Przypisy

powalać się — pobrudzić się, poplamić się. [przypis edytorski]

powalany (daw.) — pobrudzony. [przypis edytorski]

Po Walensie heretyku, gdy cesarz Teodozyus, katolicki i święty pan, nastał, tylo aryańskim biskupom ustępować z dostojeństwa i katolikom kościoły oddawać rozkazał — Baroniusz, Annales ecclesiastici (t. 6). [przypis edytorski]

po waszych ręku — dziś popr.: po waszych rękach; ręku jest dawną formą liczby podwójnej, o znaczeniu dwóch rękach. [przypis edytorski]

poważną, stateczną i skupioną — dziś popr.: poważna, stateczna i skupiona. [przypis edytorski]

poważnie — tu: majestatycznie. [przypis edytorski]

poważnie — w oryg. niem. nachdenklich: zamyślony. [przypis edytorski]

poważny w mowę (starop.) — poważany, szanowany za swą wymowę. [przypis edytorski]

Po wczorajszej ulewie — woda przez sen chora — w wydaniu Napoju cienistego z 1936 (wyd. J. Mortkowicz), które było podstawą niniejszej publikacji, wers ten brzmi: „(…)Po wczorajszej ulewie — zieleń przez sen chora(…)”. W rękopisie utworu widnieje jednak słowo woda zamiast zieleń i na tej podstawie wprowadzamy zmianę edytorską. [przypis edytorski]

powężał — zwęził się. [przypis edytorski]

powecować (z niem. wetzen) — ostrzyć. [przypis edytorski]

powerek (daw.) — drążek do noszenia wiader, na którego każdym końcu zawieszano jedno. [przypis edytorski]

powetować (daw.) — wynagrodzić sobie straty a. krzywdy. [przypis edytorski]

powetować (daw.) — zrekompensować. [przypis edytorski]

powetować — wynagrodzić sobie poniesione krzywdy. [przypis edytorski]

powetować — wynagrodzić sobie. [przypis edytorski]

powetować — wynagrodzić sobie, zrekompensować. [przypis edytorski]

powiada Horacy (…) — Horacy, O sztuce poetyckiej, w. 16–19, tłum. B. Dobrzański, Złoczów 1892. [przypis edytorski]

powiadają, że pod Platejami Lacedemończycy, jak się spotkali z tarczownikami, to nie chcieli z nimi walczyć, trwając na placu, tylko zaczęli uciekać. A jak się rozpadły szyki Persów, ci się obrócili, jak konnica, rozpoczęli walkę i w ten sposób wygrali tę bitwę — Herodot przedstawia sytuację zupełnie odmiennie: kiedy żadna ze stron nie chciała rozpocząć bitwy, wojska greckie z powodu długotrwałego braku bezpiecznego dostępu do wody rozpoczęły przemarsz na dogodniejsze pozycje, podczas którego skrzydło spartańskie zostało zaatakowane przez Persów; po wysłaniu do Ateńczyków prośby o wsparcie Spartanie ruszyli przeciwko Persom skrytym za murem z trzcinowych tarcz, który przełamali, po czym zwyciężyli wrogów w zażartej walce wręcz (zob. Herodot, Dzieje IX 51–65). [przypis edytorski]

powiadał się zwyczajnym szlachcicem — tj. mówił, że jest zwykłym szlachcicem. [przypis edytorski]

powiadali starożytni o Symonidesie (…) na pytanie zadane mu przez króla Hierona — pytanie o to, czym jest lub jakie jest bóstwo (Cyceron, O naturze bogów, I, 22). [przypis edytorski]

powiada się być Synem Bożym (daw.) — twierdzi, że jest Synem Bożym. [przypis edytorski]

powiada się wielką krwią (daw.) — utrzymuje, że jego szlachectwo ma dawne korzenie. [przypis edytorski]

powiada wszystko, co zamyśli głowa (…) jak piorun jasny, prędki (…) smutny jak aniołów mowa (…) wszystko przelatuje ducha skrzydłem — wyrażenia z poematu Słowackiego, Beniowski, Pieśń V. [przypis edytorski]

powiadka (gw.) — powiastka, opowiastka. [przypis edytorski]

Powiatowa Kasa Oszczędności — kasa zaliczkowa obejmująca swoją działalnością pewien powiat. [przypis edytorski]

powiat wielicki — powiat w województwie małopolskim z siedzibą w Wieliczce. [przypis edytorski]

powiat ządzborski — dziś: mrągowski. [przypis edytorski]

powiat Zajęczy — 15. nom Górnego Egiptu o nazwie Un (zając), ze stolicą w Hermopolis (gr.); ok. 230 km na południe od Memfis, ok. 30 km na południe od Al-Minja. [przypis edytorski]

powić (daw.) — urodzić. [przypis edytorski]

powić — urodzić. [przypis edytorski]

powiécie — wyrazy powiécie oraz dziécię zostały zrymowane ze słowem życie, ponieważ é mogło być wymawiane w sposób zbliżony do i bądź y. [przypis edytorski]

