Przypisy

Schopenhauer, Arthur (1788–1860) — niemiecki filozof, reprezentant pesymizmu, autor dzieła Świat jako wola i wyobrażenie (1819). [przypis edytorski]

Schopenhauer, Arthur (1788–1860) – niemiecki filozof, reprezentant pesymizmu, autor dzieła Świat jako wola i wyobrażenie (1819). [przypis edytorski]

Schopenhauer, Arthur (1788–1860) — wybitny filozof niemiecki, przedstawiciel pesymizmu; pochodził z Gdańska. [przypis edytorski]

Schopenhauer, Artur (1788–1860) — filozof niem.; głosiciel skrajnego pesymizmu i prekursor filozofii życia, inspiracje czerpał z filozofii Kanta, głosił woluntaryzm poznawczy; autor dzieł: Świat jako wola i przedstawienie (tłum. też jako „Świat jako wola i wyobrażenie”), O wolności ludzkiej woli, Erystyka czyli Sztuka prowadzenia sporów. [przypis edytorski]

Schopenhauer, Artur (1788–1860) — filozof niemiecki. Swoje skrajnie pesymistyczne przemyślenia zawarł w rozprawie Świat jako wola i wyobrażenie (1819), w której poddał krytyce filozofię Kanta. Zgadzał się z tym, że świat zewnętrzny jest zasadniczo niepoznawalny, że człowiek może poznać jedynie postrzegane przez siebie fenomeny (zjawiska), które jednak (inaczej niż u Kanta) nie są obiektywne, lecz zależne od podmiotu poznającego. Poddał miażdżącej krytyce opierający się na imperatywie kategorycznym system etyczny Kanta. Schopenhauer uważał, że wszelkim działaniem we wszechświecie kieruje bezrozumna wola, która zawsze rodzi się w cierpieniu, przed którym próbuje uciec. Jednak bezmyślne wypełnianie nakazów irracjonalnej woli i popędów obraca się przeciwko człowiekowi, który staje się ofiarą coraz to większego cierpienia. Jedynym sposobem na przekroczenie tego kręgu jest zaprzeczenie swojej woli poprzez samobójstwo, albo wzniesienie się ponad swoją własną jednostkową wolę dzięki kontemplacji sztuki lub współczuciu. [przypis edytorski]

Schopenhauer, Artur (1788–1860) — filozof niem.; reprezentant pesymizmu, swoje poglądy na ten temat wyłożył w rozprawie Świat jako wola i wyobrażenie (1819), wychodząc od krytyki filozofii Kanta. Zgadzał się z tym, że świat zewnętrzny jest zasadniczo niepoznawalny, że człowiek może poznać jedynie postrzegane przez siebie fenomeny (zjawiska), które jednak (inaczej niż u Kanta) nie są obiektywne, lecz zależne od podmiotu poznającego. Odrzucał opierający się na imperatywie kategorycznym system etyczny Kanta. Uważał, że wszelkim działaniem we wszechświecie kieruje bezrozumna wola, zawsze rodząca się w cierpieniu, przed którym próbuje uciec. Jednakże bezmyślne wypełnianie nakazów irracjonalnej woli i popędów obraca się przeciwko człowiekowi, który staje się ofiarą coraz większego cierpienia. Jedynym sposobem na przekroczenie tego kręgu jest zaprzeczenie swojej woli poprzez samobójstwo albo wzniesienie się ponad swoją własną jednostkową wolę dzięki kontemplacji sztuki lub współczuciu. [przypis edytorski]

Schopenhauer, Artur (1788–1860) — filozof niem., reprezentant pesymizmu, swoje poglądy na ten temat wyłożył w rozprawie Świat jako wola i wyobrażenie (1819), wychodząc od krytyki filozofii Kanta. Zgadzał się z tym, że świat zewnętrzny jest zasadniczo niepoznawalny, że człowiek może poznać jedynie postrzegane przez siebie fenomeny (zjawiska), które jednak (inaczej niż u Kanta) nie są obiektywne, lecz zależne od podmiotu poznającego. Odrzucał opierający się na imperatywie kategorycznym system etyczny Kanta. Uważał, że wszelkim działaniem we wszechświecie kieruje bezrozumna wola, zawsze rodząca się w cierpieniu, przed którym próbuje uciec. Jednakże bezmyślne wypełnianie nakazów irracjonalnej woli i popędów obraca się przeciwko człowiekowi, który staje się ofiarą coraz większego cierpienia. Jedynym sposobem na przekroczenie tego kręgu jest zaprzeczenie swojej woli poprzez samobójstwo albo wzniesienie się ponad swoją własną jednostkową wolę dzięki kontemplacji sztuki lub współczuciu. Schopenhauerowska koncepcja fenomenu (tj. ustrukturowanej formy poznania „udostępnianej” nam przez umysł po przefiltrowaniu doznań zmysłowych, do których właściwie nie mamy dostępu bezpośredniego) stała się podstawą nurtu fenomenologii w filoz. europejskiej. Do znanych dzieł Schopenhauera należą również m.in. O wolności ludzkiej woli czy Erystyka czyli Sztuka prowadzenia sporów. [przypis edytorski]

