Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | chemiczny | czeski | dawne | francuski | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | hiszpański | holenderski | ironicznie | łacina, łacińskie | liczba mnoga | matematyka | medyczne | mineralogia | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | portugalski | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj męski | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | staropolskie | starożytny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | żartobliwie
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 7927 przypisów.
cząty — dukat; dawny pieniądz złoty, także: czerwieniec, cząty, czerwony złoty; o wartości równej 18 złp., stanowiący również wagę handlową stosowaną daw. przez jubilerów. [przypis edytorski]
Czaadajew, Piotr Jakowlewicz (1794–1856) — ros. filozof okresu romantyzmu, przyjaciel Aleksandra Puszkina; uznawany za prekursora nurtu okcydentalizmu w ros. myśli społeczno-politycznej (okcydentaliści, stając opozycji do ros. słowianofilów głosili potrzebę otwarcia Rosji na ozdrowieńczy wpływ kultury zachodniej). Myśl Czaadajewa ukształtowała się w duchu romantycznego antyrewolucyjnego konserwatyzmu (Friedricha Schellinga, którego poznał w 1825 r., księdza de Lamennais, Louisa de Bonnalda i in. myślicieli katolickich); koncentrowała się wokół próby stworzenia scalającej wizji historii umieszczającej powtórnie (po oświeceniowych przewrotach) Boga w dziejach świata. Postęp ludzkości widział nie w indywidualnych porywach, ale w postępowaniu zgodnym z oddziaływaniem Opatrzności (prowidencjalizm); występowanie przeciw tej boskiej sile uważał za prowadzące do chaosu. Wolę Opatrzności dostrzegał w rozwoju chrześcijaństwa, uznając katolicyzm za jego najdoskonalszą formę. Krytykując wybory dziejowe i stan współczesnej mu Rosji, twierdził, że u podstaw jej zastoju cywilizacyjnego i pewnego rodzaju niedookreślenia leży pozostanie przy prawosławiu, czego owocem jest izolacjonizm i wtórność kultury ros. w stosunku do Europy Zachodniej. Podobnie jak np. Joseph de Maistre postrzegał instytucję papieża jako symbol dawnej jedności chrześcijańskiej Europy oraz drogowskaz prowadzący ludzkość do przyszłego zespolenia, gdy zgodnie z wolą i działaniem Opatrzności u kresu historii powstanie Królestwo Boże na Ziemi. Również analogicznie do sabaudzkiego myśliciela politycznego za podmioty uwzględnione w Boskim planie dziejów świata uważał poszczególne narody, które powinny pracować wspólnie na rzecz realizacji planu Opatrzności; krytykując izolacjonizm i partykularyzm Rosji, wyrażał obawę, że może ona zostać wykreślona z szeregu narodów historycznych i pozostać na uboczu tego planu (koncepcje i inspiracje filozoficzne Czaadajewa są niezwykle zbliżone do stanowiska Zygmunta Krasińskiego, z tym że polski romantyk łączy je z absolutną apologią Polski). Czaadajew wyraził swoje poglądy historiozoficzne w pisanych po fr. w napisanym w l. 1828–1831 traktacie zatytułowanym Listy filozoficzne (właśc. „Listów o filozofii historii”: Lettres sur la philosophie de l'histore), mającym formę ośmiu listów pisanych z prowincji do znajomej damy, Katarzyny Dmitriewny Panowej. Pierwszy z tych listów (datowany: 1 grudnia 1829) został opublikowany anonimowo w 1836 r. niewielkim w piśmie „Teleskop” (miało zaledwie 80 prenumeratorów). List zawierał gorzką i ostrą krytykę Rosji, m.in. stwierdzenia, że