Przypisy

Gott der gerechte (niem.) — sprawiedliwy Boże. [przypis edytorski]

Gott dies Kind (niem.) — Boże to dziecko (zdanie urwane). [przypis edytorski]

Gott erbarme Dich meiner (niem.) — Boże, zmiłuj się nade mną. [przypis edytorski]

Gott-for-dam! — prawdopodobnie zniekszt. niem. Gottverdammmich: do diabła! [przypis edytorski]

Gottfried, Johann (1584–1633) — niemiecki redaktor, autor dzieła Historische Chronick oder Beschreibung der merckwürdigsten Geschichte (Kronika historyczna, czyli opisanie najosobliwszych dziejów). [przypis edytorski]

Gott im Himmel (niem.) — Bóg w niebie! [przypis edytorski]

Gott mit uns (niem.) — Bóg z nami. [przypis edytorski]

Gott mit uns! (niem.) — Bóg z nami! [przypis edytorski]

Gott (niem.) — Boże. [przypis edytorski]

Gottsched, Johann Christoph (1700–1766) — pisarz niemiecki. [przypis edytorski]

Gott sei Dank (niem.) — dzięki Bogu. [przypis edytorski]

Gott strafe England (niem.) — Boże, ukarz Anglię. [przypis edytorski]

Gott, verleih' mir zu dem Werke, des Stieres Kraft, des Rosses Stärke (niem.) — Boże, użycz mi przy tej pracy siły byka i rumaka! [przypis edytorski]

gotujący — szykujący. [przypis edytorski]

gotycki — w oryginale gothic: gotycki, średniowieczny lub gocki, właściwy Gotom, ludowi germańskiemu, który w V w. wdarł się na terytorium zachodniej części cesarstwa rzymskiego, gdzie założył własne królestwa. [przypis edytorski]

gotycyzmu — raczej: gotyku (błąd terminologiczny). [przypis edytorski]

Gouges, Olimpia de (1748–1793) — francuska abolicjonistka, feministka, pisarka (autorka m.in. na pół autobiograficznej powieści epistolarnej Wspomnienia pani de Valmont oraz dramatu abolicjonistycznego Zamor i Mirza, tytułowanego też Niewolnictwo Murzynów, czyli szczęśliwe zatonięcie); ur. jako Marie Gouze, córka rzeźnika i praczki w Montauban, była jednak przekonana, że jest nieślubną córką Jean-Jacques'a Lefranca, markiza Pompignan, który nie uznawał jednak jej roszczeń, występowała w obronie praw nieślubnych dzieci; w 1791 r. ogłosiła Deklarację Praw Kobiety i Obywatelki, domagając się m.in. przyznania kobietom prawa do edukacji, do rozporządzania własnością prywatną, do honorów i funkcji równych posiadanym przez mężczyzn, uczestnictwa kobiet w siłach zbrojnych oraz równości płci w rodzinie, proponując cywilną umowę jako akt zawarcia małżeństwa; z tejże deklaracji pochodzą najsłynniejsze słowa o tym, że „Skoro kobieta może zgodnie z prawem zawisnąć na szubienicy, winna również mieć prawo stanąć na mównicy”; 3 listopada 1793 r. została zgilotynowana na Placu Rewolucji w Paryżu jako oponentka Robespierre'a. [przypis edytorski]

goumno — gumno, podwórzec; tu: fr. zapis fonetyczny. [przypis edytorski]

Gounod, Charles (1818–1893) — francuski kompozytor operowy. [przypis edytorski]

Gounod, Charles François (1818–1893) — francuski kompozytor operowy. [przypis edytorski]

Gounod, Charles-François (1818–1893) — fr. kompozytor operowy. [przypis edytorski]

Gounod, Charles-François (1818–1893) — fr. kompozytor, twórca m.in. opery Faust wg dramatu J.W. Goethego, Romeo i Julia wg tragedii Shakespeare'a oraz niezwykle popularnej w XIX w. pieśni Ave Maria. [przypis edytorski]

Gourmont, Remy de (1858–1915) — poeta i powieściopisarz fr., krytyk literacki związany z symbolizmem; z wykształcenia prawnik, autor m.in. powieści Sykstyna oraz eseistycznych zbiorów Epilogues (1903–1913), był również autorem wierszy i sztuk teatralnych. [przypis edytorski]

