Przypisy

piętak — piątak, zapewne: pięć groszy. [przypis edytorski]

Piętak, Stanisław (1909–1964) — poeta i prozaik, związany z awangardą a zarazem poruszający w swojej twórczości wątki wiejskie. [przypis edytorski]

piętka — element pługa, stalowa płytka na końcu płozu, zabezpieczająca go przed ścieraniem. [przypis edytorski]

piętnaście ad sta — piętnaście procent. [przypis edytorski]

piętnaście tysięcy marek przedwojennych — chodzi o marki niemieckie sprzed pierwszej wojny światowej (przekład z objaśnieniami tłumacza wydano w roku 1921). [przypis edytorski]

Piętnastoletni kapitan — powieść przygodowa z 1878 roku pióra Juliusza Verne'a. Opowiada o przygodach Dicka Sanda, piętnastoletniego chłopca, który po śmierci kapitana i reszty załogi, przejmuje dowodzenie statku „Pilgrim” (w polskim przekładzie „Wędrowiec”). [przypis edytorski]

piętno — tu: znak, herb. [przypis edytorski]

piętno — tu: znak, naznaczenie. [przypis edytorski]

piętno — tu: znak. [przypis edytorski]

piętnowan (daw.) — skrócona forma r.m.; dziś: piętnowany. [przypis edytorski]

piętr — dziś popr.: pięter. [przypis edytorski]

piętr — dziś raczej: pięter. [przypis edytorski]

Piechal, Marian (1905–1989) — poeta, eseista i wydawca. [przypis edytorski]

piechota łanowa — wojsko zaciężne narodowego autoramentu, złożone z chłopów z dóbr królewskich, szlacheckich i kościelnych, powoływanych po jednym z każdych 15 łanów, tj. z ok. 200 ha. [przypis edytorski]

piechotnik (daw.) — piechur. [przypis edytorski]

piechotnik — dziś: pieszy. [przypis edytorski]

piechotni — żołnierze piesi, piechota. [przypis edytorski]

piechtą (daw.) — na piechotę. [przypis edytorski]

piechta (daw.) — piechur. [przypis edytorski]

piechtami (gw.) — pieszo, na piechotę. [przypis edytorski]

piec niepolewany — piec zbudowany z cegieł lub gliny, bez ozdoby emaliowanych kafli, skromny, ubogi. [przypis edytorski]

piec raki (daw.) — czerwienić się. [przypis edytorski]

piec (starop.) — tu: loch. [przypis edytorski]

piecuch (daw.) — leniuch, próżniak, wygodniś. [przypis edytorski]

piecyk szamotowy — piecyk wykonany z szamoty; szamot a. szamota: ogniotrwała glina, wypalona w wysokiej temperaturze i zmielona, używana jako dodatek przy wytwarzaniu materiałów ogniotrwałych. [przypis edytorski]

piecysko (gw.) — forma augmentatywna od piec; wielki piec. [przypis edytorski]

piecza (daw.) — opieka, kontrola. [przypis edytorski]

piecza (daw.) — opieka. [przypis edytorski]

piecza — opieka a. dozór. [przypis edytorski]

piecza — opieka. [przypis edytorski]

pieczara — chodzi o Jaskinię pod Pisaną. [przypis edytorski]

Pieczara wykuta jest ręką ludzką — w rzeczywistości jest to naturalna grota. [przypis edytorski]

pieczara zbójców — chodzi zapewne o tzw. Okna Zbójnickie Niżne w skałach Organów. [przypis edytorski]

piecza — staranie, troskliwość. [przypis edytorski]

pieczętować się — używać herbu lub swojego znaku rozpoznawczego. [przypis edytorski]

Pieczeń na półmisku, jakby przygotowana na stypę — w oryginale wykorzystano określenie funereal baked meats, użyte także przez Hamleta (Hamlet, akt I, scena 2). [przypis edytorski]

pieczeniarka — kobieta mająca skłonności do żywienia się cudzym kosztem, lubiąca dobrze zjeść na cudzy koszt. [przypis edytorski]

pieczeniarz — człowiek mający zwyczaj żywić się i dobrze żyć cudzym kosztem; darmozjad; także: osoba, która szuka towarzystwa osób możnych i dla zysku schlebia im i usługuje. [przypis edytorski]

pieczeniarz — człowiek nawykły żywić się cudzym kosztem, lubiący wygodnie żyć z cudzej pracy; darmozjad. [przypis edytorski]

pieczeniarz — człowiek wygodnie żyjący na cudzy koszt. [przypis edytorski]

pieczeniarz — człowiek wygodnie żyjący na cudzy koszt. [przypis edytorski]

pieczeniarz — spryciarz, który korzysta z cudzego majątku. [przypis edytorski]

pieczeniarz — ubogi krewny żyjący u zamożnej rodziny szlacheckiej na „łaskawym chlebie”, odwdzięczający się usługami domowymi; także: osoba żyjąca wygodnie na czyjś koszt. [przypis edytorski]

pieczołowanie (daw.) — staranność, dbałość. [przypis edytorski]

pieczołowanie (daw.) — staranność, pieczołowitość, dbałość. [przypis edytorski]

pieczołowanie — opieka nad czymś, staranie o coś. [przypis edytorski]

pieczołowitość — troska, ostrożność, dokładność. [przypis edytorski]

