Przypisy

stajonko a. stajanie — większy obszar gruntu uprawnego. [przypis edytorski]

stałaby się (…) drażliwą (daw.) — dziś: stałaby się drażliwa. [przypis edytorski]

Stała jodłą wężowa — żona węża stała się jodłą. [przypis edytorski]

stała Plancka (fiz.) — jedna z podstawowych stałych fizycznych, charakterystyczna dla mechaniki kwantowej, oznaczana literą $h$. [przypis edytorski]

stała Plancka (fiz.) — jedna z podstawowych stałych fizycznych, charakterystyczna dla mechaniki kwantowej, oznaczana literą h. [przypis edytorski]

Stałem się bohaterem Listów szalonego człowieka — (właśc.: Listy człowieka szalonego, 1899) powieść A. Niemojewskiego z życia artystów. [przypis edytorski]

stało mi się — dziś: stało się dla mnie. [przypis edytorski]

stałością — spokój, niezmienność postawy i poglądów. [przypis edytorski]

stało — starop. forma zapisu (tu uwspółcześniona): sstało. [przypis edytorski]

stał się nawet od strasznego Janusza Radziwiłła zgubniejszym — mowa o tzw. rokoszu Lubomirskiego (1665–1666), wznieconym przez tego magnata politycznym i zbrojnym buncie szlachty przeciw dążeniom absolutystycznym Jana Kazimierza; konflikt zakończył się kompromisem: Lubomirski został wygnany, a król zrezygnował z wyznaczenia swojego następcy (tj. z elekcji vivente rege); w 1668 r. Jan Kazimierz abdykował. [przypis edytorski]

stalag — obóz jeniecki dla szeregowców i podoficerów [przypis edytorski]

stalaktyt — naciek wapienny w postaci sopla zwisającego ze stropu jaskini. [przypis edytorski]

stalaktyt — rodzaj nacieku skalnego. [przypis edytorski]

stal damasceńska — stal, z której od X do XVII w. produkowano broń białą, posiadającą niezwykłą w owych czasach jakość (dużą twardość przy jednoczesnej odporności na pęknięcia i ukruszenia); nazwa pochodzi od Damaszku w Syrii, w okolicach którego (między innymi) wytwarzano z tej stali szable i miecze; w Europie swą legendarną sławę stal damasceńska zyskała od czasów wypraw krzyżowych. [przypis edytorski]

staldas — trobesys gyvuliams laikyti, tvartas. [przypis edytorski]

Stalingrad to jedno z największych miast Rosji, leżące nad Wołgą, obecnie nosi nazwę Wołgograd (do roku 1925 Carycyn, od 10 kwietnia 1925 do 7 listopada 1961 Stalingrad). O kontrolę nad Stalingradem stoczona została jedna z najważniejszych bitew II wojny światowej. Była to jedna z najkrwawszych bitew w historii wojen, liczbę ofiar szacuje się na 2 miliony.

Niemiecka ofensywa na Stalingrad rozpoczęła się w sierpniu 1942 r. Bombardowania Luftwaffe doprowadziły do zniszczenia znacznej części miasta, następnie bitwa przerodziła się w walki miejskie, podczas których obie strony nadsyłały posiłki do miasta. W połowie listopada Niemcy zepchnęli radzieckich obrońców do czterech wąskich przyczółków wzdłuż zachodniego brzegu Wołgi, przejmując kontrolę nad 90 proc. powierzchni Stalingradu. Dopiero w listopadzie Armia Czerwona zdołała odciąć wspierające Niemców armie rumuńskie, węgierskie i włoskie. Hitler nakazał jednak swojej armii trwać na miejscu i nie próbować wyrwania się z okrążenia; zamiast tego podjęto próby zaopatrywania jej drogą powietrzną i przełamania pierścienia okrążenia z zewnątrz. Ciężkie walki trwały jeszcze do lutego 1943 r., gdy siły Osi w Stalingradzie, wyczerpawszy swoje zapasy amunicji i żywności, poddały się. Bitwa stalingradzka spowodowała wycofanie znacznych sił niemieckich z Europy Zachodniej, które miały uzupełnić straty wojskowe na froncie wschodnim.

