Potrzebujemy Twojej pomocy!
Na stałe wspiera nas 457 czytelników i czytelniczek.
Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | arabski | architektura | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | chemiczny | dawne | dziecięcy | francuski | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | portugalski | potocznie | przenośnie | przestarzałe | regionalne | religijny, religioznawstwo | rosyjski | rzadki | staropolskie | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | żeglarskie
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 7494 przypisów.
bonanza — kopalnia srebra czy miedzi. [przypis autorski]
bona — opiekunka do dzieci. [przypis edytorski]
bona — opiekunka do małych dzieci. [przypis edytorski]
bona — opiekunka nad małymi dziećmi. [przypis edytorski]
Bonaparte, Napoléon (1769–1821) — pierwszy konsul Republiki Francuskiej 1799–1804, następnie cesarz Francuzów (jako Napoleon I) w l. 1804–1814 i w 1815 r. (podczas tzw. Stu Dni Napoleona); wybitny dowódca wojskowy i strateg, reformator państwa i europejskiego systemu prawnego (Kodeks Napoleona); swoją pozycję w rewolucyjnej Francji zdobył dzięki pomyślnemu przeprowadzeniu akcji militarnych takich jak zdobycie Tulonu (1793), stłumienie rojalistycznej rewolty w Paryżu (1795), kampania włoska (1796–97) oraz kampania w Egipcie (1798); pod jego zwierzchnictwem zostały utworzone przez gen. Jana Henryka Dąbrowskiego Legiony Polskie we Włoszech. W okresie rozbiorów Polacy wiązali wielkie nadzieje z postacią Napoleona; stał się on uosobieniem silnego wodza, w sposób zdecydowany realizującego swoją wizję polit., kierującego się ideami demokratycznymi i sprzyjającemu narodom dążącym do niepodległości; był wcieleniem ideału jednostki zmieniającej bieg historii i porządek społ.-polit. świata (idea napoleońska); przeceniano często zaangażowanie fr. władcy w sprawy polskie (m.in. w związku z utworzeniem Księstwa Warszawskiego w 1807 r.); postawa wiążąca rachuby polityczne z przywódczą rolą Napoleona Bonaparte (a później członkami jego rodziny, księciem Reichstadtu i Napoleonem III) zyskała miano bonapartyzmu. [przypis edytorski]
Bonaparte, Napoléon (1769–1821) — pierwszy konsul Republiki Francuskiej 1799–1804, następnie cesarz Francuzów (jako Napoleon I) w l. 1804–1814 i w 1815 r. (podczas tzw. Stu Dni Napoleona); wybitny dowódca wojskowy i strateg, reformator państwa i europejskiego systemu prawnego (Kodeks Napoleona); swoją pozycję w rewolucyjnej Francji zdobył dzięki pomyślnemu przeprowadzeniu akcji militarnych, takich jak zdobycie Tulonu (1793), stłumienie rojalistycznej rewolty w Paryżu (1795), kampania włoska (1796–97) oraz kampania w Egipcie (1798); pod jego zwierzchnictwem zostały utworzone przez gen. Jana Henryka Dąbrowskiego Legiony Polskie we Włoszech. W okresie rozbiorów Polacy wiązali wielkie nadzieje z postacią Napoleona; stał się on uosobieniem silnego wodza, w sposób zdecydowany realizującego swoją wizję polit., kierującego się ideami demokratycznymi i sprzyjającemu narodom dążącym do niepodległości; był wcieleniem ideału jednostki zmieniającej bieg historii i porządek społ.-polit. świata (idea napoleońska); przeceniano często zaangażowanie fr. władcy w sprawy polskie (m.in. w związku z utworzeniem Księstwa Warszawskiego w 1807 r.); postawa wiążąca rachuby polityczne z przywódczą rolą Napoleona Bonaparte (a później członkami jego rodziny, księciem Reichstadtu i Napoleonem III) zyskała miano bonapartyzmu. [przypis edytorski]