powié — czytaj: powi. [przypis edytorski]

powiém — tu: opowiem. [przypis edytorski]

powięź (daw.) — wiązka, pęto. [przypis edytorski]

powieć — konstrukcja z partykułą wzmacniającą „-ci”, skróconą do „ć”. [przypis edytorski]

powieciech — dziś popr. forma Msc.lm: powiatach. [przypis edytorski]

powiedać (daw.) — powiadać, mówić. [przypis edytorski]

powiedać (daw.) — powiadać. [przypis edytorski]

powiedać — dziś popr.: powiadać. [przypis edytorski]

powiedać (gw.) — mówić. [przypis edytorski]

powiedać (gw.) — powiadać, mówić. [przypis edytorski]

powiedać (gw.) — powiadać, opowiadać. [przypis edytorski]

powiedacz (daw.) — mówiący; osoba przemawiająca; rozmówca. [przypis edytorski]

powieda (gw.) — powiada; mówi. [przypis edytorski]

powieda (gw.) — powiada. [przypis edytorski]

powiedają (gw.) — powiadają. [przypis edytorski]

powieda — Łk 21, 19. [przypis edytorski]

powiedali (gw.) — powiadali. [przypis edytorski]

powiedam (gw.) — powiadam. [przypis edytorski]

powieda Paweł — Filip 4. [przypis edytorski]

powiedła (gw.) — powiodła. [przypis edytorski]

powiedząż (daw.) — konstrukcja z partykułą -że skróconą do -ż w funkcji wzmacniającej i pytającej; znaczenie: czy powiedzą; czyż powiedzą. [przypis edytorski]

powiedz deklamacją (daw.) — dziś: powiedz deklamację. [przypis edytorski]

powiedziałbym razem z Hamletem, że dzieją się na świecie rzeczy (…) — nawiązanie do słów tytułowego bohatera tragedii Shakespeare'a: „Więcej jest rzeczy na ziemi i w niebie,/ Niż się ich śniło waszym filozofom” (akt I, scena 5, tłum. Józef Paszkowski). [przypis edytorski]

Powiedział im Mojżesz, iż: „Nagotujcie się wszyscy na jutro, pewnie go na tej górze widzieć będziecie, i głos jego usłyszycie, jedno się blisko góry nie przystępujcie, abyście śmiercią nie pomarli — streszczenie Wj 19, 10–18, gdzie jednak Bóg przekazuje Mojżeszowi, żeby ostrzegł lud trzy dni wcześniej. [przypis edytorski]

powiedział, że on [Eneasz] był mistrzem popłochu — por. Homer, Iliada VIII 107–108 (μήστωρ φόβοιο), jednak wydaje się, że Sokrates dla poparcia swojej tezy używa zmienionego sensu: u Homera Eneasz jest nie tyle tym, który po mistrzowsku korzysta na polu walki z taktyki ucieczki, co raczej wojownikiem, który, pędząc na rydwanie, znienacka zjawia się w różnych miejscach i wzbudza popłoch wśród wrogów; por. tłumaczenie tego określenia w tym miejscu przez Pawła Popiela: „groźny wódz”, w tłum. Kazimiery Jeżewskiej: „wojownik straszny”; to samo zestawienie wyrazów pojawia się w Iliadzie w odniesieniu do Diomedesa w VI 278: „wszędy grozi postrachem” (Popiel), „w pościgu wódz straszliwy” (Jeżewska), Hektora w XII 39: „dowódca pogoni” (Popiel), „co popłoch wzniecał” (Jeżewska), oraz Patroklosa w XIII 16: „dowódca pogoni w potyczce” (Popiel), „co wrogów przerażał” (Jeżewska). [przypis edytorski]

powiedzieć jak Kanaenka (…) mego pana — parafraza słów kobiety kananejskiej do Jezusa z Mt 15,27. [przypis edytorski]

powiedzieć odczyt — dziś popr.: wygłosić odczyt. [przypis edytorski]

powiedzie (…) przodzie — autor zdecydował się na taki rym, zatem prawdopodobnie wymawiał: na przedzie. [przypis edytorski]

Powiedz, Muzo moja (…) imię męża, który bez nadziei / Przebłąkał stare życie, gdy runęła Troja… — parafraza początku Odyseji, poematu Homera o przygodach Odyseusza, który po zakończeniu wojny trojańskiej podróżował przez 10 lat po świecie, nie mogąc trafić do domu. [przypis edytorski]

Powiedz, przechodniu, Spartanom (…) Sparty posłuchać i paść — w innym tłumaczeniu: „Przechodniu, powiedz Sparcie, tu leżym, jej syny, prawom jej do ostatniej posłuszni godziny”. [przypis edytorski]

powiedzże — daw. konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że; znaczenie: powiedz koniecznie. [przypis edytorski]

powiedzże — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]

powiedzże — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że; znaczenie: powiedz mi koniecznie. [przypis edytorski]

powieki — dziś popr. forma N.lm: powiekami. [przypis edytorski]

powieli — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy powie. [przypis edytorski]

po wielkiej części o sobie zwątpiła (starop. forma) — w dużej mierze zwątpiła o swoich szansach. [przypis edytorski]

po wielu kluczach — tu: po wielu uskokach na boki; po kluczeniu. [przypis edytorski]

