Przypisy

centaur (mit. gr.) — stworzenie z końskimi nogami i tułowiem, na którym znajduje się ludzki tors i głowa. [przypis edytorski]

centaur (mit. gr.) — stworzenie z ludzkim tułowiem na końskim korpusie. [przypis edytorski]

centaur (mit. gr.) — stworzenie z ludzkim tułowiem na końskim korpusie. [przypis edytorski]

centaur (mit. gr.) — stworzenie z ludzkim tułowiem na końskim korpusie. [przypis edytorski]

Centaurowie (mit. gr.) — rasa pół ludzi a pół koni. [przypis edytorski]

Centaur — W mit. gr. pół koń, pół człowiek. [przypis edytorski]

centaury synowie chmury — Iksion, czyhając na Junonę, objął chmurę, mającą postać tej bogini i spłodził centaurów. [przypis edytorski]

cent fois grandeur naturelle (fr.) — powiększony stokrotnie; tu: stokroć większy od wszystkich osób z jego otoczenia. [przypis edytorski]

cent fois grandeur naturelle (fr.) — stokrotnie powiększone. [przypis edytorski]

centnar, cetnar (z łac.) — jednostka masy stosowana od średniowiecza. W dawnej Polsce to 100 kg; w krajach anglosaskich, stosowana również obecnie, wynosi 50 kg. [przypis edytorski]

centnar — daw. jednostka masy, równa ok. 50 kg. [przypis edytorski]

centnar — daw. miara wagi, równa w Polsce od 50 do niemal 65 kg. [przypis edytorski]

centnar — jednostka masy o zróżnicowanej lokalnie wielkości. [przypis edytorski]

centnar — jednostka masy równa 112 funtom, tj. ok. 50 kg. [przypis edytorski]

centnar — jednostka masy wynosząca ok. 50 kg. [przypis edytorski]

centnar (z łac. centum: sto) — dawna jednostka wagi wynosząca 100 funtów, tj. ok. 50 kg. [przypis edytorski]

centnar (z łac. centum: sto) — dawna jednostka wagi wynosząca 100 funtów (w Wielkiej Brytanii od roku 1835: 112 funtów), tj. ok. 50 kg. [przypis edytorski]

Cent Nouvelles — fr.: Sto opowieści, zbiór opowiadań francuskich wydany w 1455. [przypis edytorski]

Centralblatt — tu: „Literarisches Centralblatt für Deutschland”, niem. czasopismo wydawane w Lipsku w l. 1850–1944. [przypis edytorski]

Central Café — znana kawiarnia wiedeńska, w Pałacu Ferstel; ulubiona przez Petera Altenberga. [przypis edytorski]

Centralny Komitet Obywatelski — organizacja społeczna działająca w od września 1914 w Królestwie Polskim, zajmująca się pomocą ludności poszkodowanej przez wojnę; rozwiązana we wrześniu 1915 przez niemieckie władze okupacyjne. [przypis edytorski]

Central Office (ang.) — centralne biuro, prawdopodobnie fikcyjna agencja wywiadowcza. [przypis edytorski]

Centralwings — polskie linie lotnicze działające w okresie 2005–2009. [przypis edytorski]

centr (daw.) — centrum, ośrodek. [przypis edytorski]

centr — dziś popr.: centrum. [przypis edytorski]

centrifugą — aparatas, skiriantis mišinį į atskiras dalis, pvz.: atskiriantis pieną ir grietinėlę. [przypis edytorski]

centrina — inaczej brązosz (Oxynotus centrina); ryba rekinokształtna, której ciało w przekroju poprzecznym jest trójkątne, stąd porównanie do pryzmatu. [przypis edytorski]