Pieczoryn — bohater powieści Lermontowa Bohater naszych czasów (1837–1840), rozczarowany bezsensem swojego życia indywidualista, który potrafi tylko unieszczęśliwiać innych. [przypis edytorski]

Pieczyngowie — związek plemion, które w VIII-XI w. wędrowały z Azji Środkowej na zachód; walczyli początkowo z Ujgurami, następnie z Madziarami, a po upadku Kaganatu Chazarskiego z Rusią. W XI w. osiedli na zach. wybrzeżach Morza Czarnego i niepokoili Turcję. W następnych wiekach stracili tożsamość kulturową. [przypis edytorski]

Pieczyngowie — związek plemion, które w VIII–XI w. wędrowały z Azji Środkowej na zachód; walczyli początkowo z Ujgurami, następnie z Madziarami, a po upadku Kaganatu Chazarskiego z Rusią. W XI w. osiedli na zach. wybrzeżach Morza Czarnego i niepokoili Turcję. W następnych wiekach stracili tożsamość kulturową. W wyprawie kijowskiej 1018 r. byli sprzymierzeńcami Bolesława Chrobrego. [przypis edytorski]

pieczyste — pieczone mięso. [przypis edytorski]

pieczywo — czyli „to, co upieczone”, tu chodzi o pieczeń z mięsa żubra (dziś pieczywo oznacza chleb i bułki, zaś pieczone mięso to: pieczyste). [przypis edytorski]

piedestał — cokól, postument. [przypis edytorski]

piegża — mały ptak wędrowny. [przypis edytorski]

piegża — mały ptak wędrowny. [przypis edytorski]

pieją (z ros.) — śpiewają. [przypis edytorski]

piej (białorus.) — pij. [przypis edytorski]

pieje — tu: śpiewa. [przypis edytorski]

Piekarski, Michał (ok. 1597–1620) — szlachcic sandomierski, uznany za niepoczytalnego i pozbawiony kontroli nad swoim majątkiem, 15 XI 1620 usiłował dokonać zamachu na króla Zygmunta III Wazę. Został pojmany i poddany śledztwu z wykorzystaniem tortur, stąd powiedzenie „pleść jak Piekarski na mękach”, oznaczające: gadać bzdury, mówić od rzeczy. Osądzony przez sąd sejmowy, został publicznie stracony. [przypis edytorski]

Piekarski, Michał (ok. 1597–1620) — szlachcic sandomierski, uznany za niepoczytalnego i pozbawiony kontroli nad swoim majątkiem, w 15 XI 1620 usiłował dokonać zamachu na króla Zygmunta III Wazę. Został pojmany i poddany śledztwu z wykorzystaniem tortur, stąd powiedzenie „pleść jak Piekarski na mękach”, oznaczające: gadać bzdury, mówić od rzeczy. Osądzony przez sąd sejmowy, został publicznie stracony. [przypis edytorski]

piekielne siostry z pochodniami (…) trzęsą wężami — Erynie, w mit. rzym. boginie zemsty. [przypis edytorski]

piekielny kamień (łac. lapis infernalis) — azotan srebra, związek chemiczny znany od XIII w., ze względu na właściwości bakteriobójcze i przyżegające używany w medycynie jako środek antyseptyczny. [przypis edytorski]

piekielny komput — wojska diabelskie; komput — jednostki wojskowe, zatrudniane i opłacane zgodnie z ustaleniami sejmu w XVII i XVIII w. [przypis edytorski]

piekielny starosta — Lucyfer, przywódca wszystkich diabłów. [przypis edytorski]

Piekło — księga pierwsza Boskiej komedii Dantego. [przypis edytorski]

piekło — określenie na domy gry. [przypis edytorski]