Powiemyż (…) Możemyż (…) Jawiż się — konstrukcje z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy powiemy, czy możemy, czy jawi się. [przypis edytorski]

powienienie (daw.) — powiew. [przypis edytorski]

powie — pierwotnie, sądząc po rymie ze słowem: „Mazurowi”, wyraz ten miał zapewne daw. formę z è (tzw. e pochylonym). [przypis edytorski]

powiernica Lemaitre'a i przyjaciółka Prousta, pani S*** — Marie Scheikevitch (1882-1966?), opublikowała o Prouście Souvenirs d'un temps disparu (1935). [przypis edytorski]

powiernica — osoba obdarzana zaufaniem, której powierza się tajemnice. [przypis edytorski]

powiernictwo rodowe a. ordynacja rodowa — majątek ziemski rządzący się własnymi prawami dotyczącymi dziedziczenia, posiadający swój własny statut, zapobiegający rozdrobnieniu dóbr. [przypis edytorski]

powierzon — dziś: powierzony. [przypis edytorski]

powierzone ludzie (starop. forma) — ludzi powierzonych (sobie, swojej opiece). [przypis edytorski]

powierzyć się komu czego (starop.) — powierzyć komuś coś; dać coś komuś w zaufaniu. [przypis edytorski]

powierzyciel — wierzyciel; powierzycielów — dziś D. lm brzmiałby: powierzycieli. [przypis edytorski]

powieść (daw.) — tu: powiedzenie. [przypis edytorski]

powieść o księciu, zwanym Idiotą — powieść Fiodora Dostojewskiego Idiota (1869), której tytułowym bohaterem jest bezgranicznie szczery, naiwny i wrażliwy książę Myszkin. [przypis edytorski]

powieść o Wiesławie — sielanka Kazimierza Brodzińskiego (1791-1835) Wiesław, niezwykle popularna i przerabiana również na użytek sceny. [przypis edytorski]

powieść — tu: opowieść, plotka. [przypis edytorski]

powieść — tu: opowieść. [przypis edytorski]

powieść — tu: powiedzenie. [przypis edytorski]

powieści (starop.) — tu: opowieści; plotki. [przypis edytorski]

powieszą w Sybilli — mowa o Świątyni Sybilli w parku pałacowym w Puławach, budynku, w którym księżna Izabela Czartoryska założyła muzeum pamiątek po sławnych Polakach oraz narodowych „starożytności”; napis nad wejściem głosi: „Przeszłość Przyszłości”. [przypis edytorski]

powieszże (daw.) — konstrukcja z partykułą -że w funkcji wzmacniającej i pytającej; znaczenie: czy powiesz, czyż powiesz. [przypis edytorski]

Powietrze było łagodne, rosa, niby balsam, opadała… (ang. The air was mild, the dew was balm) — nawiązanie do fragmentu utworu Waltera Scotta (1771–1832) The Lady of the Lake: Canto III: The air was mild, the wind was calm, The stream was smooth, the dew was balm. [przypis edytorski]

powietrze morowe — zaraza. [przypis edytorski]

powietrze — tu daw.: morowe powietrze, zaraza, epidemia. [przypis edytorski]

powie-ż (daw.) — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy nie powie, czyż nie powie. [przypis edytorski]

powijała — tu: powiewała, łopotała. [przypis edytorski]

powiła syna Kazimierza, innym imieniem Karola, odnowiciela Polski — wspomniany tu syn Mieszka II i Rychezy był Kazimierz Odnowiciel (1016–1058), podobnie jak wielu Piastów (jego ojciec Mieszko Lambert, jego syn Władysław Herman) nosił podwójne imię: słowiańskie Kazimierz i chrześcijańskie Karol. [przypis edytorski]

powinien byłem (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika (inaczej: powinienem był), a przy tym forma czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność, stan itp. uprzedni w stosunku do czynności a. stanu wyrażonego czasem przeszłym prostym; znaczenie: powinienem uprzednio, wcześniej (coś zrobić). [przypis edytorski]

powinienem był — daw. forma czasu zaprzeszłego; dziś: powinienem (przedtem, uprzednio). [przypis edytorski]

powinienem był domyślić się — forma czasu zaprzeszłego dla czynności wielokrotnej, ponawianej; inaczej: powinienem domyślić się tego wcześniej. [przypis edytorski]

powinienem (…) był — forma daw. czasu zaprzeszłego; dziś: powinienem (wcześniej, dawniej). [przypis edytorski]

powinien — tu: zobowiązany. [przypis edytorski]

powinna byście starać się — dziś: powinnaś starać się a. (grzecznościowe użycie lm w odniesieniu do pojedynczej osoby) powinniście. [przypis edytorski]