pozostaje ona poza historią kierowaną przez Opatrzność, niby Boski eksperyment i przestroga dla innych: nie należy ani do Zachodu ani do Wschodu, nie reprezentuje sobą żadnej tradycji, niczego światu nie dała i nic się od niego nie nauczyła, jedynie jej materialna, mianowicie terytorialna wielkość każe ją dostrzegać na mapie świata. W efekcie publikacji i powszechnego oburzenia, które wywołała, na rozkaz cara Mikołaja I zdymisjonowano cenzora, który do niej dopuścił, czasopismo zamknięto, jej naczelnego redaktora, Nikołaja Nadieżdina zesłano do Ust'-Sysolska na Uralu (dziś: Syktywkar, stolica rep. Komi w Federacji Rosyjskiej), a autora osadzono w areszcie domowym, uznano za obłąkanego (podobnie jak adresatkę listów) i poddano przymusowemu leczeniu oraz objęto całkowitym zakazem publikacji. W 1837 r. Czaadajew został zwolniony z aresztu i „terapii” psychiatrycznej, ogłosiwszy Apologię wariata, łagodzącą jego stanowisko wobec roli Rosji w dziejach i zawierającą myśl, że cywilizacyjne zapóźnienie Rosji i model władzy w niej panujący paradoksalnie otwierają jej drogę do przyspieszonego rozwoju i zdystansowania innych narodów Europy Zachodniej, która pogrąża się tymczasem w rewolucyjnym chaosie. [przypis edytorski]
Czaadajew, Piotr Jakowlewicz (1794–1856) — rosyjski filozof i publicysta. W 1836 publikacja gazetowa pierwszego z jego Listów filozoficznych, wychwalających idee Europy Zachodniej i skrajnie krytycznych wobec Rosji, spowodowała skandal i interwencję cara Mikołaja I. Gazetę zamknięto, Czaadajew został uznany za niepoczytalnego i umieszczony w areszcie domowym, w którym poddano go przymusowemu leczeniu. Zakazano jakichkolwiek jego publikacji i z nim związanych. [przypis edytorski]
czabańczuk — pasterz stepowy. [przypis redakcyjny]
czabańczyk — pasterz stepowy. [przypis redakcyjny]
czaban (daw.) — wół. [przypis redakcyjny]
czaban — pasterz stepowy, koczownik. [przypis edytorski]
czaban — pasterz stepowy. [przypis edytorski]
czaban — pasterz stepowy. [przypis redakcyjny]
czabany — wielkie woły, jakie są na Podolu i Ukrainie. [przypis redakcyjny]
czaban (z tur.) — pasterz owiec. [przypis edytorski]
Czachorowski, Stanisław (1920–1994) — pseudonim Swen, poeta, prozaik i aktor, w projektach teatralnych współpracował z Mironem Białoszewskim. [przypis edytorski]
Czachowski, Dionizy Feliks (1810–1863) — pułkownik, jeden z najwybitniejszych dowódców w powstaniu styczniowym, naczelnik wojskowy województwa sandomierskiego; osłaniał oddziały gen. Langiewicza (od 11 marca 1863 r. dyktatora powstania) pod Suchedniowem, Staszowem i Małogoszczem; walczył pod Pieskową Skałą, Chrobrzem i Grochowiskami; poległ pod Jaworem Soleckim. [przypis edytorski]
Czachowski, Kazimierz (1890–1948) — historyk literatury. [przypis edytorski]
czaciech (daw.) — dziś popr. Ms. lm: czatach. [przypis edytorski]
Czacki — główny bohater komedii Gribojedowa Mądremu biada (1824); jako Czacki […] z okrętu przyszedł wprost na bal: Czacki wziął udział w balu w swego dniu powrotu do Moskwy po kilkuletnim pobycie za granicą. [przypis edytorski]
Czacki, podczaszy koronny, był z rozkazu Repnina chwytany — Szczęsny Czacki, aresztowany r. 1767 w Porycku na Wołyniu, dla przeszkodzenia obecności na Sejmie. [przypis redakcyjny]
czacza — dziś popr.: cacka. [przypis redakcyjny]
czaczka — dziś: cacka. [przypis edytorski]
czaczko — dziś: cacko; zabawka. [przypis edytorski]