Bonaparte, Napoléon (1769–1821) — pierwszy konsul Republiki Francuskiej 1799–1804, następnie Cesarz Francuzów (jako Napoleon I) w l. 1804–1814 i w 1815 r. (podczas tzw. Stu Dni Napoleona); wybitny dowódca wojskowy i strateg, reformator państwa i europejskiego systemu prawnego (Kodeks Napoleona); swoją pozycję w rewolucyjnej Francji zdobył dzięki pomyślnemu przeprowadzeniu akcji militarnych takich jak zdobycie Tulonu (1793), stłumienie rojalistycznej rewolty w Paryżu (1795), kampania włoska (1796–97) oraz kampania w Egipcie (1798); pod jego zwierzchnictwem zostały utworzone przez gen. Jana Henryka Dąbrowskiego Legiony Polskie we Włoszech. W okresie rozbiorów Polacy wiązali wielkie nadzieje z osobą Napoleona; stał się on uosobieniem silnego wodza, w sposób zdecydowany realizującego swoją wizję polit., kierującego się ideami demokratycznymi i sprzyjającemu narodom dążącym do niepodległości; był wcieleniem ideału jednostki zmieniającej bieg historii i porządek społ.-polit. świata (idea napoleońska). [przypis edytorski]
Bonaparte, Napoléon a. Napoleon I (1769–1821) — francuski mąż stanu, dowódca wojskowy i przywódca polityczny; cesarz Francuzów. [przypis edytorski]
Bonaparte, Napoleon (1769–1821) — francuski mąż stanu, dowódca wojskowy i przywódca polityczny. [przypis edytorski]
Bonaparte — Napoleon Bonaparte (1769–1821), francuski wódz, a następnie cesarz; wśród Polaków pod zaborami uchodził za sympatyka sprawy odzyskania niepodległości przez Polskę. [przypis edytorski]
Bonapart, własc. Napoleon Bonaparte (1769–1821) — cesarz fr. w latach 1804–1814 i 1815. Jeden najwybitniejszych mężów stanu, przywódców, strategów, reformatorów ustroju państwowego i prawa. W polskiej tradycji w okresie zaborów z jego osobą wiązano ogromne nadzieje na odzyskanie niepodległości. [przypis edytorski]
bonapartyzm — tu: ideologia i ruch polityczny popierający ród Bonaparte w dążeniach do władzy. [przypis redakcyjny]
bona regalia (łac.) — dobra królewskie. [przypis redakcyjny]
bonarum partium (łac.) — po stronie sprawy słusznej. [przypis redakcyjny]
Bona Sforza d'Aragona (1494–1557) — królowa Polski i wielka księżna litewska, żona Zygmunta Starego, matka Zygmunta Augusta i Anny Jagiellonki. [przypis edytorski]
Bonawentura z Bagnoregio, właśc. Giovanni Fidanza (ok. 1217–1274) — włoski franciszkanin, teolog, filozof scholastyk; święty katolicki. [przypis edytorski]
bo nawet w tamtej chwili (…) ciśnieniem gwałtownego bólu — fragment skreślony. [przypis tłumacza]
bon! bon! (franc.) — dobrze! dobrze! [przypis redakcyjny]
bonbons diaboliques (fr.) — diabelskie cukierki. [przypis edytorski]
bonczuk — buńczuk, turecki a. tatarski znak wojskowy wykonany z końskiego włosia. [przypis edytorski]
bonczuk — buńczuk, znak wojskowy turecki a. tatarski wykonany z końskiego włosia. [przypis edytorski]
bonczuk — buńczuk, znak wojsk tureckich a. tatarskich wykonany z końskiego włosia. [przypis edytorski]
bonczuk — buńczuk, znak wojsk tureckich a. tatarskich, wykonany z końskiego włosia. [przypis edytorski]
bonczuków — buńczuk, turecki a. tatarski znak wojskowy, wykonany z końskiego włosia. [przypis edytorski]
bonczuk — tak stale pisze poeta zamiast: buńczuk. [przypis redakcyjny]
bondar (ukr.) — bednarz. [przypis redakcyjny]
Bondena — Bondeno, zamek nad Padem. [przypis redakcyjny]
bonė — iš šiaudų pintas kubilas. [przypis edytorski]
bon enfant (fr.) — dobre dziecko. [przypis edytorski]
Boney — pseudonim nadany Napoleonowi Bonaparte przez Brytyjczyków. [przypis edytorski]