Gourmont, Remy de (1858–1915) — poeta i powieściopisarz fr., krytyk literacki związany z symbolizmem; z wykształcenia prawnik, pracował w Bibliothèque nationale w Paryżu, publikował „Mercure de France” i in., wraz z Alfredem Jarry wydawał dziennik „L'Ymagier”, w którym w 1891 r. opublikował Le joujou patriotisme („Zabawka patriotyzm”) artykuł polemiczny postulujący odnowienie przyjaznych stosunków między Francją i Niemcami na bazie łączącej je przynależności kulturowej; w wyniku tej publikacji utracił stanowisko w Bibliotece Narodowej; autor m.in. powieści Sykstyna (podtytuł: „Romans z życia cerebralnego”; oryg. Sixtine, roman de la vie cérébrale, wyd. 1890) oraz eseistycznych zbiorów Epilogues (1903–1913), Promenades littéraires (1904–1927) i Promenades philosophiques (1905–1909) zawierających komentarze z życia kulturalnego oraz refleksje na temat literatury i filozofii; był również autorem wierszy i sztuk teatralnych. [przypis edytorski]

Goussin-Catley — jeden z najprzedniejszych domów mody i zakładów krawieckich w przedwojennej Warszawie, obok firm Myszkorowskiego, braci Jabłkowskich czy Hersego. [przypis edytorski]

Gouverneur des Pays-Bas! (fr.) — Gubernator Holandii! [przypis edytorski]

Gouvion-Saint-Cyr, Laurent de (1764–1830) — kilkukrotny francuski minister wojny. [przypis edytorski]

governo (wł.) — rząd. [przypis edytorski]

Go with me to Paris, Luke. Madame Ferens will make a great artist of you — Jedź ze mną do Paryża. Pani Ferens zrobi z ciebie wielkiego artystę. [przypis edytorski]

goworitie, pożałujsta, ja ponimaju (ros.) — niech pan mówi, proszę, ja rozumiem. [przypis edytorski]

Goworów — prawdopodobnie pomyłka autora, miejscowość na tej trasie nazywa się bowiem Goworowo. [przypis edytorski]

Goworowo — wieś w województwie mazowieckim pomiędzy Ostrołęką a Ostrowią Mazowiecką. [przypis edytorski]

Goya, Francisco José de (1746–1828) — malarz, autor fresków, grafik i rysownik hiszp. okresu romantyzmu, nadworny malarz Karola III Burbona, Karola IV Burbona i Ferdynanda VII Burbona; jego styl ewoluował od baroku i rokoka, poprzez neoklasyczny akademizm aż do preromantyzmu i preimpresjonizmu. [przypis edytorski]

Goya, Lucientes Francisco (1746–1828) — hiszpański malarz-realista; obrazy jego cechuje ponury koloryt i niesamowita, pełna grozy atmosfera. [przypis edytorski]

Goya, właśc. Francisco José Goya y Lucientes (1746–1828) — hiszpański malarz, grafik i rysownik; nadworny malarz królów Hiszpanii: Karola III Burbona, Karola IV Burbona i Ferdynanda VII Burbona. [przypis edytorski]

Goya, właśc. Francisco José Goya y Lucientes (1746–1828) — malarz nadworny królów Hiszpanii: Karola III Burbona, Karola IV Burbona i Ferdynanda VII Burbona; nasycał styl klasycyzmu barokową ekspresją. [przypis edytorski]

Goya, właśc. Francisco José Goya y Lucientes (1746–1828) — malarz nadworny królów Hiszpanii: Karola III Burbona, Karola IV Burbona i Ferdynanda VII Burbona; nasycał styl klasycyzmu barokową ekspresją. Jego Madre infeliz (Nieszczęsna matka), 50. rycina z cyklu Okropności wojny (1810–1815), przedstawia trójkę mężczyzn niosących ciało kobiety i podążającą za nimi płaczącą dziewczynkę. [przypis edytorski]

Goya — właśc. Francisco José Goya y Lucientes (1746–1828), malarz nadworny królów Hiszpanii: Karola III Burbona, Karola IV Burbona i Ferdynanda VII Burbona; nasycał styl klasycyzmu barokową ekspresją, autor cyklu grafik Okropności wojny. [przypis edytorski]

