Przypisy

pick-nick, popr.: picnic (ang.) — piknik, forma wypoczynku polegająca na spożywaniu posiłku na świeżym powietrzu. [przypis edytorski]

Pico della Mirandola, Giovanni (1463–1494) — wszechstronnie wykształcony włoski filozof, filolog i poeta okresu renesansu; autor m.in. mowy O godności człowieka, uznawanej za manifest humanizmu. [przypis edytorski]

Pico, Giovanni della Mirandola (1463–1494) — włoski filozof, humanista, teolog, filolog, matematyk, astronom, przyrodnik, retor i poeta. [przypis edytorski]

Pico Ruivo — najwyższy szczyt na wyspie Maderze (1861 m). [przypis edytorski]

picowanie — zbieranie żywności dla żołnierzy (rycerzy) i paszy dla bydła wśród ludności okolic, w których stacjonuje wojsko. [przypis edytorski]

Picquart, Georges (1854–1914) — francuski oficer i minister wojny; znany przede wszystkim ze związku z aferą Dreyfusa: w 1896, służąc w wywiadzie wojskowym, odkrył, że przypisywane Dreyfusowi pismo do ambasady niemieckiej, stanowiące koronny dowód w sprawie, zostało sporządzone przez współpracującego z Niemcami majora Ferdinanda Walsina Esterhazyego; został oskarżony o wymuszenie zeznań Esterhazyego, po uniewinnieniu Dreyfusa w 1906 awansowany na stopień generała brygady; w latach 1906–1909 był ministrem wojny. [przypis edytorski]

pictures (ang.) — fotografie. [przypis edytorski]

pidem (z ukr.) — pójdziemy. [przypis edytorski]

pidsusidok (ukr.) — sąsiad. [przypis edytorski]

pidswynok (z ukr.) — prosiak. [przypis edytorski]

pidu, pane (ukr.) — pójdę, panie. [przypis edytorski]

pidżak (daw.) — marynarka; kurtka. [przypis edytorski]

pięć córek — Goszczyński znał cztery z nich: Katarzynę, Helenę, Wiktorię i Zofię. [przypis edytorski]

pięć części — tu: pięć szóstych. [przypis edytorski]

pięć drągów — pięć tysięcy franków, kwota nagrody Goncourtów. [przypis edytorski]

Pięćdziesiąt dwa włosy (…) Ten włos biały to mój ojciec, a wszystkie inne to jego synowie — wg Homera (Iliada XXIV 495) Priam miał pięćdziesięciu synów; być może rozdwojony („rosochaty”) włos został policzony podwójnie. [przypis edytorski]

pięćdziesiąt dzieci — dziś popr.: pięćdziesięcioro dzieci. [przypis edytorski]

pięćdziesiąt groszy… pół rubla — 50 groszy było równe 25 kopiejkom, a pół rubla 50 kopiejkom. [przypis edytorski]

pięćdziesiąty ósmy paragraf — potoczne określenie artykułu 58 kodeksu karnego Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, na podstawie którego aresztowano podejrzanych o działalność kontrrewolucyjną; wprowadzony w 1927, zniesiony w 1961; podobne przepisy funkcjonowały w pozostałych republikach składowych ZSRR; więźniów skazanych na podstawie art. 58 nazywano „politycznymi”, odróżniając od kryminalistów. [przypis edytorski]

pięćdziesięcia (daw.) — dziś: pięćdziesięciu. [przypis edytorski]

pięćdziesięciomilowy — wynoszący 50 mil angielskich; mila angielska: jednostka długości (odległości), równa ok. 1,6 km; 50 mil to odcinek drogi o długości ok. 80 km. [przypis edytorski]

pięćdziesięciotrzechletni (daw.) — dziś: pięćdziesięciotrzyletni. [przypis edytorski]

pięćdziesięciu siedmiu ludzi, określanych jako oskarżeni… — w procesie rozpoczętym 2 czerwca 1936 przed Sądem Okręgowym w Radomiu, dotyczącym pogromu mającego miejsce 9 marca w miejscowości Przytyk niedaleko Radomia, podczas którego zginęły 3 osoby, a ponad 20 zostało rannych. [przypis edytorski]

pięć innych gwiazd, które się nazywają planetami — w starożytności znanych było tylko pięć planet: Merkury, Wenus, Mars, Jowisz i Saturn. Ziemi nie zaliczano do planet. [przypis edytorski]

pięć kroć (daw.) — pięć razy tyle. [przypis edytorski]

pięć lat stara — mająca pięć lat. [przypis edytorski]

pięć od sta — pięć procent. [przypis edytorski]

