Przypisy

steel scraper (ang.) — stalowy skrobak. [przypis edytorski]

steengris, popr.: stingrays (ang.) — płaszczki; w terminologii biol.: orleniokształtne, rząd ryb chrzęstnoszkieletowych zaliczany do płaszczek, obejmujący m.in. manty, ogończe, orlenie; w obecnej klasyfikacji raje należą do osobnego rzędu rajokształtnych. [przypis edytorski]

Steenstrup, Johann Japetus Smith (1813–1897) — duński biolog, botanik i zoolog. [przypis edytorski]

steeple-chase (ang.) — bieg z przeszkodami. [przypis edytorski]

steeple-chase (ang.) — wyścig z przeszkodami (tu w domyśle: konny). [przypis edytorski]

Stefański, Lech Emfazy (1928–2010) — pisarz, zainteresowany zjawiskami paranormalnymi; powstaniec warszawski, współpracownik Mirona Białoszewskiego w działaniach teatralnych. [przypis edytorski]

Stefan Chmielecki (zm. 1630) — wojewoda kijowski. [przypis edytorski]

Stefanczykowo i jego mieszkańcy — powieść Fiodora Dostojewskiego z 1859 r. [przypis edytorski]

Stefanią — dziś popr. forma B. lp: Stefanię (autor użył formy dawniejszej dla rymu i dla żartu). [przypis edytorski]

Stefania Klotylda Koburg (1864–1945) — arcyksiężna austriacka, żona następcy tronu, arcyksięcia Rudolfa Habsburga; po śmierci męża poślubiła w r. 1900 węgierskiego hrabiego Eleméra Lónyai'ego. [przypis edytorski]

Stefan I Święty (ok. 969–1038) — książę węgierski (od 997) z dynastii Arpadów, pierwszy król Węgier (od 1001); przeprowadził chrystianizację Węgier, kanonizowany w 1083. [przypis edytorski]

Stefan Jaworski (1658–1722) — biskup riazański i muromski Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, pierwszy przewodniczący Świątobliwego Synodu Rządzącego; bezskutecznie protestował przeciwko wprowadzanej przez cesarza Piotra I radykalnej reformie ustroju Kościoła prawosławnego w Rosji, która zlikwidowała urząd patriarchy i wprowadziła kolegialną instytucję zwierzchnią: Świątobliwy Synod Rządzący, nad którym funkcję kontrolną z ramienia cara sprawował świecki oberprokurator; po powstaniu Synodu (1721) został włączony w skład jego członków. [przypis edytorski]

Stefan Kiedrzyński (1888–1943) — dramaturg, powieściopisarz, scenarzysta filmowy, związany z „Kurierem Warszawskim”, autor lżejszej literatury komediowej oraz sensacyjnej. [przypis edytorski]

Stefan Kwaśniewski ps. „Quas” — Stefan Kwaśniewski ps. „Quas” urodził się w 1898 roku. [przypis edytorski]

Stefan Lousteau — patrz: Stracone złudzenia, Muza z zaścianka. [przypis edytorski]

Stefanowska, Michalina (1855–1942) — polska neurofizjolog i biolog; studiowała przyrodę (zoologię) na Uniwersytecie Genewskim (1863–1883), tam też uzyskała doktorat w zakresie nauk przyrodniczych (1889) i habilitację z fizjologii ogólnej (1903), zostając pierwszą kobietą-docentem; następnie wykładała fizjologię na tym uniwersytecie; w l. 1891–1897 studiowała w Paryżu przyrodę i psychologię. Prowadziła wykłady z fizjologii układu nerwowego i zmysłów na Wydziale Humanistycznym Wyższych Kursów Naukowych w Warszawie w l. 1908–1912; w l. 1917–1921 pracowała jako profesor w Wolnej Wszechnicy Polskiej; habilitowała się z fizjologii układu nerwowego i zmysłów na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Poznańskiego (1922), tam też pozostawała profesorem nadzwyczajnym do 1939 r. W 1917 r. na zlecenie władz edukacyjnych Warszawy utworzyła pierwsze klasy specjalne dla dzieci upośledzonych umysłowo, w 1919 r. zorganizowała roczny kurs dla nauczycieli szkół specjalnych (stał się on zalążkiem Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej. Członkini Polskiej Akademii Umiejętności (jako druga kobieta po Marii Curie-Skłodowskiej) oraz Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. [przypis edytorski]