bon (fr.) — dobrze. [przypis edytorski]
bon (fr.) — dobrze. [przypis edytorski]
bon gré mal gré (fr.) — chcąc nie chcąc. [przypis edytorski]
bon Henri (fr.) — dobry Henryk. [przypis edytorski]
Bonheur, Rosa (1822–1899) — malarka francuska; znana gł. z prac przedstawiających zwierzęta. [przypis edytorski]
Bonheur, Rosa, właśc. Marie-Rosalie Bonheu (1822–1899) — francuska malarka i rzeźbiarka, przedstawicielka naturalizmu; najsławniejsza malarka XIX w. [przypis edytorski]
Bo niby jeden pokój… to ja tu w tym pokoju… (nam unum conclave… in eo conclavi ego) — niedbały styl codziennej mowy potocznej. [przypis tłumacza]
Bo nie bez przyczyny to powiadają — Cyceron, Paradoxa Stoicorum IV. [przypis edytorski]
Bo nie chodzi tylko o wielkość danych osobników, tylko o to też, jak ta wielkość całość bytu ludzkiego w danym społeczeństwie na wyższe szczeble podnosi — [w pierwodruku fragmentu „Skawa” nr 2, luty 1939 zdanie uzupełnione o następujący passus:]
(…) podnosi, jak rozpuszczając się w nim potęguje nasycenie całego społecznego roztworu i aktywnością wyższą go naładowuje. (Tu następuje moja „teoria” masowo źle u nas wygranego węzłowiska upośledzenia, w związku ze szlachecką demokracją i na niej opartą kulturą.)
PS Po ukończeniu pisania Niemytych dusz, co nastąpiło w lecie w r. 1936, często zdarzało mi się spotykać w rozmowach z ludźmi względnie wykształconymi, a nawet w artykułach w prasie codziennej, z zupełnie fałszywym, wręcz odwrotnym zastosowaniem pojęcia „kompleksu (węzłowiska) niższości”, niż to by wynikało ze znaczenia jego w kontekście teorii Freuda. Mówiąc o puszeniu się czyimś ponad zwykłą miarę i tłumacząc to kompleksem niższości, słyszałem np. zdanie: „To chyba kompleks wyższości, a nie niższości”; świadczyło to o tym, że interlokutor mój pojmował kompleks niższości jako świadome jej poczucie, a nie na odwrót, tj. jako poczucie podświadome, przy jednoczesnym świadomym sztucznym wywyższaniu się i puszeniu jako jego kompensacji. W jakiejś gazetce pisał ktoś kiedyś we wstępnym artykule o „narodowym kompleksie niższości Polaków”. którzy muszą szukać zawsze potwierdzenia w zagranicznych wzorach i uznania za granicą swych wytworów, nie mogąc zdobyć się na samodzielność i zaufanie do siebie, bez sankcji jakiegoś autorytetu z zewnątrz. W ten sposób np. przesadna skromność, niewiara we własne siły, usuwanie się w cień, brak wszelkiej nadętości itp. uznawane są popularnie za objawy źle rozumianego „kompleksu niższości”. Rzecz ma się odwrotnie, co we wstępie do Niemytych dusz starałem się jasno wytłumaczyć: podświadome poczucie prawdziwej niższości, o którym posiadacz jego świadomie nic nie wie, ukrywając starannie ten stan rzeczy przed sobą, doprowadza go albo: 1. do dokonywania rzeczywistych czynów, mających usunąć dręczącą go podświadomie zmorę, albo 2. do świadomego, ale nie programowego bynajmniej napuszania się ponad swoją prawdziwą wartość, dla pokrycia tamtych spraw sztucznie wytworzoną warstwą pseudowartości, czyli do tak zwanego popularnie „zaklajstrowania”. Tak więc posiadacz (porządnego, źle wygranego) kompleksu niższości, przy czym słowo „kompleks” oznacza podświadomość, jest raczej wstrętnym megalomanem, a nie zahukanym, świadomym swej niższości skromnisiem. Nie ma nic bardziej irytującego, jak kiedy tzw. „ludziska” gadają uczenie o czymś, nie mając o tym bladego pojęcia, zamiast się poduczyć, ale jest już czymś strasznym, gdy piszą tak samo w gazetkach. Wtedy stają się szkodnikami społecznymi na wielką skalę.
