Przypisy

Aszer — od hebr. אֹשֵׁר (oszer): ‘szczęście, szczęśliwy’. [przypis edytorski]

Asz esu, pone — (to) ja jestem, panie. [przypis edytorski]

Aszkenaz — w literaturze rabinicznej Aszkenaz było najpierw kojarzone z regionem Scytów, później z terytoriami słowiańskimi, a od XI wieku z północną Europą i Niemcami, w okresie wczesnego średniowiecza Żydzi z Europy Środkowej i Wschodniej zaczęli być nazywani aszkenazim czyli Żydami aszkenazyjskimi. [przypis edytorski]

a szlechter, dummer, ferszoltener bube, alejdyk geher, szganet (jid.) — zły, głupi, przeklęty chłopiec, próżniak. [przypis edytorski]

Asztaroth (hebr. lm), właśc. Asztarte (mit.) — zachodniosemicka (fenicka, kananejska i syryjska) bogini płodności, miłości, seksu i wojny, odpowiednik mezopotamskiej Isztar. Wg Herodota (Dzieje I, 199) w Babilonie istniał zwyczaj, że każda kobieta raz w życiu musiała siąść przez świątynią bogini i oddać się za symboliczną, dowolną kwotę pierwszemu obcemu mężczyźnie, który jej to zaproponuje. Świadectwo Herodota bywa kwestionowane, ponadto taki zwyczaj nie musiał występować w Syrii. [przypis edytorski]

A szto mospan! tieper kapitulujesz (znieksz. ros./rus./pol.) — A co, mospanie, teraz kapitulujesz. [przypis edytorski]

Aszur — Asyria, kraina historyczna położona na terenie dzisiejszego Iraku, w górnym biegu rzek Tygrys i Eufrat. [przypis edytorski]

Aszynow, Mikołaj Iwanowicz (1856–1902) — rosyjski poszukiwacz przygód. Wraz z grupą innych 150 Kozaków popłynął do Afryki i 7 stycznia 1889 założył nad zatoką Tadżura niewielką osadę, którą nazwał Nową Moskwą i ogłosił częścią Imperium Rosyjskiego. Jego działania zaskoczyły zarówno Rosjan, jak i Francuzów. Wskutek nacisków francuskiej dyplomacji władze rosyjskie zdystansowały się od niego. 5 lutego osada została zbombardowana przez francuskie okręty z pobliskiej kolonii w Obock, a jej mieszkańcy schwytani i deportowani do Rosji, gdzie skazano ich za piractwo. [przypis edytorski]

Atabapo, Río Atabapo — lewy dopływ Orinoko w jej górnym biegu, rzeka ta wyznacza dziś granicę między Wenezuelą a Kolumbią; nazwa dziś raczej nieodm.: płynąć Atabapo. [przypis edytorski]

atagan — jatagan; rodzaj broni białej pochodzenia wschodniego. [przypis edytorski]

A taki breszesz i breszesz (ukr.) — No właśnie kłamiesz i kłamiesz. [przypis edytorski]

atakiem praskim — w wyd. 1830: „atakiem pruskim (zapewne pragskim)”. [przypis edytorski]

A taki i tego kiedyściś matka (…) kołychała (gw.) — A jednak i tego kiedyś matka kołysała. [przypis edytorski]

a tak się nie czyni — nawet pogańskie ludy wstrzymywały się od tego rodzaju przestępstw, pomne kary potopu, zob. Raszi do 34:7. [przypis edytorski]

ataksja (z gr.) — zaburzenie koordynacji ruchowej. [przypis edytorski]

A tak stała postanowiona — w wyd. BN w oprac. J. Krzyżanowskiego: „A tak taka postanowiona”. [przypis edytorski]

Atalanta (mit. gr.) — królewna porzucona przez ojca, który chciał mieć tylko męskich potomków; sławna łowczyni i biegaczka; niechętna małżeństwu, kandydatom na męża stawiała warunek, by ją zwyciężyli w biegach; udało się to dopiero Hippomenesowi, ponieważ Atalanta dała mu się wyprzedzić. [przypis edytorski]