Centrolabium sp., popr.: Centrolobium sp. (łac.) — gatunek (łac. species) roślin z rodziny Centrolobium; łaciński skrót „sp.” używany jest po nazwie rodzajowej, kiedy nie ma pewności co do gatunku. [przypis edytorski]

centryfuga (daw.) — wirówka, narzędzie służące do rozdzielania zawiesin i emulsji. [przypis edytorski]

centryfuga — wirówka do rozdzielania mieszanin złożonych ze składników różnej gęstości. [przypis edytorski]

centryfuga — wirówka, narzędzie służące do rozdzielania zawiesin i emulsji, tu: śmietany od mleka. [przypis edytorski]

centryfuga — wirówka. [przypis edytorski]

cent — tu: nowy krajcar, pieniądz o wartości 1/100 złotego reńskiego (guldena austriackiego). [przypis edytorski]

centuria (bot.) — tysiącznik, roślina z rodziny goryczkowatych. [przypis edytorski]

centuria — jednostka taktyczna wojska rzymskiego licząca stu piechurów. [przypis edytorski]

centurion — dowódca centurii, oddziału złożonego ze stu żołnierzy. [przypis edytorski]

centurion — w armii rzym. dowódca stuosobowego oddziału, wchodzącego w skład kohorty; dziesięć kohort (5–6 tys. żołnierzy) stanowiło legion. [przypis edytorski]

centurion — w armii rzymskiej dowódca centurii, oddziału złożonego ze stu żołnierzy; sześć centurii tworzyło kohortę, dziesięć kohort (5–6 tys. żołnierzy) stanowiło legion. [przypis edytorski]

centurion — w armii rzymskiej dowódca stuosobowego oddziału. [przypis edytorski]

centurion — w armii rzymskiej dowódca stuosobowego oddziału, wchodzącego w skład kohorty; dziesięć kohort (5000–6000 żołnierzy) stanowiło legion. [przypis edytorski]

centym — dawna drobna moneta francuska o wartości 1/100 franka. [przypis edytorski]

centym — drobna moneta francuska o wartości 1/100 franka. [przypis edytorski]

centym — drobna moneta francuska, wartości 1/100 franka. [przypis edytorski]

centym — setna część franka. [przypis edytorski]

ceny stu wołów — wartość przedmiotu często przeliczano na ilość zwierząt, jakie można za nie nabyć. [przypis edytorski]

Cenzorinus — tu: Gajusz Marcjusz Rutilus, syn pierwszego plebejskiego dyktatora i cenzora starożytnego Rzymu, noszącego to samo imię; trybun ludowy (311 p.n.e.) i konsul (310 p.n.e.); przydomek Cenzorinus otrzymał, gdy po raz drugi pełnił wysoki urząd cenzora (294 i 265 p.n.e.), wprowadzony w Rzymie pół wieku po wygnaniu Koriolana. Do głównych obowiązków cenzora należało przeprowadzanie spisów obywateli i czuwanie nad obyczajnością, a także zawieranie kontraktów na roboty publiczne. [przypis edytorski]

cenzor — wyższy urzędnik rzymski, odpowiedzialny m. in. za przeprowadzanie spisów obywateli oraz dbający o obyczajność. [przypis edytorski]

cenzor — wyższy urzędnik rzymski, odpowiedzialny m. in. za przeprowadzanie spisów obywateli. [przypis edytorski]

cenzor — wyższy urzędnik w republice rzymskiej, odpowiedzialny m.in. za przeprowadzanie spisów obywateli oraz dbający o obyczajność. [przypis edytorski]

cenzura a. cenzurka (daw.) — tu: świadectwo szkolne. [przypis edytorski]

cenzura (daw.) — tu: świadectwo szkolne [przypis edytorski]

cenzura — tu daw.: świadectwo szkolne. [przypis edytorski]

cenzusowiec — w odniesieniu do wojskowych termin ten oznacza osobę mającą cenzus, czyli pewien stopień wykształcenia ogólnego (zazwyczaj jest to matura). [przypis edytorski]

cenzus — podział obywateli na grupy społeczne mające różne prawa i obowiązki w państwie, w szczególności prawa wyborcze lub prawa w sprawowaniu w urzędów, zwykle ze względu na majątek, pochodzenie, płeć, wykształcenie, wyznanie. [przypis edytorski]