[Rękopis powyższego fragmentu, opatrzony tytułem „PS do artykułu węzłowisko upośledzenia”, znajduje się w Muzeum Literatury w Warszawie; odczytany i opubl. w wyd. Niemytych dusz w oprac. Anny Micińskiej.]
[przypis redakcyjny]
bo nie stropi ich szeregów — οὐδ᾽ ἔστιν ὅπου σταθέντε (N), συστάντες (D). [przypis tłumacza]
Bonifacy IX (ok. 1350–1404) — papież od 1389, poparł Polskę, gdy walczyła z Krzyżakami. [przypis edytorski]
bonifikował — nagradzał, dawał odszkodowanie. [przypis redakcyjny]
bonifratry — dziś popr. bonifratrzy (z łac. bonus frater: dobry brat), katolicki zakon szpitalny założony przez św. Jana Bożego, znany szczególnie z zajmowania się ziołolecznictwem oraz opieki nad chorymi umysłowo. [przypis edytorski]
bonifratrzy — katolicki zakon prowadzący opiekę nad chorymi, w tym umysłowo; trąci bonifratrami: aluzja do szpitala prowadzonego przez bonifratrów przy kościele pod wezwaniem św. Jana Bożego w Warszawie, w którym w 1862 otwarto klinikę psychiatryczną. [przypis edytorski]
bonifratrzy — zakon opiekujący się umysłowo chorymi. [przypis edytorski]
bonifratrzy — zakon prowadzący szpitale i opiekujący się chorymi psychicznie; u bonifratrów: tu: w szpitalu prowadzonym przez bonifratrów przy kościele pod wezwaniem św. Jana Bożego w Warszawie. [przypis edytorski]
bonifratrzy — zakon szpitalny, zw. także Zakonem Braci Miłosierdzia a. zakonem św. Jana Bożego, prowadził opiekę nad chorymi, w tym umysłowo. [przypis edytorski]
Boni, Giaccomo (1859–1925) — włoski archeolog, od 1888 kierownik wykopalisk na Forum Romanum w Rzymie, od 1907 również na Palatynie. [przypis edytorski]
boni patris familias (łac.) — dobrego ojca rodziny. [przypis edytorski]
bonis consentiens (łac.) — zgodny z opinią dobrych ludzi; taką mądrość opisując, ś. Jakub zowie ją bonis consentientem: w Jk 3, 17 wg Wulgaty. [przypis edytorski]
bonis modis (łac.) — w dobry sposób. [przypis redakcyjny]
bonis regalibus (łac.) — dobrami królewskimi. [przypis redakcyjny]
bonito — tuńczyk pasiasty, gatunek drapieżnej ryby morskiej, występującej w tropikalnych i subtropikalnych morzach i oceanach. [przypis edytorski]
„Boni” — tym zdrobnieniem nazywano markiza Paula Ernesta Bonifacego de Castellane (1867–1932), popularnego w kręgach arystokratycznych arbitra mody (zob. Snobizm u Prousta w niniejszym zbiorze). [przypis edytorski]
bon jour (fr.) — dzień dobry. [przypis edytorski]
bonjour (fr.) — dzień dobry. [przypis edytorski]
Bonjour (fr.) — dzień dobry. [przypis redakcyjny]
bon jour, madame (fr.) — dzień dobry pani. [przypis edytorski]
Bonjour, mademoiselle! (fr.) — dzień dobry pani. [przypis edytorski]
Bonjour, mesdames. (fr.) — Dzień dobry paniom. [przypis edytorski]
bon jour, monsieur (fr.) — dzień dobry panu. [przypis edytorski]
Bonjour, monsieur (fr.) — dzień dobry panu. [przypis edytorski]
bonkreta (…) francmaclama — odmiany grusz. [przypis edytorski]
bon mot (fr.) — dowcipne powiedzonko. [przypis edytorski]
bon mot (fr.) — dowcipne powiedzonko. [przypis edytorski]
Bonnaud, Dominique (1864–1943) — poeta i piosenkarz fr., jeden z twórców repertuaru kabaretów Montmartre'u. [przypis edytorski]
bonne mine a mauvais jen (fr.) — dobra mina do złej gry. [przypis edytorski]