Atalanta (mit. gr.) — królewna porzucona przez ojca, który chciał mieć tylko męskich potomków; sławna łowczyni i biegaczka; niechętna małżeństwu, kandydatom na męża stawiała warunek, by ją zwyciężyli w biegach; udało się to dopiero Hippomenesowi, ponieważ Atalanta dała mu się wyprzedzić; bieg Atalanty: niezwykle szybki bieg. [przypis edytorski]

Atalanta (mit. gr.) — królewna, sławna łowczyni i biegaczka; niechętna małżeństwu, kandydatom na męża stawiała warunek, by zwyciężyli ją w biegach, zaś przegrywających zabijała; pokonał ją dopiero Hippomenes, ponieważ Atalanta dała mu się wyprzedzić, zbierając rzucane przez niego złote jabłka. [przypis edytorski]

Atalanta (mit. gr.) — królewna, sławna łowczyni i biegaczka; uczestniczka łowów na dzika kalidońskiego. Niechętna małżeństwu, kandydatom na męża stawiała warunek, by zwyciężyli ją w biegach, zaś przegrywających zabijała. Pokonał ją dopiero Hippomenes, ponieważ Atalanta dała mu się wyprzedzić, zbierając rzucane przez niego złote jabłka. [przypis edytorski]

Atalanta (mit.gr.) — słynąca ze swej umiejętności szybkiego biegania; łowczyni, podopieczna Artemidy. [przypis edytorski]

Atalia — tragedia fr. dramaturga Jeana Baptiste'a Racine'a z 1691 r. [przypis edytorski]

Atalia — tu: tytuł sztuki Racine'a. [przypis edytorski]

ataman — dowódca wojsk kozackich. [przypis edytorski]

ataman koszowy — wybierany przez specjalną radę kozaków naczelnik kosza, czyli obozu kozackiego. [przypis edytorski]

ataman — kozacki przywódca. [przypis edytorski]

ataman kurzeniowy — dowódca kurzenia: oddziału kozackiego. [przypis edytorski]

ataman (z tur. tatar.) — kozacki przywódca. [przypis edytorski]

atameni — atsimeni. [przypis edytorski]

Atameni — atsimeni. [przypis edytorski]

At amżiu amżiunujes! — Na wieki wieków. [przypis edytorski]

Atana (mit. gr.) — starogrecka bogini-matka, wspominana na kreteńskich tabliczkach, często błędnie identyfikowana z dziewiczą Ateną. [przypis edytorski]

Atanazy Aleksandryjski (ok.296–373) — teolog, biskup Aleksandrii, święty chrześcijański; w pismach apologetycznych polemizował z arianizmem, zwalczał go też na soborze nicejskim; kilkakrotnie skazywany przez cesarzy rzymskich na wygnanie z Aleksandrii; autor Żywota św. Antoniego, z którego pochodzi większość szczegółów dotyczących życia tego świętego. [przypis edytorski]

Atanazy Aleksandryjski (ok. 296–373) — teolog, biskup Aleksandrii, święty chrześcijański; w pismach apologetycznych polemizował z arianizmem, zwalczał go też na soborze nicejskim. [przypis edytorski]

Atanazy Aleksandryjski (ok.296–373) — teolog, biskup Aleksandrii, święty chrześcijański; w pismach apologetycznych polemizował z arianizmem, zwalczał go też na soborze nicejskim. [przypis edytorski]

Atanazy Wielki (ok. 295–373) — teolog, kaznodzieja, biskup Aleksandrii. [przypis edytorski]

ataraksja (z gr.: brak niepokoju) — w filoz. starożytnej: niewzruszoność, równowaga ducha, ideał spokoju wewnętrznego człowieka; w psychologii: obojętność na problemy i własną krzywdę. [przypis edytorski]

atavėtos — smulkesni grūdai, susimaišę su pelais vėtant. [przypis edytorski]

atavis edite regibus (łac.) — potomek dawnych władców. [przypis edytorski]

atawizm — ujawnienie się sposobu zachowania charakterystycznego dla odległych przodków. [przypis edytorski]

atboti (lenk.) — paisyti, vengti, bijoti. [przypis edytorski]

atėjo į atmintį — prisiminė. [przypis edytorski]

