (daw.) — talia. [przypis edytorski]

kibić (daw.) — talia, stan; tu: górna część tułowia do pasa. [przypis edytorski]

kibić (przestarz.) — talia. [przypis edytorski]

kibić — talia. [przypis edytorski]

kibić — tułów kobiety od ramion do bioder; stan, talia. [przypis edytorski]

kibitka — kryty wóz konny, używany w Rosji w gospodarstwie, w okresie caratu także do przewozu więźniów. [przypis edytorski]

kibitka — wóz na kołach lub płozach, używany w Rosji w gospodarstwie, a także do przewozu więźniów. [przypis edytorski]

kibitka — zaprzężona w konie karetka więzienna w Rosji carskiej. [przypis edytorski]

kibitka (z ros.) — tu: karetka więzienna; kryty, zamykany, czterokołowy wóz konny. [przypis edytorski]

kibuc (hebr.: zebranie, zgromadzenie) — w Palestynie nazywano tak osiedla, które zakładali osadnicy żydowscy o sympatiach socjalistycznych. W osiedlach tych dorośli pracowali na rzecz całej wspólnoty, a ich ich dzieci wychowywały się razem. [przypis edytorski]

kibuc (hebr.) — zebranie, zgromadzenie. W Palestynie nazywano tak osiedla, które zakładali osadnicy żydowscy o sympatiach socjalistycznych. W osiedlach tych dorośli pracowali na rzecz całej wspólnoty, a ich ich dzieci wychowywały się razem. [przypis edytorski]

kicha — staroż. Grecy uważali kichnięcie za dobra wróżbę. [przypis edytorski]

kichnął jak z moździerza — potężnie, głośno. [przypis edytorski]

Kicki, Jan (ur. 1714) — szambelan Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1766, w 1774 koniuszy wielki koronny. [przypis edytorski]

ki (daw., gw.) — jaki, który. [przypis edytorski]

ki (daw.) — jaki, co za (kie: jakie); dziś tylko w wyrażeniach potocznych w rodzaju: ki diabeł, kie licho. [przypis edytorski]

Kidd, Benjamin (1858–1916) — brytyjski socjolog, międzynarodową sławę zyskał jako autor Ewolucji społecznej (Social Evolution 1894); utrzymywał, że ewolucja społeczeństwa i nowoczesnej cywilizacji napędzana jest nie siłą rozumu czy nauki, ale wierzeń religijnych. [przypis edytorski]

kidebari — (z fr. cul de Paris) rodzaj torebki. [przypis edytorski]