Schopenhauer, Artur (1788–1860) — niemiecki filozof, reprezentant pesymizmu, autor dzieła Świat jako wola i wyobrażenie (1819). [przypis edytorski]

Schopenhauer, Artur (1788–1860) — niemiecki filozof, reprezentant pesymizmu, autor dzieła Świat jako wola i wyobrażenie (1819). [przypis edytorski]

Schopenhauer, Artur (1788–1860) — niemiecki filozof, reprezentant pesymizmu, autor m.in. dzieł: Świat jako wola i wyobrażenie oraz O wolności ludzkiej woli. [przypis edytorski]

schorzały (daw.) — chory, osłabiony chorobą. [przypis edytorski]

schorzały (daw.) — schorowany. [przypis edytorski]

schorzały — ktoś cierpiący na ciężką chorobę. [przypis edytorski]

Schoßkind — Lieblingskind. [przypis edytorski]

Schoßsünde — Lieblingssünde. [przypis edytorski]

Schottenring — historyczna ulica w centrum Wiednia. [przypis edytorski]

schowałem moją nominacją (daw.) — dziś: schowałem (…) nominację. [przypis edytorski]

schowany — tu: wychowany. [przypis edytorski]

schrecklich (niem.) — straszne, okropne. [przypis edytorski]

schreiber — w gwarze obozowej: pisarz blokowy (więzień funkcyjny). [przypis edytorski]

Schrempf, Christoph (1860–1944) — niemiecki duchowny ewangelicki i filozof. [przypis edytorski]

Schrenck-Notzing, Albert von (1862–1929) — niemiecki lekarz psychiatra. [przypis edytorski]

Schrift — Bibel. [przypis edytorski]

Schriftsteller vom Rang (niem.) — uznany pisarz; pisarz pewnej rangi. [przypis edytorski]

Schritt und Tritt (niem.) — (wyrażenie idiomatyczne) na każdym kroku; tu: krok i tempo. [przypis edytorski]

Schroedinger, Heisenberg, Dirac — Erwin Schrödinger (1887–1961): austriacki fizyk teoretyk, współtwórca mechaniki kwantowej, laureat Nagrody Nobla (1933) za prace nad matematycznym sformułowaniem mechaniki falowej; Werner Heisenberg (1901–1976): niemiecki fizyk teoretyk, współtwórca mechaniki kwantowej i laureat Nagrody Nobla (1932) za fundamentalny wkład w tę dziedzinę; Paul Dirac (1902–1984): brytyjski fizyk teoretyk, współtwórca mechaniki kwantowej i laureat Nagrody Nobla (1933) za wkład w jej rozwój. [przypis edytorski]

schroń (daw.) — schronienie. [przypis edytorski]

schrona (daw.) — schronienie. [przypis edytorski]

schrona — dziś: schron a. ochrona. [przypis edytorski]

schrona — dziś: schronienie a. schron. [przypis edytorski]

schrona — schronienie. [przypis edytorski]

schron (daw.) — schronienie. [przypis edytorski]

schronia a. schroń — forma zarchaizowana przez zmianę rodzaju (na wzór rzeczowników typu: ustroń); dziś: schron a. schronienie. [przypis edytorski]

schronił się do brytańskich posiadłości — tj. do Kanady. [przypis edytorski]

Schronisko nad Morskim Okiem — jedno z najpopularniejszych schronisk w Tatrach polskich, funkcjonujące prawdopodobnie już lat dwudziestych XIX w. [przypis edytorski]

schronisko Towarzystwa — schronisko Polskiego Towarzystwa Narciarzy, które stało na Kalatówkach od 1911 do 1943 roku (w ostatnich latach funkcjonowało jako magazyn). [przypis edytorski]

Schrotamt — urząd przeładunku beczek winnych. [przypis edytorski]

schrustawszy — schrupawszy. [przypis edytorski]

Schubert, Franciszek, właśc. Schubert, Franz Peter (1797–1828) — kompozytor austriacki, prekursor romantyzmu w muzyce; wielu jego utworom patronują teksty Göthego. [przypis edytorski]