Até logo, senhores (port.) — do zobaczenia, panowie. [przypis edytorski]

atebryna (med.) — nazwa handlowa mepakryny, syntetycznego preparatu przeciwmalarycznego, stosowanego także do zwalczania tasiemca. [przypis edytorski]

A te figurki? Cóż się z nimi stanie? To dusze moich przodków! — Ach, uszanowanie! — fragment opery Madama Butterfly. [przypis edytorski]

A tego panu udowodnię — dziś popr.: A to panu udowodnię. [przypis edytorski]

ateiga — ateitis. [przypis edytorski]

ateivėsti — atsivėsinti. [przypis edytorski]

atelier (fr.) — pracownia malarska. [przypis edytorski]

atelier (fr.) — pracownia, warsztat. [przypis edytorski]

atelier (fr.) — tu: pracownia artysty. [przypis edytorski]

a tem — a przez to; tem daw. forma N. i Msc. lp zaimków r.n.; dziś końcówka tożsama z r.m.: tym. [przypis edytorski]

Ate (mit. gr.) — córka Zeusa i Eris, bogini nieszczęścia i zemsty. [przypis edytorski]

Ate (mit. gr.) — córka Zeusa lub bogini niezgody Eris, uosobienie zaślepienia prowadzącego do zbrodni lub upadku. [przypis edytorski]

Ateńczycy, którzy dla zapewnienia Helladzie wolności rodzinne miasto na pastwę ognia oddali — podczas perskiej inwazji Kserksesa I Ateńczycy opuścili miasto, żeby na morzu bronić Grecji przed wielką wrogą flotą; niedługo przed bitwą morską pod Salaminą wojska lądowe Persów spaliły Ateny, czemu przyglądały się załogi greckich okrętów zgromadzonych w pobliskiej Zatoce Sarońskiej. [przypis edytorski]

Ateńczycy ofiarę składali przed zarazą — w 430 p.n.e., w początkach wojny peloponeskiej, wybuchła w Atenach epidemia, która w ciągu czterech lat spowodowała śmierć ok. jednej czwartej ludności kraju, m.in. ofiarą zarazy padł Perykles. [przypis edytorski]

Ateńczyk spalił zamek i świątynie — Grecy spalili całe Sardes, wraz ze znaną świątynią bogini Kybele, ale nie zdobyli twierdzy miejskiej; wobec oporu i naciągających nieprzyjaciół wycofali się na wybrzeże, gdzie pod Efezem zostali pokonani przez ścigające ich wojska perskie, wskutek czego Ateńczycy i Eretrejczycy opuścili powstańców. [przypis edytorski]

Atena, gr. Athena (mit. gr.) — bogini mądrości i sprawiedliwej wojny; córka Zeusa, urodziła się z głowy ojca, w pełnej zbroi. [przypis edytorski]

Atena (mit. gr.) — bogini mądrości i sprawiedliwej wojny; córka Zeusa. [przypis edytorski]

Atena (mit. gr.) — bogini mądrości i sprawiedliwej wojny, w poemacie występuje jako stronniczka Odyseusza. [przypis edytorski]

Atena (mit. gr.) — bogini mądrości, sztuki i wojny sprawiedliwej, córka Zeusa, władcy bogów. [przypis edytorski]

Atena (mit. gr.) — córka Zeusa, bogini mądrości i sprawiedliwej wojny, opiekunka rzemiosł, w szczególności tkactwa i hafciarstwa. [przypis edytorski]

Atena (mit. gr.) — córka Zeusa, bogini mądrości i sprawiedliwej wojny. [przypis edytorski]

Atena Panna — Partenos (Dziewica) to przydomek bogini Ateny jako dziewiczej wojowniczki. [przypis edytorski]

Atena Polias (mit. gr.) — Atena Opiekunka Miasta, czczona w Atenach w świątyni na Akropolu noszącej nazwę Erechtejon, mieszczącej również sanktuaria Posejdona oraz ateńskiego herosa i mitycznego króla Erechteusza. [przypis edytorski]