czaddikim — Uczeni europejscy jak Godwin, Ugolin, a za nimi nasz Czacki, wiedzieli o istnieniu czaddikimów, nie śmiejąc ich nazywać osobną sektą, zowią ich łagodnymi (benigni), sprawiedliwymi, którzy się oddali pismu (justi, qui se meditationi scripturae dabant); zwano ich jeszcze hasidim, nazwą, którą w Polsce w wieku XVI wskrzesiła i przywłaszczyła sobie inna sekta Żydów zwana u nas pospolicie kitajowcami. (Obacz: Czacki, O Żydach [i Karaitach], wyd. Wiszniewsk[i], [w: Pomniki historii i literatury polskiej], s. 58 i 117). [przypis autorski]
czad — tlenek węgla, woń spalenizny, swąd; tu: wyziewy, duchota. [przypis edytorski]
czadur — [dziś popr.: czador; red. WL], płaszcz jedwabny u kobiet z wyższej sfery, kretonowy lub satynkowy u biednych; zawsze czarny lub ciemnogranatowy. Nie wolno im wychodzić bezeń na ulicę. Nałożony na głowę, do stóp samych spada. [przypis autorski]
czahar — las drzew rozmaitego gatunku. [przypis autorski]
czahar (reg.) — las mieszany. [przypis edytorski]
czahar (reg.) — zarośla na podmokłych gruntach. [przypis edytorski]
czahar (rus.) — gęstwina, zarośla. [przypis edytorski]
czahary — porośnięte krzewami, trawami i niskopiennymi drzewami mokradła. [przypis edytorski]
czahary — zarośla bagienne. [przypis edytorski]
czajczy — należący do czajki. [przypis edytorski]
czajka — czółno. [przypis edytorski]
czajka — gatunek średniego ptaka wędrownego z czubem na głowie. [przypis edytorski]
czajka — łódź kozacka. [przypis edytorski]
czajka — lekka łódka. [przypis redakcyjny]
Czajka — Michał Czajkowski, znany powieściopisarz. [przypis redakcyjny]
czajka — szybka i zwrotna łódź kozacka. [przypis edytorski]
Wojciech Dembołęcki, Pamiętniki o Lisowczykach czyli przewagi Elearów polskich
(źródło na Platformie Redakcyjnej)
czajka — tu: łódka. [przypis edytorski]
Czajkowski, Antoni (1816–1873) — poeta, prawnik, wykładowca prawa na Uniwersytecie Petersburskim; autor m.in. rozprawy O prawach kobiet. [przypis edytorski]
Czajkowski, Nikołaj Wasiliewicz (1851–1926) — ros. rewolucjonista, związany z narodnikami, później z eserowcami; podczas studiów dołączył do rewolucyjnego koła studentów, zwanego później „kółkiem Czajkowskiego”, zajmującego się samokształceniem oraz drukowaniem i dystrybucją literatury naukowej i rewolucyjnej. [przypis edytorski]
Czajld Harold — właśc. Childe Harold, tytuł i bohater poematu Byrona, który wywarł wielki wpływ na Słowackiego. [przypis redakcyjny]
Czajna (fonet. ang. China) — Chiny. [przypis edytorski]
czaj (ros. чай) — herbata. [przypis edytorski]
czaj (ros.) — herbata. [przypis edytorski]
czaj (z ros.) — herbata. [przypis edytorski]
czakan, właśc. czekan — toporek osadzony na lasce; tu: daw. pisownia. [przypis edytorski]
czako — rodzaj czapki, nakrycia głowy (tu: w zapisie fonetycznym wymowy francuskiej: shako). [przypis edytorski]
czako — wysoka, sztywna czapka wojskowa z płaskim denkiem. [przypis edytorski]
czałdon — syberyjska nazwa niedźwiedzia, a także prawdziwego, od dziada-pradziada wieśniaka syberyjskiego. [przypis redakcyjny]
Czały, Sawa (zm. 1741) — pułkownik kozacki, dowódca nadwornych kozaków hetmana Józefa Potockiego, pomagał szlachcie tłumić powstanie hajdamaków; uznany za zdrajcę i zabity we własnym domu przez hajdamacki oddział Ihnata Hołego. [przypis edytorski]
czamara (daw.) — długie męskie okrycie wierzchnie, podszyte futrem. [przypis edytorski]
czamara (daw.) — kurtka. [przypis edytorski]