Stefan Rowecki ps. „Grot” (1895–1944) — oficer służby stałej WP, teoretyk wojskowości, w 1939 roku dowódca Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej, od 30 czerwca 1940 do 30 czerwca 1943 Komendant Główny ZWZ/AK, aresztowany przez Niemców na skutek działania grupy zdrajców w szeregach AK, zamordowany w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen po wybuchu powstania warszawskiego. [przypis edytorski]

Stefan Rozumny, Julian Cnotliwy, Paweł Zwycięzca, Anna Nabożna — przodkowie Maciusia: tatuś, dziadek, pradziadek i prababcia. [przypis edytorski]

Stefan Ślusarczyk — brak dokładniejszych danych na temat tej osoby. [przypis edytorski]

Stefan Tomşa II — hospodar mołdawski w okresie 1611–1615 i 1621–1623. [przypis edytorski]

Stefczyk, Franciszek (1861–1924) — ekonomista, działacz społeczny, spółdzielczy i ruchu ludowego; inicjator zakładania spółdzielczych kas oszczędnościowo-pożyczkowych, znanych później jako Kasy Stefczyka. [przypis edytorski]

Steig — ansteigende Straße. [przypis edytorski]

Steinach, Eugen (1861–1944) — austriacki lekarz fizjolog, pionier endokrynologii, nauki o wydzielaniu wewnętrznym, gruczołach, hormonach i ich działaniu. [przypis edytorski]

Steinbach, Sabina von — niemiecka architektka i rzeźbiarka, która miała być córką Erwina von Steinbacha (ok. 1244–1318), głównego budowniczego katedry w Strasburgu (jego synowie i wnukowie byli również architektami); Sabina miała pomagać bratu w ukończeniu budowy wieży katedralnej po śmierci ojca, jednak istnieją jednak poważne wątpliwości, czy istniała. [przypis edytorski]

Stein — być może chodzi o Heinricha Friedricha Karla vom und zum Steina (1757–1831), niemieckiego polityka, który stworzył podwaliny pruskiej potęgi. [przypis edytorski]

Stein, Gertrude (1874–1946) — amerykańska powieściopisarka i feministka. [przypis edytorski]

Steinsberg, Marian (1887–1943) — księgarz, wydawca m.in. Skamandrytów i Witkacego. [przypis edytorski]

Steinträger (niem.) — kamieniarz; tragarz kamieni. [przypis edytorski]

Steiny, Blumy (…) — popularne nazwiska niem., tu użyte jako znaczące: Stein: kamień, Blume: kwiat, Vogel: ptak, Adler: orzeł. [przypis edytorski]

stek — przestarz., dziś tylko we fraz.: nagromadzenie czegoś; zbiegowisko. [przypis edytorski]

stela (gw.) — stąd. [przypis edytorski]

stela — pomnik nagrobny w formie obelisku a. kolumny. [przypis edytorski]

stelisko (gw.) — trzonek topora. [przypis edytorski]

Stella Fornarina — domniemana muza Raffaela Santi; chodzi o reprodukcję obrazu La Fornarina z 1515 r. [przypis edytorski]

Stella meus, stellas dum suspicis… — jest to w rzeczywistości przekład Muretusa, renesansowego francuskiego humanisty z XVI w., pochodzący z jego komentarza do wiersza Katullusa Ad Lesbiam. [przypis edytorski]

stelmach (daw.) — majster zajmujący się budową i naprawianiem wozów. [przypis edytorski]

stelmach — dawn. rzemieślnik: specjalista od kół do powozów. [przypis edytorski]

stelmach (daw.) — rzemieślnik wyrabiający drewniane wozy i części do nich. [przypis edytorski]

stelmach (daw.) — rzemieślnik zajmujący się budową i naprawianiem wozów. [przypis edytorski]

stelmasi (daw. forma) — dziś M.lm: stelmachowie. [przypis edytorski]