[przypis edytorski]

Stalingrad właśc. Wołgograd — rosyjskie miasto obwodowe, nad dolną Wołgą, które od 1925 do 1961 r. nosiło nazwę Stalingrad. Od lipca 1942 do lutego 1943 r. trwała tutaj walka, zakończona zwycięstwem Rosjan nad Niemcami. [przypis edytorski]

stalka a. stalówka — element pióra, blaszka dotykająca bezpośrednio papieru podczas pisania. W I połowie XX w. dzieci w szkołach uczyły się pisać piórem złożonym z drewnianej obsadki i metalowej stalówki, którą zanurzało się co chwilę w kałamarzu pełnym atramentu. Stalówki szybko się zużywały i trzeba było je często wymieniać. Długopis został wynaleziony w 1938 r., a do powszechnego użytku wszedł znacznie później. [przypis edytorski]

stalka a. stalówka — w czasach, w których powstała ta książka, pisano piórem, przy czym tzw. wieczne pióra były drogie, więc dzieci w szkołach używały zwykle pióra składającego się z podłużnej drewnianej obsadki z zamocowaną metalową stalówką, którą maczało się co chwilę w kałamarzu z atramentem. Długopis został wynaleziony w 1938 r., a do powszechnego użytku wszedł znacznie później. [przypis edytorski]

stalka a. stalówka — w czasach, w których powstała ta książka, pisano piórem, przy czym tzw. wieczne pióra były drogie, więc dzieci w szkołach używały zwykle pióra składającego się z podłużnej drewnianej obsadki z zamocowaną metalową stalówką, którą maczało się co chwilę w kałamarzu z atramentem. Długopis został wynaleziony w 1938 r., a do powszechnego użytku wszedł znacznie później. [przypis edytorski]

stalka (daw. pot.) — stalówka, element pióra do pisania. [przypis edytorski]

stalka (daw. pot.) — stalówka. [przypis edytorski]

stalka (daw.) — przedmiot zrobiony ze stali; tu prawdopodobnie: stalówka (część pióra osadzana na obsadce i po zanurzeniu w atramencie służąca do pisania). [przypis edytorski]

stalka (daw.) — stalówka. [przypis edytorski]

stalla (z łac.) — ozdobna ława w kościele. [przypis edytorski]

stalle — drewniane lub kamienne ławki ustawione w prezbiterium. [przypis edytorski]

stalle — ławki ustawione najbliżej ołtarza, po jego bokach, w prezbiterium; poszczególne siedziska były od siebie oddzielone, posiadały wysokie oparcie, niekiedy z baldachimem (lub rodzajem daszka) oraz klęczniki zabudowane z przodu; często wszystkie elementy stall były bogato rzeźbione, a niekiedy ozdobione malowidłami; stalle służyły wyższym przedstawicielom władzy duchownej lub świeckiej, względnie zakonnikom; najczęściej budowano je w kościołach katedralnych, klasztornych i kolegiatach, w okresie od średniowiecza do baroku. [przypis edytorski]

stalle — ozdobne ławy kościelne z wysokimi oparciami, ustawiane wzdłuż ścian blisko głównego ołtarza, przeznaczone dla dostojników, zwł. duchownych, a. dla zakonników. [przypis edytorski]

stalle — zdobione ławki w prezbiterium, blisko ołtarza, przeznaczone głównie dla duchownych. [przypis edytorski]

stallów — dziś popr. forma D.: stalli a. stall. [przypis edytorski]

stalnyčia (sl.) — stalčius. [przypis edytorski]

stalny (daw.) — stalowy. [przypis edytorski]

stalny — dziś popr.: stalowy. [przypis edytorski]

stalny — dziś: stalowy. [przypis edytorski]

stalny — stalowy. [przypis edytorski]

stalny — tu: stały, niezłomny. [przypis edytorski]