Goya, właśc. Francisco José Goya y Lucientes (1746–1828) — wybitny hiszpański malarz okresu romantyzmu; jego obrazy często cechuje ponury koloryt i niesamowita, pełna grozy atmosfera. [przypis edytorski]

Goyen — prawdopodobnie chodzi o Castel Gaiano (niem. Schloss Goyen), zamek we włoskiej miejscowości Scena (niem. Schenna), położonej regionie Trydent-Górna Adyga, w prowincji Bolzano. [przypis edytorski]

Goytisolo Gay, Juan (1931–2017) — pisarz hiszp., autor trylogii El mañana efímero oraz cyklu powieści, które łączy postać głównego bohatera, Álvaro Mendioli; w twórczości Goytisolo istotne miejsce zajmuje rozliczenie z okresem dyktatury Franco; w 1956 r. opuścił Hiszpanię, mieszkał we Francji i Maroku, zmarł w Marrakeszu. [przypis edytorski]

goździkowiec korzenny (biol.) — gatunek rośliny z rodziny mirtowatych pochodzący z Indonezji; z jego wysuszonych pączków uzyskuje się przyprawę zwaną goździkami (goździki korzenne). [przypis edytorski]

GO — zapewne Counter-Strike: Global Offensive (CS:GO), drużynowa gra komputerowa. [przypis edytorski]

Gozzi, Carlo (1720–1806) — włoski dramatopisarz. [przypis edytorski]

Gozzi, Gasparo (1713–1786) — pochodzący z Wenecji wł. pisarz, dziennikarz (założyciel i redaktor „Gazzetta Veneta”) i myśliciel; brat dramaturga Carlo Gozziego (1720–1806), autora Księżniczki Turandot i Miłości do trzech pomarańczy. [przypis edytorski]

Gozzoli, Benozzo (1420–1497) — – włoski malarz renesansowy, znany przede wszystkim z trzech malowideł ściennych z orszakiem Trzech Króli w kaplicy Palazzo Medici we Florencji. [przypis edytorski]

G. P. U. — GPU (ros. Государственное Политическое Управление, ГПУ: Państwowy Zarząd Polityczny) — sowiecka policja polityczna, funkcjonująca od 6 lutego 1922 do 2 grudnia 1923 roku. [przypis edytorski]

grąbla, właśc. grobla — wał ziemny utrzymujący wodę w stawie, kanale a. innym sztucznym zbiorniku. [przypis edytorski]

grążel — roślina wodna z rodziny grzybieniowatych, o dużych, żółtych kwiatach i pływających na powierzchni wody liściach. [przypis edytorski]

grążyć — pogrążać. [przypis edytorski]

grążyć — pogrążać, zatapiać. [przypis edytorski]

grążyć się (gw.) — pogrążać się. [przypis edytorski]

grążyć się — pogrążać się. [przypis edytorski]

grążyć — zanurzać; por. pogrążyć. [przypis edytorski]

grąży — tu: pogrąża. [przypis edytorski]

grązi — daw. forma, dziś: pogrąża. [przypis edytorski]

Graaf, Anton (1736–1813) — portrecista, od 1766 malarz dworu drezdeńskiego i członek tamtejszej akademii sztuk pięknych. [przypis edytorski]

Graaf, Regnier, de (1641–1673) — holenderski lekarz i anatom. [przypis edytorski]

Graal a. Święty Graal — tajemniczy przedmiot (najczęściej kielich), występujący w legendach arturiańskich. Miasta związane z tą historią to m.in. Glastonbury i Walencja; to pierwsze zdecydowanie bardziej przypomina Narwik. [przypis edytorski]

Graal — legendarny kielich, z którego Jezus pił podczas Ostatniej Wieczerzy. Jeden z ważnych motywów w cyklu legend arturiańskich: poszukiwali go rycerze Okrągłego Stołu. [przypis edytorski]

Graal — tajemniczy przedmiot (kamień, kielich lub misa) o cudownych mocach uzdrawiających lub zapewniających wieczną młodość, występujący w legendach arturiańskich; od czasu poematu Roberta de Boron Joseph d'Arimathie (koniec XII w.) często uważany za kielich, z którego Jezus pił podczas Ostatniej Wieczerzy, użyty później przez Józefa z Arymatei do zebrania krwi Jezusa po ukrzyżowaniu. [przypis edytorski]

graba, właśc. gruba — palenisko. [przypis edytorski]