Pięć pestek pomarańczy — tytuł jednego z opowiadań Arthura Conan-Doyle'a, których głównym bohaterem jest detektyw Sherlock Holmes. [przypis edytorski]

pięć potężnych miast, położonych w suchej i piaszczystej okolicy, zmienionych nagle w piękne jezioro — w biblijnej Księdze Rodzaju dawne miasta kananejskie: Sodoma, Gomora, Adma, Seboim oraz Bela (Soar), leżące na równinie Siddim, w miejscu późniejszego słonowodnego jeziora (Rdz 14, 1–3), które wszystkie oprócz Soar, dokąd uciekł Lot, zostały zniszczone ogniem przez Boga (Pwt 29, 22); umiejscawia się je na dnie Morza Martwego bądź utożsamia z ruinami miast na jego wybrzeżu. [przypis edytorski]

pięć [pułków] stoją garnizonami — dziś popr.: pięć [pułków] stoi garnizonami. [przypis edytorski]

pięć set (starop.) — dziś: pięćset. [przypis edytorski]

pięć stóp i siedem cali — tj. 170 cm. [przypis edytorski]

pięć stóp i sześć cali — wzrost wyrażony w dawnych ang. miarach długości, równy 1,68 m. [przypis edytorski]

pięcią — dziś: pięciu a. pięcioma. [przypis edytorski]

pięcią [listkami] (daw. forma) — dziś: pięcioma listkami. [przypis edytorski]

pięcią sposobami (daw. forma) — dziś: pięcioma sposobami. [przypis edytorski]

pięcią zmysłami — dziś popr.: pięcioma zmysłami. [przypis edytorski]

Pięcioksiąg — pierwsze pięć ksiąg Biblii, zw. też Księgami Mojżeszowymi; opisują najważniejsze wydarzenia z pradawnych czasów aż do przybycia Izraelitów do Ziemi Obiecanej, zawierają także nakazy i zakazy religijno-społeczne przekazane Izraelitom przez Boga za pośrednictwem Mojżesza. [przypis edytorski]

Pięcioksiąg — tradycyjne określenie pierwszych pięciu ksiąg Biblii, zw. Mojżeszowymi, w judaizmie składających się na Torę; są to: Księga Rodzaju, Wyjścia, Liczb, Kapłańska i Powtórzonego Prawa. [przypis edytorski]

pięcioma (…) miliardami Bismarck miał nadzieję zrujnować na zawsze Francję — Francja, która przegrała w 1871 wojnę z Prusami, w ramach układu pokojowego musiała oddać nowo powstałemu Cesarstwu Niemieckiemu terytoria Alzacji i Lotaryngii oraz zapłacić olbrzymią sumę 5 miliardów franków w złocie. [przypis edytorski]

pięciomaset — dziś raczej: pięciuset. [przypis edytorski]

pięciornasób (daw.) — pięciokrotnie. [przypis edytorski]

Pięciostawy — właśc. Pięć Stawów, zespół jezior w Tatrach Wysokich; autor używa nazwy „Pięciostawy”. [przypis edytorski]

pięciostopowy wiersz jambiczny — inaczej: pentametr jambiczny, tj. wiersz, w którym każdy wers jest złożony z pięciu stóp wierszowych będących jambami, typowy dla klasycznej poezji angielskiej; stopa: w poezji zespół kilku sylab o odpowiednim układzie (długa–krótka a. akcentowana–nieakcentowana); jamb: w antycznej iloczasowej metryce stopa wierszowa złożona z dwóch sylab, długiej i krótkiej, w językach bez iloczasu jego odpowiednikiem jest sekwencja sylab nieakcentowanej i akcentowanej. [przypis edytorski]

pięciostopowy — złożony z pięciu stóp wierszowych; stopa — w poezji zespół kilku sylab o odpowiednim układzie (długa - krótka a. akcentowana - niekacentowana); jamb — w metryce antycznej stopa wierszowa złożona z dwóch sylab, długiej i krótkiej. W wierszach polskich odpowiednikiem jest sekwencja sylab nieakcentowanej i akcentowanej. W języku polskim bardzo niewiele wyrazów to naturalne jamby (np. aha), więc stopa ta jest zwykle tworzona jako zestrój z proklityką (np. do snu, na koń) lub dzięki odpowiedniemu łączeniu wyrazów w szyku zdania. [przypis edytorski]

pięciu stóp i pięciu cali — stopa: anglosaska jednostka długości, wynosząca ok. 30 cm i dzieląca się na 12 cali (cal to ok. 2,5 cm); zatem pięć stóp i pięć cali to ok. 162 cm. [przypis edytorski]