Schubert, Franz (1797–1828) — kompozytor austriacki, jeden z pierwszych przedstawicieli romantyzmu w muzyce. [przypis edytorski]

Schubert, Franz (1797–1828) — kompozytor austriacki, uważany za prekursora romantyzmu. [przypis edytorski]

schuchrany się (gw.) — schorowany, mizerny. [przypis edytorski]

schudłem — dziś popr. forma N. lp r.n.: schudłym, wychudłym. [przypis edytorski]

Schuhu — Uhu. [przypis edytorski]

Schulmeister, Karl Ludwig (1770–1853) — austriacki podwójny agent Francji za panowania Napoleona I. [przypis edytorski]

Schultz, Fritz Emil — pochodzący z Gdańska współwłaściciel firmy Toebbens und Schultz, produkującej w getcie warszawskim tekstylia i mundury mieszczącej się przy ul. Nowolipie 44. [przypis edytorski]

Schultz, Michael — gdański wytwórca zegarów z XVII w., postać historyczna. [przypis edytorski]

Schulz, Bruno (1892–1942) — pisarz, malarz i krytyk, autor zbiorów opowiadań Sklepów cynamonowych i Sanatorium pod klepsydrą. [przypis edytorski]

Schumann, Clara (1819–1896) — niemiecka pianistka i kompozytorka romantyczna, żona Roberta Schumanna (1810–1856), kompozytora i krytyka muzycznego, uznawany za jednego z najbardziej wpływowych twórców epoki romantyzmu. [przypis edytorski]

Schuman, Robert (1810–1856) — niemiecki kompozytor i krytyk muzyczny, przedstawiciel romantyzmu; autor m.in. zbioru utworów na fortepian pt. Sceny dziecięce (Kinderszenen, 1838), z których dwa ostatnie to Dziecko zasypia oraz Poeta mówi. [przypis edytorski]

Schuman, Robert (1810–1856) — niemiecki kompozytor i krytyk muzyczny, przedstawiciel romantyzmu. [przypis edytorski]

Schupo — Schutzpolizei, policja ochronna. [przypis edytorski]

Schurke, Lump (niem.) — łotr, szmaciarz. [przypis edytorski]

Schurtz, Heinrich (1863–1903) — niemiecki etnolog i historyk; autor książki Altersklassen und Männerbünde (Grupy wiekowe i związki męskie), w której podkreślał rolę płci i kwestii pokoleniowych w instytucjach społecznych oraz argumentował, że oparcie społeczeństwa na rodzinie, którą uważał za zdominowaną przez kobiety, było krokiem wstecz. [przypis edytorski]

schutnieć — poddać się działaniu chuci (tj. pożądania). [przypis edytorski]

Schutzhaft (niem.) — dosł. areszt ochronny, wprowadzony w r. 1933 r. na mocy rozporządzenia o „ochronie narodu i państwa”, był ważnym elementem wprowadzonego przez nazistów „państwa stanu wyjątkowego”. [przypis edytorski]

schwacić — tu: okuleć (ochwat to zapalenie miękkich części kopyta końskiego, wynikłe z niedożywienia lub przemęczenia). [przypis edytorski]

Schwären — Geschwüre. [przypis edytorski]

Schwam-drüber (niem. Schwamm drüber) — zapomnijmy o tym; nieważne. [przypis edytorski]

Schwarzen — Teufel. [przypis edytorski]

schwarze Stunde — Todesstunde. [przypis edytorski]

schwarzlebrigen Grillen — melancholische Schwärmereien. [przypis edytorski]

Schweinedreck (niem.) — świńskie gówno. [przypis edytorski]

Schweinehund (niem.) — bydlak. [przypis edytorski]

Schwein (niem.) — świnia. [przypis edytorski]

Schwein und Dreckperiode (niem.) — okres świni i gówna. [przypis edytorski]

schwere Not (niem.) — ciężka bieda; wielki kłopot. [przypis edytorski]

Schwizerland — Szwajcaria. [przypis edytorski]