Bonnemort — tyle co truposz, przezwisko. [przypis tłumacza]
Bonne nuit (fr.) — Dobranoc. [przypis edytorski]
bonne pour être mitraillé (fr.) — nadający się do zastrzelenia (dosł. zbombardowania). [przypis edytorski]
Bonnet, Charles (1720–1793) — szwajcarski przyrodnik i filozof. [przypis edytorski]
Bonnet, Charles (1720–1793) — znakomity filozof i naturalista szwajcarski. [przypis tłumacza]
bonnetka a. bonetka — rodzaj damskiego nakrycia głowy; czapeczka zasłaniająca boki głowy, uszy i policzki dzięki wiązaniu pod szyją oraz daszkowi wzdłuż całej przedniej krawędzi kapturka, tworzącemu mniejszą lub większą „budkę”. [przypis edytorski]
Bonnet, Karol (1720–1793) — rodem Szwajcar; znakomity przyrodnik, mianowicie botanik, a także psycholog (Essai de psychologíe 1775, Essai analytique sur les facultés de l'âme) uzależniający czynności psychiczne od ruchów w nerwach, świetnie rozwinął sławne prawo ciągłości (la loi de continuité) Leibniza, w dziele: Contemplation de la nature (1764 do 1782, trzy tomy). [przypis redakcyjny]
bonnet lairds (ang.) — drobni posiadacze ziemscy w daw. Szkocji, noszący berety jak uboższa ludność. [przypis edytorski]
bonnet russo (fr.) — czapka rosyjska. [przypis edytorski]
Bonneval, Claude Alexandre de (1675–1747) — francuski oficer; walczył w armii francuskiej, następnie austriackiej, ostatecznie w służbie Imperium Osmańskiego; przyjął islam i stał się znany jako Humbaradży Ahmet Pasza. [przypis edytorski]
bono eventu (łac.) — pomyślnie. [przypis redakcyjny]
Bonomelli, Geremia (1831–1914) — włoski duchowny, biskup diecezji Cremony; odznaczył się głównie pracą na rzecz włoskich emigrantów. [przypis edytorski]
Bonończycy — Bolognesi; pomyłka zamiast Bulończycy, mieszkańcy księstwa Bouillon. [przypis redakcyjny]
bono publico (łac.) — dobrem publicznym. [przypis edytorski]
bonorum fortunae (łac.) — majętności. [przypis redakcyjny]
bonorum mala carminum Laverna (łac.) — złodziejska bogini dobrych wierszy. [przypis redakcyjny]
bonos cives (łac.) — dobrych obywateli. [przypis edytorski]
bonować (daw.) — hulać. [przypis edytorski]
bonować (daw.) — hulać, używać życia. [przypis edytorski]
bonować — tu: węszyć, kręcić się; używać, dobrze żyć (od łac. bonus: dobry). [przypis edytorski]
bonować — używać, prowadzić przyjemne, wesołe życie. [przypis edytorski]
bon pour tout (fr.) — dobry do wszystkiego, zdolny do wszystkiego. [przypis edytorski]
bon soir (fr.) — dobry wieczór. [przypis edytorski]
bonsoir (fr.) — dobry wieczór. [przypis edytorski]
Bonsoir, mes enfants (fr.) — dobranoc, moje dzieci. [przypis edytorski]
Bon soir, mon ami, cher prince (fr.) — dobry wieczór, mój przyjacielu, drogi książę. [przypis edytorski]
bon sos — z francuska po polsku: „dobry sos”. [przypis redakcyjny]
Bont Blanc — najwyższy szczyt Europy, o wys. 4808 m; położony w Alpach. [przypis edytorski]
Bontempi, [Giovanni Andrea (1624–1705)] — włoski teoretyk muzyki. [przypis tłumacza]
bon-ton (fr.) — dobre wychowanie. [przypis edytorski]
bon ton (fr.) — dosł.: dobry ton; umiejętność zachowania się, dobre maniery. [przypis edytorski]
bon ton (fr.) — ogłada, umiejętność zachowania się. [przypis edytorski]
bonum (łac.) — dobre. [przypis redakcyjny]