czamara (daw.) — męskie okrycie wierzchnie. [przypis edytorski]
czamara — dawne długie męskie okrycie wierzchnie, podszyte futrem. [przypis edytorski]
czamara — dawne męskie okrycie wierzchnie, sięgające bioder lub połowy ud, zapinane pod szyję, z długimi, wąskimi rękawami, z ozdobnymi guzikami i szamerunkiem (obszyciami z ozdobnego sznura). [przypis edytorski]
czamara (daw.) — rodzaj płaszcza, noszony przez mieszczan i chłopów w XVI-XVIII w. [przypis edytorski]
czamara — długie męskie okrycie wierzchnie, podszyte futrem, funkcjonowała jako symbol ruchu powstańczego. [przypis edytorski]
czamara — okrycie wierzchnie o kroju zbliżonym do kontusza. [przypis edytorski]
czamarka (daw.) — czamara, kurtka. [przypis edytorski]
czamarka (z pers. dżame, dżamera; a. czame, czamera) — dawne męskie ubranie wierzchnie; długa sukmana zakładana na żupan, zapinana pod szyję, z długimi rękawami (niekiedy sięgającymi do ziemi), używana przez duchownych (prałatów i kanoników), modna wśród szlachty polskiej za czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego, zwł. podczas Sejmu Wielkiego, jako ubiór podobny do stroju narodowego. [przypis edytorski]
czamar — ogon jaka; buńczuk. [przypis edytorski]
czambuł — oddział tatarski. [przypis edytorski]
czambuł (z tatar.) — zagon, podjazd. [przypis redakcyjny]
czambuł (z tur. czapuł: zagon) — oddział jazdy. [przypis edytorski]
czambuł (z tur. czapuł: zagon) — oddział tatarski, dokonujący najazdów w głębi terytorium przeciwnika, w celu odwrócenia jego uwagi od działań sił głównych lub zagarnięcia łupów i jasyru. [przypis redakcyjny]
czambuł (z tur. czapuł: zagon) — oddział tatarski, dokonujący najazdów w głębi terytorium przeciwnika, w celu odwrócenia jego uwagi od działań sił głównych. [przypis redakcyjny]
Henryk Sienkiewicz, Ogniem i mieczem, Ogniem i mieczem, tom drugi
(źródło na Platformie Redakcyjnej)
Henryk Sienkiewicz, Ogniem i mieczem, Ogniem i mieczem, tom drugi
(źródło na Platformie Redakcyjnej)
Henryk Sienkiewicz, Ogniem i mieczem, Ogniem i mieczem, tom drugi
(źródło na Platformie Redakcyjnej)
czambuł (z tur. czapuł: zagon) — oddział tatarski dokonujący najazdów w głębi terytorium przeciwnika w celu odwrócenia jego uwagi od działań sił głównych. [przypis edytorski]
czambuł (z tur.) — oddział wojsk tatarskich. [przypis edytorski]
czambuł (z tur.) — oddział wojsk tatarskich; w czambuł: w całości, bez wyjątku. [przypis edytorski]
czambuł (z tur.) — tu: zagon, oddział. [przypis edytorski]
czambuł (z ukr.) — tatarski oddział zbrojny. [przypis edytorski]
czambulik, właśc. czambuł (z tur.) — zagon, oddział tatarski. [przypis edytorski]
czambulik, własc. czambuł (z tur. czapuł: zagon) — oddział tatarski, dokonujący najazdów w głębi terytorium przeciwnika w celu odwrócenia jego uwagi od działań sił głównych lub zagarnięcia łupów i jasyru. [przypis edytorski]
czamizal (fonet. ang. chamizal, z hiszp. chamiza) — gatunek wiecznie zielonego krzewu (Atriplex canescens) rosnącego na zachodzie USA. [przypis edytorski]
czamlet (daw.) — dziś: kamlot, gatunek tkaniny wełnianej albo jedwabnej. [przypis edytorski]
czandala właśc. czandal — nazwa jednej z niższych kast w tradycyjnym społeczeństwie hinduskim, przeznaczonej do wykonywania zajęć uznawanych za nieczyste; tu: człowiek nieszlachetny, niewolnik. [przypis edytorski]
czapar-khankh — czapar: poczta, khaneh: dom. [przypis autorski]