cepak — pachołek miejski, którego zadaniem było łapanie przestępców i sprowadzanie ich do więzienia. [przypis edytorski]

cepcule — zakonnice a. uczennice szkoły zakonnej (Boy wykorzystuje tu przezwisko uczennic Szkoły Domowej Pracy generałowej Jadwigi Zamoyskiej w Kuźnicach, pochodzące od wymawianego z góralska słowa „czepiec”). [przypis edytorski]

ceper — określenie używane przez górali do nazwania osób pochodzących z terenów nizinnych. Również obraźliwe określenie niewprawnych (zdaniem mówiącego) turystów. [przypis edytorski]

ceper (reg.) — nie góral. [przypis edytorski]

ceperski — przym. od ceper, w gw. podhalańskiej: człowiek z nizin. [przypis edytorski]

cep — narzędzie do młócenia zboża. [przypis edytorski]

cep — narzędzie do młócenia ziarna, zbudowane z dwóch pałek połączonych rzemieniem lub łańcuchem; tu: miało posłużyć do zatłuczenia niedołężnego bociana. [przypis edytorski]

cep — narzędzie do ręcznego młócenia zboża w celu wyłuskania ziaren z kłosów; cep zbudowany był z dwóch połączonych ze sobą przegubem (z rzemienia lub z dwóch ogniw łańcucha) kijów, z których jeden, dłuższy, służył za uchwyt i zwany był dzierżakiem, zaś drugi, zwany bijakiem, krótszy i wykonany zazwyczaj z twardszego drewna, służył do uderzania w kłosy ułożone na twardym podłożu (klepisku). [przypis edytorski]

cep — narzędzie do ręcznego młócenia zboża w celu wyłuskania ziaren z kłosów, zbudowane z dwóch pałek połączonych rzemieniem lub łańcuchem. [przypis edytorski]

cepowaty — podobny do cepa, czyli drewnianego narzędzia używanego dawniej do młócenia zboża w celu wytrząśnięcia uderzeniami ziaren z kłosów. [przypis edytorski]

cep — proste narzędzie służące do młócenia zboża, zbudowane z dwóch połączonych ze sobą rzemieniem lub łańcuchem kijów, z których dłuższy (dzierżak) służył jako uchwyt, a krótszy (bijak) do uderzania w zboże, ułożone na twardym podłożu; dzięki umiejętnemu uderzaniu (bijak powinien spadać płasko, a nie na sztorc) oddziela się ziarno od plew i słomy. [przypis edytorski]

cep — przyrząd do ręcznego młócenia zboża; młócenie: oddzielanie ziaren od kłosów przy pomocy regularnych uderzeń cepami w rozłożone na twardej powierzchni zboże. [przypis edytorski]

Ce qui importe, ce ne sont point les personnes: mais les choses (fr.) — To, co jest ważne, to wcale nie ludzie, ale rzeczy. [przypis edytorski]

ce qui n'est fort a sa santé, car il abhorre tout a fait de ces choses et c'est encore un grand péché (fr.) — co nie jest dobre dla jego zdrowia, ponieważ obrzydza on sobie całkiem te rzeczy, a co więcej jest to wielki grzech. [przypis edytorski]

Ceramika (gr. Kerameikos) — dzielnica w starożytnych Atenach. [przypis edytorski]

Ceramik — właśc. Keramikos, dzielnica Aten zamieszkała przez garncarzy; dziś sławna również z zachowanego staroż. cmentarza. [przypis edytorski]

cera — skóra na twarzy. [przypis edytorski]

Ceraunia — góry w Epirze. [przypis edytorski]

Cerber (mit. gr.) — trójgłowy pies strzegący wejścia do Hadesu. [przypis edytorski]

Cerber (mit. gr.) — trzygłowy pies, pilnujący bram piekła. [przypis edytorski]