stem barw — dziś popr.: stoma barwami. [przypis edytorski]

stem (daw. forma) — dziś: stoma (ziarnami). [przypis edytorski]

stem groszy (daw. forma) — stoma groszami. [przypis edytorski]

stempel — pręt metalowy do czyszczenia i nabijania strzelb dawnego typu, ładowanych od końca lufy. [przypis edytorski]

stemplė — ryklė; čia turima omenyje - lakštingala garsiai čiulbėjo. [przypis edytorski]

stemple — tu: opłaty stemplowe, pobierane w związku z odciśnięciem urzędowego stempla (pieczęci) wymaganego na różnych dokumentach administracyjnych i sądowych, wydawanych świadectwach, podaniach do władz, zawieranych umowach, np. dzierżawy, sprzedaży lub darowizny nieruchomości, wekslach itp.; niekiedy wymagano go także na drukowanych egzemplarzach kart do gry, kalendarzy lub książek; do poboru opłaty w XIX w. używano papieru stemplowego: sprzedawanego przez organ rządowy specjalnego papieru z odciśniętym podczas produkcji stemplem rządowym, później zastąpionego znaczkami opłaty skarbowej, kupowanymi i przyklejanymi na dokumencie. [przypis edytorski]

stemplowany papier a. stemplowy papier — czysty papier opatrzony stemplem rządowym, sprzedawany przez organ państwowy. Dawniej używany do pobierania podatku od sporządzanych umów i zobowiązań prywatnych, dokumentów sądowych, podań do władz itp. Niekiedy wymagano go także na drukowanych egzemplarzach kart do gry, kalendarzy lub książek. [przypis edytorski]

stemplowy papier — czysty papier opatrzony stemplem rządowym, sprzedawany przez organ państwowy. Dawniej używany do pobierania podatku od sporządzanych umów i zobowiązań prywatnych, dokumentów sądowych, podań do władz itp. Niekiedy wymagano go także na drukowanych egzemplarzach kart do gry, kalendarzy lub książek. [przypis edytorski]

stemplowy papier — specjalny papier z odciśniętym podczas produkcji stemplem rządowym, służący do sporządzania na nim dokumentów cywilnych; później zastąpiony znaczkami opłaty skarbowej, kupowanymi i przyklejanymi na dokumencie (tu: na wekslu) oraz, jak obecnie, regulowaniem odpowiedniej opłaty przelewem lub gotówką w kasie urzędu. [przypis edytorski]

Stendhal (1783–1842) — właśc. Marie-Henri Beyle, francuski pisarz doby romantyzmu, który wyprzedził swoją epokę i tworzył w nurcie realistycznym, kreował doskonałe portrety psychologiczne bohaterów, analizował ich namiętności na tle społeczno-obyczajowym. Najsłynniejsze powieści to: Czerwone i czarne (1830) i Pustynia parmeńska (1839). [przypis edytorski]

Stendhal (1783–1842)— właśc. Marie-Henri Beyle, francuski pisarz doby romantyzmu, który wyprzedził swoją epokę i tworzył w nurcie realistycznym, kreował doskonałe portrety psychologiczne bohaterów, analizował ich namiętności na tle społeczno-obyczajowym. Najsłynniejsze powieści to: Czerwone i czarne (1830) i Pustynia parmeńska (1839). [przypis edytorski]

Stendhal (1783–1842) — właśc. Marie-Henri Beyle, francuski pisarz, prekursor realizmu. [przypis edytorski]

Stendhal, Marie-Henri Beyle (1783–1842) — fr. pisarz epoki romantyzmu. [przypis edytorski]

Stendhal (pseud.), właśc. Marie-Henri Beyle (1783–1842) — francuski pisarz, prekursor realizmu; autor m.in. powieści Czerwone i czarne i Pustynia parmeńska oraz eseju O miłości (De l'amour). [przypis edytorski]

Stendhal — właśc. Marie-Henri Beyle (1783–1842), francuski pisarz doby romantyzmu, który wyprzedził swoją epokę i tworzył w nurcie realistycznym, kreował doskonałe portrety psychologiczne bohaterów, analizował ich namiętności na tle społeczno-obyczajowym. Najsłynniejsze powieści to: Czerwone i czarne (1830) i Pustynia parmeńska (1839). [przypis edytorski]