czapeczka o czterech saczkach — Dawna forma księżego biretu. [przypis tłumacza]
czapetka — ang. rose apple: orzeźwiający, soczysty, niezbyt słodki owoc tropikalny. [przypis edytorski]
czapka cukrowa — głowa cukru; forma, jaką do pocz. XX w. nadawano cukrowi rafinowanemu na potrzeby handlu: stożkowata bryła z zaokrąglonym wierzchołkiem, o średnicy podstawy od kilkudziesięciu centymetrów do metra i zróżnicowanej wadze; taką głowę (czapkę) cukru należało następnie rozdrobnić (rozłupać na kawałki, utrzeć w moździerzu), aby móc używać cukru do celów spożywczych. [przypis edytorski]
czapka czerwona wolności — tzw. czapka frygijska, noszona w czasie rewolucji francuskiej przez jakobinów; z czasem stała się symbolem dążeń wolnościowych lub wprost rewolucji. [przypis edytorski]
czapka — die gewöhnliche Kopfbedeckung des Kosaken. Sie galt zugleich als Abzeichen (s. V. 387–8) [przypis tłumacza]
czapka frygijska — czapka wolności, symbol Rewolucji Francuskiej. [przypis edytorski]
czapka magierka — czapka węgierska, zwana później „batorówką” (ponieważ największą popularnością cieszyła się za czasów panowania Stefana Batorego); okrągła lub kwadratowa czapka bez daszka, obszyta często dookoła pasem futra, czyli tzw. barankiem. [przypis edytorski]
Czapka Monomacha — korona wielkich książąt i carów rosyjskich: spiczaste nakrycie głowy, wykonane ze złotych segmentów zdobionych filigranem, obszyte sobolowym futrem, zwieńczone krzyżem zdobionym perłami; wg legendy z XVI w. miał to być dar od cesarza bizantyjskiego Konstantyna IX Monomacha dla jego wnuka, księcia kijowskiego Włodzimierza II Monomacha (1053–1125), co miało oznaczać, że Moskwa jest sukcesorem Konstantynopola. [przypis edytorski]
czapka włożona „brodźcem” (daw.) — założona na bakier, na ukos. [przypis edytorski]
czapkę głębiej wmiesił — wtłoczył [wcisnął; Red. WL]. [przypis redakcyjny]
czapki i papki — por. starop. przysłowie: Czapką, papką i solą ludzie ludzi niewolą. [przypis edytorski]
czapkowanie — ukłony, oznaki uniżenia, czołobitność. [przypis edytorski]
Czaplińska, Zofia (1866–1940) — aktorka. [przypis edytorski]
Czapliński, Daniel — podstarości czehryński, rotmistrz wojsk polskich; wróg Chmielnickiego. [przypis edytorski]
Czaplinek — miejscowość na płd.-wsch. od Drawska. [przypis redakcyjny]
czaporal (z ang. chaparral) — gęste, niskie, karłowate i zwarte krzewy. [przypis edytorski]
czaporal (z fonet. ang. chaparral) — formacja roślinna występująca w Kalifornii i północnym Meksyku, kształtująca się zwykle wtórnie w miejscach po usuniętych lasach twardolistnych i składająca się głównie z twardolistnych roślin krzewiastych: wawrzynów, wrzosowatych, karłowatych dębów, a także kaktusów. [przypis edytorski]
czaprag — właśc. czaprak, kapa pod siodło przykrywająca konia. [przypis edytorski]
czaprak — okrycie konia, umieszczane pod siodłem. [przypis edytorski]
czaprak — okrycie konia umieszczane pod siodłem. [przypis edytorski]
czaprak — okrycie konia, umieszczane pod siodłem. [przypis edytorski]
czaprak — podkładka pod siodło chroniąca konia przed otarciami. [przypis edytorski]
czaprak — podkładka pod siodło. [przypis edytorski]
czaprak — prawie wszystkie nowsze wydania mają tu wyraz comparisons, a więc rzeczy, którymi Cezar różni się od Antoniusza (to, co zostaje po odrzuceniu tertium comparationis). Ja idę za bardziej obrazowym wyrażeniem caparisons, wedle wydania Pope'a. [przypis tłumacza]