Cerber (mit. gr.) — trzygłowy pies pilnujący Hadesu; tu przen.: nieprzejednany strażnik. [przypis edytorski]

Cerber (mit. gr.) — trzygłowy pies pilnujący wejścia do Hadesu. [przypis edytorski]

Cerber (mit. gr.) — trzygłowy pies, pilnujący wejścia do krainy zmarłych; tu przen.: groźny strażnik. [przypis edytorski]

Cerber (mit. gr.) — trzygłowy pies, pilnujący wejścia do krainy zmarłych; tu przen.: groźny strażnik. [przypis edytorski]

Cerber (mit. gr.) — trzygłowy pies strzegący wejścia do krainy zmarłych. [przypis edytorski]

Cerber (mit.gr.) — wielogłowy pies, pilnujący wejścia do krainy zmarłych. [przypis edytorski]

Cerber (mit. gr.) — wielogłowy pies, pilnujący wejścia do krainy zmarłych; zob. Hezjod, Teogonia 311–312. [przypis edytorski]

cerber — surowy strażnik. [przypis edytorski]

Cerberus haec (…) inmanis in atro (łac.) — Wergiliusz, Eneida, Ks. VI, w. 417–418: „Tych państw potworny Cerber o potrójnej głowie / Szczekaniem strzeże, leżąc z przeciwka w jaskini” (tłum. Tadeusz Karyłowski). [przypis edytorski]

Cerber z trojaką paszczęką (mit. gr.) — trzygłowy pies pilnujący bram Hadesu. [przypis edytorski]

cerceau (fr.: okrąg) — serso; gra rekreacyjna polegająca na rzucaniu i chwytaniu wiklinowego kółka na kijek. Wywodzi się ze starożytnego Rzymu, popularna w XIX i XX w. [przypis edytorski]

cercle (wym. [serkl], daw., z fr.: kółko, grono osób) — pogawędka w zamkniętym gronie. [przypis edytorski]

Cerdon (gr. Kerdon) (ok. 140) — gnostyk syryjski współczesny Walentynowi. [przypis edytorski]

cerebracja (daw.) — aktywność mózgu. [przypis edytorski]

cerebralny (med.) — mózgowy, związany z mózgiem. [przypis edytorski]

cerebralny — mózgowy, rozumowy. [przypis edytorski]

cerebri (łac.) — mózgu. [przypis edytorski]

ceregiele — grzecznościowe, nieszczere wymawianie się od czegoś. [przypis edytorski]

ceregiele (lp. ceregiela) — zachowywanie się w sposób zgodny z konwencjami, zbyt grzeczny. [przypis edytorski]

ceregielów — dziś popr. forma: ceregieli. [przypis edytorski]

ceregielów — dziś popr. forma D. lm: ceregieli. [przypis edytorski]

ceregielować się — robić ceregiele, zbyteczne konwencjonalne grzeczności. [przypis edytorski]

Cerekwica — wieś w ob. województwie kujawsko-pomorskim, miejsce wydania przywileju cerekwickiego (15 września 1454) przez króla Kazimierza IV Jagiellończyka w obozie pospolitego ruszenia, pod presją szlachty wielkopolskiej zgromadzonej na wyprawę przeciw zakonowi krzyżackiemu w trakcie wojny trzynastoletniej; artykuły przywileju ograniczały władzę króla i elity możnowładców, działającej za pośrednictwem rady królewskiej, na rzecz reprezentacji szerokiej szlachty, gromadzącej się na sejmikach, co zapoczątkowało ustrojowe prawo Rzeczypospolitej. [przypis edytorski]

ceremoniał — zbiór przepisów obowiązujących podczas ceremonii; uroczystość odbywająca się na określonych zasadach. [przypis edytorski]

Cerera a. Ceres (mit. rzym.) — bogini urodzaju, odpowiednik Demeter z mit. greckiej. [przypis edytorski]

Cerera (mit. rzym.) — bogini urodzaju, patronka uprawy roli. [przypis edytorski]