Atena Promachos — Alena Walcząca, monumentalny, liczący sobie 12 metrów posąg Ateny na Akropolu. [przypis edytorski]

atencja (daw.) — dbałość, baczenie, uwaga; szacunek. [przypis edytorski]

atencja (daw.) — poważanie, szacunek, względy. [przypis edytorski]

atencja (daw.) — uszanowanie. [przypis edytorski]

atencja (daw., z łac. attentio: uwaga) — względy, poważanie, szacunek. [przypis edytorski]

atencja (daw., z łac.) — względy, poważanie, szacunek. [przypis edytorski]

atencja (daw. z łac.) — względy, poważanie, szacunek. [przypis edytorski]

atencja (przestarz., z łac.) — poważanie, szacunek, względy. [przypis edytorski]

atencja (przestarz., z łac.) — względy, szczególna uwaga; szacunek, poważanie; czynić, składać atencję: okazywać komuś szacunek w widoczny sposób, składać komuś uszanowanie, przychodzić z wizytą. [przypis edytorski]

atencja — szacunek. [przypis edytorski]

atencja — szacunek, respekt, poważanie. [przypis edytorski]

atencja — szacunek, względy okazywane komuś. [przypis edytorski]

atencja — szczególne względy a. szacunek. [przypis edytorski]

atencja (z łac. attentio: uwaga; przestarz.) — poważanie, szacunek, względy. [przypis edytorski]

atencyje (z łac.) — tu: konkury, pretendowanie do ręki panny. [przypis edytorski]

Atene Glaukopis (mit.) — Atena sowiooka lub lśniącooka, jeden z przydomków bogini mądrości. [przypis edytorski]

Atene (łac. forma W. lp.) — Ateno. [przypis edytorski]

Ateneum, ang. Athenaeum Club — klub w Londynie dla mężczyzn i kobiet o zainteresowaniach intelektualnych, szczególnie dla mających osiągnięcia w nauce, literaturze lub sztuce, zał. w 1824. [przypis edytorski]

„Ateneum” — warszawskie czasopismo naukowo-literackie, ukazujące się w latach 1876–1901. [przypis edytorski]

atentować (z łac.) — traktować uważnie, tu: zajmować się kimś. [przypis edytorski]

atentowanie (z łac. attentare: napastować, zaczepiać, występować przeciw) — występowanie (w sprawie); tu: reprezentowanie. [przypis edytorski]

a ten — u Cylkowa: 'lubo'; uzasadnienie korekty: uwspółcześnienie. [przypis edytorski]

A teper to i na korowu po francusku kłyczu (ukr.) — A teraz to i na krowę po francusku wołam. [przypis edytorski]

A teraz, Panie, sługę Twego puść w pokoju… — Łk 2, 29 (słowa świątobliwego starca Symeona na widok małego Jezusa przyniesionego przez Józefa i Marię do świątyni; wcześniej Bóg objawił Symeonowi, że nie umrze, póki nie ujrzy Mesjasza). [przypis edytorski]

a tergo (łac.) — od tyłu. [przypis edytorski]

a tergo (łac.) — w plecy, z tyłu. [przypis edytorski]

atestacja — poświadczenie, świadectwo, zaświadczenie. [przypis edytorski]

atestat (z łac.) — świadectwo. [przypis edytorski]

atest — tu: zaświadczenie. [przypis edytorski]

ateusz — ateista, człowiek wierzący w nieistnienie Boga. [przypis edytorski]

ateusz — ateista. [przypis edytorski]

ateusz (daw.) — ateista; osoba nie wierząca w istnienie Boga (bogów). [przypis edytorski]

A też błogosławionym będzie — «Abyś nie powiedział: gdyby Jakub nie oszukał swojego ojca nie otrzymałby błogosławieństwa, dlatego [teraz] potwierdził i pobłogosławił go już z własnej woli», zob. Raszi do 27:33. [przypis edytorski]

Ateza — dziś Adyga, rzeka w płn. Włoszech. [przypis edytorski]

atheromatoza (z łac. atheromatosis) — miażdżyca tętnic. [przypis edytorski]