Stendhal, właśc. Marie-Henri Beyle (1783–1842) — francuski pisarz epoki romantyzmu, prekursor realizmu w literaturze; twórca doskonałych portretów psychologicznych bohaterów i analiz ich namiętności na tle społeczno-obyczajowym; jego najsłynniejsze powieści to Czerwone i czarne (1830), której bohaterem jest ubogi chłopiec Julian Sorel, w 1864 umieszczona na indeksie ksiąg zakazanych, oraz Pustynia parmeńska (1839), opowiadająca dzieje Fabrycego del Dongo. [przypis edytorski]

Stendhal, właśc. Marie-Henri Beyle (1783–1842) — francuski pisarz epoki romantyzmu, prekursor realizmu w literaturze; twórca doskonałych portretów psychologicznych bohaterów i analiz ich namiętności na tle społeczno-obyczajowym; jego najsłynniejsze powieści to Czerwone i czarne (1830) oraz Pustynia parmeńska (1839), opowiadająca dzieje młodego mediolańskiego szlachcica Fabrycego del Dongo. [przypis edytorski]

Stendhal — właśc. Marie-Henri Beyle (1783–1842), francuski pisarz, żołnierz Napoleona, zafscynowany Włochami prekursor realizmu. [przypis edytorski]

Stenel — przyjaciel i woźnica Diomedesa. [przypis edytorski]

stenga — drugi licząc od pokładu segment wieloczłonowego masztu na żaglowcu. [przypis edytorski]

Sten, Jan (1871–1913) — właśc. Bruner Ludwig; chemik, krytyk literacki, pisarz. [przypis edytorski]

Stenobia (Stenoboja), Fedra (mit. gr.) — Stenoboja, żona władcy Tyrynsu, zakochana w Bellerofoncie, gdy spotkała się z jego strony z odmową, z zemsty oskarżyła go przed mężem o próbę gwałtu. Podobnie postąpiła Fedra, żona Tezeusza, wobec swego pasierba Hippolita. Obie były bohaterkami sztuk Eurypidesa. [przypis edytorski]

stenografia — metoda szybkiego notowania przy użyciu systemu skrótów; przed rozpowszechnieniem techniki nagrań dźwiękowych stenografia była popularną metodą w pracy protokolantów, dziennikarzy i sekretarek, stosowano ją także w wojsku. [przypis edytorski]

stenografista — dziś: stenograf, osoba notująca metodą stenografii, tj. zapisująca systemem skrótów; przed rozpowszechnieniem techniki nagrań dźwiękowych stenografia była popularną metodą w pracy protokolantów, dziennikarzy i sekretarek, stosowano ją także w wojsku. [przypis edytorski]

stenograf — osoba potrafiąca stenografować, tj. zapisywać systemem skrótów; przed rozpowszechnieniem techniki nagrań dźwiękowych stenografia była popularną metodą w pracy protokolantów, dziennikarzy, sekretarek itp. [przypis edytorski]

stenotypistka — maszynistka korzystająca ze stenografii, tj. kobieta zajmująca się zawodowo pisaniem na maszynie stenograficznej lub przepisująca na maszynie do pisania tekst z notatek stenograficznych; dawniej także ogólnie: maszynistka. [przypis edytorski]

stenotypistka — maszynistka, tj. kobieta zarabiająca przepisywaniem tekstów na maszynie. [przypis edytorski]

Stentor — bohater Iliady, Grek znany z donośnego głosu. [przypis edytorski]

stentorem — donośnym i poważnym głosem (od imienia Stentora, jednego z bohaterów Iliady Homera). [przypis edytorski]

Stentor — herold w Iliadzie, słynny z donośnego głosu. [przypis edytorski]

stentorowy głos — głos gromki, donośny jak głos Stentora, herolda opisanego w Iliadzie. [przypis edytorski]

stentorowy głos — głos gromki, donośny jak głos Stentora, herolda opisanego w Iliadzie. [przypis edytorski]