Piekło — pierwsza część Boskiej Komedii Dantego Alighieri (1265–1321). [przypis edytorski]

piekłoż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy piekło. [przypis edytorski]

piekły (starop. forma) — piekłami. [przypis edytorski]

pieklić się — złościć się, awanturować się. [przypis edytorski]

pieł — dziś: pił. [przypis edytorski]

pielesz (daw.) — legowisko zwierzęcia; przen.: dom rodzinny, ognisko domowe; dziś tylko w lm: pielesze. [przypis edytorski]

pielesze (daw.) — dom, strony rodzinne. [przypis edytorski]

pielgrzymi św. Jakuba zostawili parę muszel — pielgrzymi przybywający do hiszpańskiej miejscowości Santiago de Compostela, gdzie znajduje się grób św. Jakuba, zabierali w drogę powrotną charakterystyczne muszle znad brzegu oceanu jako pamiątkę i dowód odbytej pielgrzymki. [przypis edytorski]

pielgrzymka — tu: pelerynka. [przypis edytorski]

pielgrzymkę do św. Idziego i św. Stefana króla (…) odbył — do miejsca kultu św. Idziego w Somogyvár oraz św. Stefana króla w Székesfehérvár (Białogrodu Królewskiego) na Węgrzech. Opactwo benedyktyńskie św. Idziego w Somogyvár zostało ufundowane w 1091 r. przez króla Władysława I Świętego dla mnichów sprowadzonych z Saint Gilles du Gard w Langwedocji. [przypis edytorski]

pielgrzymowie — dziś popr.: pielgrzymi. [przypis edytorski]

pielgrzym — tu: wędrowiec. [przypis edytorski]

pielmeni — rodzaj rosyjskich pierogów z dość luźnym farszem mięsnym. [przypis edytorski]

Piemont — kraina historyczna i region administracyjny w płn.-zach. Włoszech. [przypis edytorski]

Piemont — region w płn.-zach. Włoszech, graniczący z Francją i ze Szwajcarią; od XV w. do zjednoczenia Włoch w XIX w. tworzył z Sabaudią samodzielne Księstwo Sabaudii-Piemontu. [przypis edytorski]

Piemont — region w płn.-zach. Włoszech, graniczący z Francją i ze Szwajcarią; w XIX w. centrum polityczne i gospodarcze Królestwa Sardynii i ośrodek włoskiego ruchu zjednoczeniowego (Risorgimento). [przypis edytorski]

Piemont — region w północno-zachodnich Włoszech, graniczący z Francją i ze Szwajcarią. [przypis edytorski]

Piemont — region w północno-zachodnich Włoszech, jego głównym miastem jest Turyn. [przypis edytorski]

pieńdziesiąt — dziś popr.: pięćdziesiąt. [przypis edytorski]

pieńka — konopie. [przypis edytorski]

pieńka — włókno z konopi. [przypis edytorski]

Pieńkowska, Janina, właśc. Janina Dal Trozzo-Pieńkowska — pseud. „Janina”, „Teresa”; kierowała Sekretariatem Głównym TAP, uratowała całe archiwum TAP, które po wojnie trafiło do archiwum AK (dziś w Archiwum Akt Nowych). [przypis edytorski]

Pieńkowski, Stanisław (1872–1944) — krytyk literacki i teatralny, publicysta, tłumacz, poeta (opublikował kilkanaście wierszy w „Życiu” Stanisława Przybyszewskiego); wyjątkowo agresywnie i brutalnie zwalczał eksperymenty literackie, poczynając od Skamandrytów, w młodości socjalista, przeszedł na pozycje konserwatywno-nacjonalistyczne i antysemickie. [przypis edytorski]

pieniądzami — dziś popr. forma N.lm: pieniądzmi. [przypis edytorski]

pieniądzem zgubił — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: pieniądze zgubiłem. [przypis edytorski]

pieniądze z miast związkowych — Ateny stały na czele Związku Morskiego, sojuszu miast-państw greckich z obszaru M. Egejskiego, powstałego w 478 p.n.e. w celu wspólnej walki z Persją. W roku 454 skarbiec Związku został przeniesiony z wyspy Delos do Aten, które stały się hegemonem sojuszu, traktując go jak własne imperium. [przypis edytorski]

pieniądz w tablicę włoży — da ofiarę; ofiary na kościół zapisywano na tablicy. [przypis edytorski]

pieniać kogoś — procesować się z kimś. [przypis edytorski]

Pienia o zgonie Bolesława — w innym tłum. Pieśń o zgonie Bolesława. Przekład pieśni: Karol Szajnocha (Pienia pogrobna w Opowiadaniu o Bolesławie Chrobrym) z wyjątkiem pierwszej strofy, opuszczonej w powyższym źródle i uzupełnionej przez tłumacza całości Kroniki Galla, Zygmunta Komarnickiego. [przypis edytorski]

pienia — śpiewy; tu: poezja. [przypis edytorski]

pienić — dziś popr.: pienić się. [przypis edytorski]

pieniędzmi twymi wzmógł — wzbogacił się twoimi pieniędzmi. [przypis edytorski]

pieniężny lud — najemnicy. [przypis edytorski]

Pieniężny, Seweryn (1864–1905) — redaktor „Gazety Olsztyńskiej” w latach 1891–1903. Organizował protesty w obronie języka polskiego na Warmii. [przypis edytorski]