Grabbe, Christian Dietrich (1801–1836) — wybitny dramaturg niemiecki, próbował w pełnych sprzeczności utworach odnowić tradycje okresu „burzy i naporu”; tworzył realistyczne dramaty, w których masy ludowe są twórcą historii. [przypis edytorski]

grab — drzewo liściaste. [przypis edytorski]

Graben — historyczny plac w centrum Wiednia. [przypis edytorski]

Graben — tu: plac w Wiedniu. [przypis edytorski]

grabia (daw.) — hrabia; w oryginale ang.: earl, odpowiednik tytułu hrabiego, najstarszy i pierwotnie najwyższy brytyjski tytuł feudalny, następnie arystokratyczny; w czasach anglosaskich, w formie początkowo ealdorman, przysługujący wąskiej grupie osób mających najwyższą rangę poniżej króla, któremu podlegali, odpowiadający bardziej tytułowi królewskiego namiestnika lub księcia. [przypis edytorski]

grabia — dziś: hrabia. [przypis edytorski]

grabia — hrabia; Sienkiewicz nadaje Jurandowi ze Spychowa już trzeci nieodpowiadający sytuacji tytuł. [przypis edytorski]

grabia na Tęczynie — hrabia Jan Magnus Tęczyński herbu Topór (1579–1637), podczaszy (1618) królowej Konstancji Habsburżanki, drugiej żony Zygmunta III Wazy i matki Jana II Kazimierza Wazy; cześnik koronny (1618), wojewoda krakowski (1620), starosta płocki, starosta radoszycki (1622–1633), starosta żarnowiecki (1631); propagator nauk, mecenas sztuki, protektor Piotra Kochanowskiego, fundator klasztoru karmelitów w Czernej k. Krzeszowic oraz klasztoru kamedułów w Rytwianach, dokonał (wraz ze swą siostrą, Agnieszką z Tęczyńskich Firlejową) przebudowy i modernizacji zamku w Tenczynie. [przypis edytorski]

Grabianka, Tadeusz (1740–1807) — alchemik, iluminat, mistyk, jeden z prekursorów mesjanizmu polskiego, propagator myśli Emanuela Swedenborga, był jednym z założycieli Stowarzyszenia Iluminatów Awiniońskich (1786, początkowo: loża Nowego Izraela), któremu następnie przewodniczył jako najwyższy mistrz, tytułowany Królem Nowego Izraela; w 1799 r. opuścił Francję i osiadł w Petersburgu, gdzie w 1806 r. ponownie założył lożę; wkrótce został oskarżony o szpiegostwo i przygotowywanie zamachu stanu i uwięziony w twierdzy Pietropawłowskiej, gdzie zmarł wkrótce. [przypis edytorski]

grabia (starop.) — hrabia. [przypis edytorski]

grabienie — w oryginale było greifen, tj. porywać. [przypis edytorski]

grabie (starop.) — hrabiowie. [przypis edytorski]

grabina (gw., pot.) — grab; gatunek drzewa. [przypis edytorski]

grabini — hrabini, hrabina. [przypis edytorski]

grabla (z ukr.) — grabie. [przypis edytorski]

Grabowski, Józef Ignacy (1791–1881) — polski oficer napoleoński, adiutant Napoleona Bonapartego, polityk konserwatywny, działacz publiczny w Wielkim Księstwie Poznańskim, pamiętnikarz i autor pism ekonomiczno-politycznych. [przypis edytorski]

Grabowski, Michał (1805–1863) — krytyk i powieściopisarz; brał udział w walce romantyków z klasykami. Zasłynął recenzjami publikowanymi w „Tygodniku petersburskim”; swoje prace krytyczne wydał w osobnych tomach: Literatura i krytyka (Wilno 1836–1840), Korespondencja literacka (Wilno 1847–1848) i Artykuły literackie, krytyczne i artystyczne (Wilno 1849). Słowacki nazywa go ironicznie prymasem, uznając jego szczególną pozycję wśród krytyków i literatów. [przypis edytorski]