Stephenson, George (1781–1848) — brytyjski inżynier, wynalazca współczesnej lokomotywy parowej (parowóz Rocket z 1829), pionier kolei publicznej. [przypis edytorski]

Stephenson, Robert (1803–1859) — wybitny ang. inżynier kolejnictwa i budownictwa, syn i współpracownik George'a Stephensona, konstruktora pierwszej lokomotywy parowej; krytyczne wobec idei Kanału Sueskiego wystąpienie Stephensona miało miejsce w bryt. Izbie Gmin w 1858 r. [przypis edytorski]

Stepney — dzielnica Londynu, położona w gminie London Borough of Tower Hamlets. [przypis edytorski]

sterać się — zmarnować, zniszczyć, nadwerężyć coś głównie przez ciężką pracę, trudy, zmartwienia itp.; tu: forma gwarowa 3.os.lp z końcówką -o (tj. stera). [przypis edytorski]

sterać się — zużyć się, zmarnieć. [przypis edytorski]

sterać — tu: stracić. [przypis edytorski]

sterać — zamęczyć. [przypis edytorski]

sterany — zużyty, zmarniały, zniszczony. [przypis edytorski]

sterblė — sijono ar marškinių priekinė apatinė dalis. [przypis edytorski]

sterburta i bakburta (żegl.) — odpowiednio: prawa i lewa burta statku. [przypis edytorski]

sterczyć — dziś popr.: sterczeć. [przypis edytorski]

sterczyna (archit.) — dekoracyjny element w postaci smukłej wieżyczki, umieszczany na przyporze, wieńczący ścianę szczytową lub skarpę. [przypis edytorski]

stereometria — geometria przestrzeni trójwymiarowej, zajmująca się własnościami brył i przekształceniami przestrzeni. [przypis edytorski]

stereoskopicznie — dziś popr.: stereoskopowo, z dostrzeganiem głębi obrazu i trójwymiarowości przedmiotów. [przypis edytorski]

stereoskopijny a. stereoskopowy — dający wrażenie trójwymiarowości, plastyczny. [przypis edytorski]

stereoskop — przyrząd optyczny służący do obserwowania fotografii stereoskopowych, złożonych z dwóch zdjęć tego samego obiektu, ale wykonanych z różnych punktów widzenia; bardzo popularny w XIX w., przed upowszechnieniem kina. [przypis edytorski]

stereotropizm (biol.) — w terminologii J. Loeba: dążenie organizmu do przylegania do powierzchni, na której się znajduje. [przypis edytorski]

stereotyp — w poligrafii druk czcionek stałych; tu: gra cieni, odbicie, fotografia. [przypis edytorski]

sterilitas (łac.) — nieurodzaj. [przypis edytorski]

sterlet — słodkowodna, wędrowna ryba z rodziny jesiotrowatych. [przypis edytorski]

sterling (ang.) — funt szterling, jednostka monetarna Wielkiej Brytanii. [przypis edytorski]

Stern, Anatol (1899–1968) — poeta i prozaik, związany z futuryzmem. [przypis edytorski]

Stern, Anatol (1899–1968) — poeta i prozaik, związany z futuryzmem. [przypis edytorski]

sterna nilotica — obecnie: Gelochelidon nilotica (łac.), rybitwa krótkodzioba; średni ptak wodny. [przypis edytorski]

Sternbald, Franz — bohater powieści niemieckiego pisarza okresu romantyzmu Johanna Ludwiga Tiecka. [przypis edytorski]

Sternberg, Adalbert (1868–1930) — austriacko-czechosłowacki polityk i dziennikarz. [przypis edytorski]

Sternberg — Hof — Lubnik — Neisse — w tym miejscu w źródle znajduje się rysunek, na którym od nazwy Sternberg wiedzie ku dołowi kreska do podstawy trójkąta o wierzchołku również skierowanym w dół; u podstawy po lewej stronie jest umieszczone nazwa Hof, po prawej Lubnik, zaś u wierzchołka Neisse. [przypis edytorski]

Stern, Daniel (pseud.), właśc. Marie de Flayigny, hrabina d'Agoult (1805–1876) — francuska pisarka, publicystka. [przypis edytorski]