Schwung (niem.) — zapał; rozmach. [przypis edytorski]

schwycić go podług rozkazu królewskiego, oddać go królowi i zgłosić, cośmy upolowali — zapewne odniesienie do zwyczaju, zgodnie z którym król perski osobiście przewodził polowaniom, gdyż stanowiły przygotowanie do zadań wojennych (zob. Ksenofont, Wychowanie Cyrusa II 2.9–10). [przypis edytorski]

schwycić się na nogi — dziś: zerwać się na nogi; gwałtownie wstać. [przypis edytorski]

schwytać Tatarzyna… — odniesienie do powiedzenia: „Złapał Kozak Tatarzyna, a Tatarzyn za łeb trzyma”, oznaczającego, że ktoś sądzi, że wygrał w konflikcie, ale okazuje się, że druga strona pod innym względem ma nad nim przewagę. [przypis edytorski]

schwytana dzieckiem (daw.) — schwytana, kiedy była dzieckiem. [przypis edytorski]

schylać — dziś popr.: schylać się; tu w znaczeniu: kłaniać się. [przypis edytorski]

schylić — tu: schylić się. [przypis edytorski]

sciągać — dziś popr. pisownia: ściągać, tj. wyciągać. [przypis edytorski]

sciągnął — dziś zmiękczone: ściągnął. [przypis edytorski]

Sciapodzi a. Monopodzi — legendarny lud istot mających tylko jedną, wielką stopę na zakończeniu jedynej nogi, wyrastającej im centralnie z tułowia; mieli mieszkać w Indiach i Etiopii. [przypis edytorski]

sciekła — dziś popr. pisownia: ściekła. [przypis edytorski]

sciences oraz lettres (fr.) — nauki matematyczne i przyrodnicze oraz nauki humanistyczne. [przypis edytorski]

sciences sociales (fr.) — nauki społeczne. [przypis edytorski]

sciencja (daw.) — mądrość, wiedza. [przypis edytorski]

sciencya (daw.) — wiedza. [przypis edytorski]

scienda ex probatissimis authoribus (łac.) — wiadomości z licznych wypróbowanych autorów. [przypis edytorski]

scientia (łac.) — wiedza, nauka; a Deo oznacza natomiast „od Boga”, z czego widać, że Ubu zna znaczenie sentencji, lecz nie rozumie poszczególnych słów. [przypis edytorski]

scientia (łac.) — wiedza, nauka. [przypis edytorski]

Scientia (łac.: wiedza, nauka) — włoskie wielojęzyczne czasopismo naukowe zał. w 1907 jako „Rivista di scienza” (Przegląd nauki), wydawane od 1910 do 1988 pt. „Scientia: rivista internazionale di sintesi scientifica” (Scientia: międzynarodowy przegląd syntez naukowych); w 1. poł. XX w. odgrywało znaczącą rolę w dziedzinie filozofii nauki. [przypis edytorski]

scierać — dziś popr. pisownia: ścierać. [przypis edytorski]

scierpieć — dziś popr. pisownia: ścierpieć. [przypis edytorski]

scierpiszże — dziś popr.: ścierpisz, ścierpiszże. [przypis edytorski]

Scio (daw., wł.) — Chios, wyspa na Morzu Egejskim w pobliżu wybrzeży Azji Mniejszej. [przypis edytorski]

Scipio, Publius Cornelius Africanus Maior a. Scypion Afrykański Starszy (235–183 p.n.e.) — rzym. wódz z okresu II wojny punickiej; kiedy Rzymianie nie mogli pokonać kartagińskiego wodza Hannibala, który wtargnął do Italii, Scypion wylądował z armią w Afryce Płn. i zaatakował ziemie Kartaginy; Hannibal został wezwany do kraju, by go powstrzymać, i w 202 p.n.e. w bitwie pod Zamą poniósł klęskę, co zadecydowało o wyniku wojny. [przypis edytorski]

Scipio, Publius Cornelius Africanus Maior, Scypion Afrykański Starszy (235–183 p.n.e.) — rzymski wódz z okresu II wojny punickiej; kiedy Rzymianie nie mogli pokonać kartagińskiego wodza Hannibala, który wtargnął do Italii, Scypion wylądował z armią w Afryce Płn. i zaatakował ziemie Kartaginy; Hannibal został wezwany do kraju, by go powstrzymać, i w 202 p.n.e. w bitwie pod Zamą poniósł klęskę, co zadecydowało o wyniku wojny. [przypis edytorski]

sciśnięty — dziś popr. pisownia: ściśnięty. [przypis edytorski]

sciśniecie — dziś popr. pisownia: ściśniecie. [przypis edytorski]

sciskać — dziś popr. pisownia: ściskać. [przypis edytorski]

Scito te ipsum… (łac.) — znaj samego siebie (tytuł rozprawy Abelarda). [przypis edytorski]

scjatyka (daw.) — ischias, rwa kulszowa. [przypis edytorski]

scjencja — z łac.: scientia, tj. nauka, wiedza. [przypis edytorski]

Sclavoni gens Scytica Justiniani tempore in Illiricum irruere, multasque strages ediderunt (łac.) — Słowianie, naród scytyjski, w czasach Justyniana wtargnęli do Illirii i dokonali wielu rzezi. [przypis edytorski]