Pięciu trybunów wedle ich wyboru… — wg Plutarcha senat zawarł porozumienie z protestującymi na Świętej Górze plebejuszami, dając im prawo wybierania rocznie pięciu urzędników, zwanych trybunami ludu, którzy mieli bronić ich interesów. Jako pierwszych trybunów wybrano przywódców secesji: Juniusza Brutusa i Sycyniusza Welutusa. Imion pozostałych trybunów Plutarch nie wymienia. [przypis edytorski]

piędź (daw.) — antropometryczna miara długości, wyznaczana przez odległość między końcem kciuka a końcem palca środkowego dłoni (względnie rozpiętość dłoni) i wynosząca ok. 20 cm. [przypis edytorski]

piędź — daw. antropometryczna miara długości, wyznaczana przez odległość między końcem kciuka a końcem palca środkowego dłoni (względnie rozpiętość dłoni) i wynosząca ok. 20 cm. [przypis edytorski]

piędź — daw. jednostka miary długości, równa szerokości dłoni (pięciu palców, stąd nazwa) i wynosząca ok. 20 cm. [przypis edytorski]

piędź — daw. jednostka miary odpowiadająca szerokości rozpostartej dłoni (od końca małego palca do końca kciuka). [przypis edytorski]

piędź — daw. miara długości mierzona jako odległość między końcem kciuka a końcem palca środkowego, lub małego, rozpostartej, męskiej dłoni, równa ok. 21 cm. [przypis edytorski]

piędź — daw. miara długości, odpowiadająca szerokości rozpostartej dłoni (od końca małego palca do końca kciuka). [przypis edytorski]

piędź — daw. miara długości, ok. 20 cm. [przypis edytorski]

piędź — daw. miara długości, określana jako odległość między końcami kciuka i palca środkowego (lub małego) rozwartej dłoni, licząca ok. 20 cm. [przypis edytorski]

piędź — daw. miara długości, określana przez odległość między opuszkiem kciuka i małego palca rozwartej dłoni; równa ok. 20 cm. [przypis edytorski]

piędź — dawna jednostka długości równa ok. 20 cm; pierwotnie odległość między końcem kciuka i małego palca rozwartej dłoni; tu: najmniejszy nawet skrawek ziemi. [przypis edytorski]

piędź — dawna jednostka długości równa ok. 20 cm; pierwotnie odległość między końcem kciuka i małego palca rozwartej dłoni. [przypis edytorski]

piędź — dawna jednostka długości równa około ośmiu calom, tj. ok. 20 cm; pierwotnie odległość, jaką może objąć między kciukiem a palcem wskazującym przeciętna męska dłoń. [przypis edytorski]

piędź — dawna miara długości a. powierzchni. [przypis edytorski]

piędź — dawna miara długości, odległość między końcami kciuka a środkowego palca. [przypis edytorski]

piędź — dawna miara długości, odpowiadająca szerokości rozpostartej dłoni. [przypis edytorski]

piędź — dawna miara długości, ok. 18-22 cm. [przypis edytorski]

piędź — dawna miara długości, ok. 20 cm. [przypis edytorski]

piędź — dawna miara długości, ok. 20 cm; tu: małymi krokami; powoli i z trudem. [przypis edytorski]

piędź — dawna miara długości, ok. 20 cm; tu: najmniejszy nawet skrawek ziemi. [przypis edytorski]

piędź — dawna miara długości. [przypis edytorski]

piędź — dawna miara długości równa ok. 20 cm; pierwotnie odległość między końcem kciuka i małego palca rozwartej dłoni. [przypis edytorski]

piędzią nigdziej nie chodziła (starop.) — ani na piędź nigdzie nie wychodziła; ani na krok nigdzie nie wychodziła; piędź: daw. miara długości, równa ok. 20 cm. [przypis edytorski]

piędzią wyniść (starop.) — wyjść na piędź; wyjść na krok. [przypis edytorski]

piędzie — dziś M.lm: piędzi; piędź: daw. antropometryczna miara długości równa odległości między końcem kciuka a końcem małego palca rozwartej dłoni dorosłego mężczyzny i równa ok. 20 cm. [przypis edytorski]

Piękna Emino (…) nadzieją bliskiego szczęścia — w innym wyd. fragment kończący dzień szósty brzmi: — Piękna Emino — odpowiedziałem — i wy zechciejcie mi przebaczyć. Jeżeli ma to być jeszcze jedna próba, na jaką wystawiacie moją cnotę, to lękam się, że tym razem nie zdoła wyjść cało.

— Nie obawiaj się — przerwała piękna Mauretanka i wziąwszy moją rękę, położyła ją sobie na biodrze. Wyczułem pod palcami pas, który nie miał nic wspólnego z boginią Wenus, choć przywoził na myśl rzemiosło jej małżonka. Kuzynki moje nie miały kluczyka od zatrzasku, w każdym razie utrzymywały, że go nie mają.