stalówka a. stalka — element pióra, blaszka dotykająca bezpośrednio papieru podczas pisania. W I połowie XX w. dzieci w szkołach uczyły się pisać piórem złożonym z drewnianej obsadki i metalowej stalówki, którą zanurzało się co chwilę w kałamarzu pełnym atramentu. Stalówki szybko się zużywały i trzeba było je często wymieniać. Długopis został wynaleziony w 1938 r., a do powszechnego użytku wszedł znacznie później. [przypis edytorski]

stalówka a. stalka — przed II wojną światową pisano piórem, przy czym tzw. wieczne pióra były drogie, więc dzieci w szkołach używały zwykle pióra składającego się z podłużnej drewnianej obsadki z zamocowaną metalową stalówką, którą maczało się co chwilę w kałamarzu z atramentem. Długopis został wynaleziony w 1938 r., a do powszechnego użytku wszedł znacznie później. [przypis edytorski]

stalówka — w czasach, w których powstała ta książka, pisano piórem, przy czym tzw. wieczne pióra były drogie, więc dzieci w szkołach używały zwykle pióra składającego się z podłużnej drewnianej obsadki z zamocowaną metalową stalówką, którą maczało się co chwilę w kałamarzu z atramentem. Długopis został wynaleziony w 1938 r., a do powszechnego użytku wszedł znacznie później. [przypis edytorski]

stalony (daw.) — wzmocniony stalą. [przypis edytorski]

stalony [miecz] (starop.) — stalowy. [przypis edytorski]

stalony (starop. forma) — stalowy, ze stali. [przypis edytorski]

stalony (starop.) — stalowy. [przypis edytorski]

stalony (starop.) — stalowy, ze stali. [przypis edytorski]

stalony (starop.) — tu: stalowy. [przypis edytorski]

staloryt — rycina wykonana techniką, polegającą na wygrawerowaniu rysunku na płycie stalowej. [przypis edytorski]

stalować — zlecać wykonanie czegoś, zamawiać coś. [przypis edytorski]

stalowany — tu: załatwiony. [przypis edytorski]

stalugi — dziś popr.: sztalugi. [przypis edytorski]

stalyčia (lenk.) — sostinė. [przypis edytorski]

stambułka — fajka turecka, lulka. [przypis edytorski]

stambułka — fajka turecka. [przypis edytorski]

Stambuł — największe i najludniejsze miasto w Turcji; dawniej Konstantynopol, a wcześniej Bizancjum. [przypis edytorski]

Stamma, Philipp (ok. 1705–ok. 1755) — syryjski szachista mieszkający we Francji i Anglii; autor książki Essai sur le jeu des echecs (Szkic o grze w szachy, 1737). [przypis edytorski]

Stammgast (niem.) — stały gość. [przypis edytorski]

Stampa, Gaspara (1523–1554) — poetka włoska. [przypis edytorski]

stamped, popr.: stampede (ang.) — popłoch, nagła panika w stadzie zwierząt. [przypis edytorski]

stańczycy — konserwatywne stronnictwo w Galicji reprezentujące program ugodowy wobec Austrii, skierowany przeciwko ruchowi wyzwoleńczemu. [przypis edytorski]

stańczycy — krakowscy konserwatyści z przełomu XIX i XX w., skupieni wokól czasopisma „Teka Stańczyka”. [przypis edytorski]

stańczyk — członek konserwatywnego stronnictwa w Galicji, reprezentującego program ugodowy wobec Austrii, sprzeciwiającego się ruchom wyzwoleńczym, niepodległościowym; na przełomie XIX i XX w. krakowscy konserwatyści skupieni byli wokół czasopisma „Teka Stańczyka”. [przypis edytorski]

Stańczyk (ok. 1480–1560) — błazen na dworze kilku polskich królów z dynastii Jagiellonów; przypisuje się mu cięty dowcip i polityczną mądrość. [przypis edytorski]

stańczyk — tu: błazen. [przypis edytorski]

stańże — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że; znaczenie: stań wreszcie, stań koniecznie. [przypis edytorski]

stanąć (daw.) — wystarczyć. [przypis edytorski]

stanąć dęba — sprzeciwić się, stawić zdecydowany opór. [przypis edytorski]

stanąć dęba — unosić się, stojąc na tylnych nogach. [przypis edytorski]

stanąć na czole — dziś: stanąć na czele; objąć przywództwo a. wieść prym. [przypis edytorski]

stanąć na wstręcie (daw.) — przeszkodzić. [przypis edytorski]

stanąć na wstręcie komuś (daw.) — przeszkodzić komuś. [przypis edytorski]

stanąć na wstręcie — przeszkodzić. [przypis edytorski]

stanąć na załodze — dziś: stanąć jako załoga. [przypis edytorski]

stanąć okoniem — oprzeć się, postawić się, zbuntować się. [przypis edytorski]

stanąć (starop.) — tu: ustać (zakończyć się). [przypis edytorski]

stanąć — tu: stawić się. [przypis edytorski]

stanąć za coś (daw.) — stanowić wystarczającą równowartość czegoś. [przypis edytorski]

stanąć za (coś/kogoś) — stanowić równowagę lub równowartość dla (czegoś/kogoś). [przypis edytorski]

stanąć za coś — wystarczyć zamiast czegoś. [przypis edytorski]

stanca (z wł.) — strofa. [przypis edytorski]

stanca (z wł.) — tu: strofa. [przypis edytorski]

stanca (z wł.) — tu: strofa; typ strofy zastosowanej (po raz pierwszy w historii literatury) przez Dantego to tercyna, czyli strofa trójwersowa, przy czym układ rymów kolejnych strof (mianowicie: aba, bcb, cdc, ded itd.) tworzy rodzaj konstrukcji łańcuchowej. [przypis edytorski]

stancja (daw.) — izba, pokój, zwłaszcza wynajmowane; dziś: mieszkanie a. pokój wynajmowane uczniom a. studentom uczącym się poza miejscem stałego zamieszkania. [przypis edytorski]

stancja (daw.) — sypialnia, pokój gościa. [przypis edytorski]

stancja (daw.) — tu: pokój. [przypis edytorski]

stancja — mieszkanie, kwatera. [przypis edytorski]

stancja — mieszkanie, odnajmowane uczniom lub studentom. [przypis edytorski]

stancja — tu: mieszkanie. [przypis edytorski]

stancyi — dziś popr. pisownia: stancji. [przypis edytorski]

Standartenführer — stopień paramilitarny w bojówkach SA, który odpowiadał stopniowi pułkownika w armii. [przypis edytorski]

stan (daw.) — państwo; tu lm: stany, ponieważ Szwajcaria stanowi federację autonomicznych kantonów (stanów), których rząd ma siedzibę w Bernie. [przypis edytorski]

stan (daw.) — talia. [przypis edytorski]

stan (daw.) — wcięcie w pasie, talia. [przypis edytorski]

standbuchy (daw. niem. Standbuch, z Stand: stan, Buch: księga) — rejestry stanu posiadania, księgi inwentarzowe. [przypis edytorski]

Stande, Stanisław Ryszard (1897–1937) — poeta i tłumacz, należący do Komunistycznej Partii Polski. [przypis edytorski]

Standpunkt (niem.) — stanowisko. [przypis edytorski]

Standrecht (niem.) — sąd doraźny, działający w przyspieszonym trybie. [przypis edytorski]

stangret — dawniej osoba powożąca końmi w bryczce lub karecie, będąca w służbie u właściciela pojazdu, ubrana w stosowną liberię (tj. rodzaj munduru). [przypis edytorski]

stangret — służący powożący końmi w bryczce, karecie. [przypis edytorski]

stangret — służący powożący końmi w bryczce, karecie. [przypis edytorski]

stangret — służący powożący końmi w bryczce, karecie. [przypis edytorski]

stangret — służący powożący końmi w bryczce, powozie lub karecie. [przypis edytorski]