Osłaniając samo centrum, nie odmówiono mi na szczęście dostępu do innych rejonów. Zibelda przypomniała sobie rolę kochanki, którą niegdyś ćwiczyła ze swoją siostrą. Emina ujrzała we mnie przedmiot swych ówczesnych miłosnych uniesień i wszystkimi zmysłami oddała się temu słodkiemu wyobrażeniu; jej młodsza siostra, zwinna, żywa, pełna ognia, chłonęła mnie swymi pieszczotami. Chwile nasze wypełniało ponadto coś bardziej nieokreślonego — zamiary, o których ledwie napomykaliśmy, i cała ta słodka paplanina, która u młodych ludzi stanowi intermezzo pomiędzy świeżym wspomnieniem a nadzieją bliskiego szczęścia.

[przypis edytorski]

Piękna Helena — operetka francuskiego kompozytora Jacques'a Offenbacha (1819–1880). [przypis edytorski]

Piękna Helena — operetka Jacquesa Offenbacha (1864). [przypis edytorski]

Piękna Helena — operetka Jacques'a Offenbacha z 1864. [przypis edytorski]

pięknaż (…), potężnaż — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż. [przypis edytorski]

pięknej nieprzyjaciółki — w oryginale: disposer, które w tym kontekście trudno zinterpretować, bywa różnie rozumiane lub traktowane jako forma błędnie zapisana. [przypis edytorski]

Pięknie zaprawdę i Paweł zaleciwszy rozmaite dary, którymi członki jednego ciała ozdobione są, a przystosowawszy je do ciała rzeczypospolitej albo kościoła św. rozkazuje, żeby każdy to sobie rozmyślał, jako mu wiele Bóg dał — 1 Kor 12, 2. [przypis edytorski]

piękno, dobro, prawda — naczelne idee (wieczne i doskonałe byty, których rzeczywistość materialna jest tylko odbiciem) u staroż. gr. filozofa, Platona (427–347 p.n.e.). [przypis edytorski]

Piękności ze snu zaledwie zbudzonej — fragment z Brytanika (Akt II, sc. 2) autorstwa Jeana Racine'a. [przypis edytorski]

piękny czas — tu (z fr. beau temps): ładna pogoda. [przypis edytorski]

piękny i dobry — gr. kalos k'agathos, staroż. greckie określenie idealnego człowieka, łączącego piękno ciała ze szlachetnością duszy; rzeczownik określający takie harmonijne połączenie to kalokagatia. [przypis edytorski]

piękny i dobry (gr. kalos k'agathos) — starożytne greckie określenie idealnego człowieka, łączącego piękno ciała ze szlachetnością duszy; rzeczownik określający takie harmonijne połączenie to kalokagatia. [przypis edytorski]

piękny Maj — w innej wersji: „Trzeci Maj!” [przypis edytorski]

pięknym i prostym byłoby — dziś popr.: piękne i proste byłoby. [przypis edytorski]

Piérwsi wstydem zlane bracia mu dumne karki uchylili — jego bracia jako pierwsi ukłonili mu się, schylili przed nim swoje karki spocone od wstydu. [przypis edytorski]

Piérwszym cię słowy złemi nie znieważył (daw.) — nie znieważyłem cię jako pierwszy złymi słowami. [przypis edytorski]

pięśćmi — dziś popr. forma N.lm: pięściami. [przypis edytorski]

pięścią cisnął — zacisnął pięść. [przypis edytorski]

pięście (daw., gw.) — pięści (B.lm). [przypis edytorski]

pięście — dziś poprawnie: pięści. [przypis edytorski]

pięście — dziś popr. forma lm: pięści. [przypis edytorski]

pięście — dziś popr. forma M. i B. lm: pięści. [przypis edytorski]

pięście — dziś popr.: pięści. [przypis edytorski]

pięstuki (neol.) — pięści, kułaki. [przypis edytorski]

pięta do zranienia — tu: pięta Achillesowa; słaby punkt, wrażliwy na zranienie i umożliwiający pokonanie dzielnego skądinąd wojownika. [przypis edytorski]

piętak — piątak, zapewne: pięć groszy. [przypis edytorski]

Piętak, Stanisław (1909–1964) — poeta i prozaik, związany z awangardą a zarazem poruszający w swojej twórczości wątki wiejskie. [przypis edytorski]

piętka — element pługa, stalowa płytka na końcu płozu, zabezpieczająca go przed ścieraniem. [przypis edytorski]

piętnaście ad sta — piętnaście procent. [przypis edytorski]