Przypisy

Oh niente! (wł.) — Och, to nic! [przypis edytorski]

Oh! non, maman! (fr.) — O nie, mamo. [przypis edytorski]

Oh, nus? (fr.) — Och, nago? [przypis edytorski]

Oh, n'y pouvoir, n'y vouloir mourir, un peu (fr.) — fragm. z wiersza Paula Verlaine'a (1844–1896) Langueur („Niemoc”) właśc. zapis: O n'y vouloir, ô n'y pouvoir mourir un peu!; w tłum. Z. Przesmyckiego-Miriama: „O, nie chcieć, o i nie móc umrzeć chociaż nieco!”. [przypis edytorski]

Ohola i Oholiba (bibl.) — rozpustne, nierządne kobiety symbolizujące królestwa Judy i Izraela w Księdze Ezechiela (Ez 23); tkliwie były nastrojone dla koni i osłów (Ez 23, 20). [przypis edytorski]

Oholibama — tu jest to imię męskie, zob. Radak do 36:41. [przypis edytorski]

O hospody Boże, pomyłuj nas hrisznych (ukr.) — O Panie Boże, zmiłuj się nad nami grzesznymi. [przypis edytorski]

Oh, quand reviendront les neiges d'autan (fr.) — O, kiedy wrócą zeszłoroczne śniegi. [przypis edytorski]

oh, quel abominable état (fr.) — och, co za obrzydliwy stan. [przypis edytorski]

Oh, qu'il est boche! (fr.) — Och, co za szkop! [przypis edytorski]

Ohrili Hüseyin Pasza — wezyr od marca do września 1621, z pochodzenia Albańczyk. [przypis edytorski]

ohyda — w oryginale: the horror!. [przypis edytorski]

ohydzać — dziś tylko w formie: zohydzać. [przypis edytorski]

ohydzić (daw.) — obmierzić, zohydzać; hańbić. [przypis edytorski]

ohydzić się — hańbić się. [przypis edytorski]

Oh, yes it's really a fine place (ang.) — O tak, to naprawdę ładne miejsce. [przypis edytorski]

,o i chłopu poradze (gw.) — jestem tak silna, jak mężczyzna. [przypis edytorski]

oidor (hiszp.) — sędzia wojskowy. [przypis edytorski]

Oileid — Ajas Lokryjczyk, nazywany też Ajasem Mniejszym. [przypis edytorski]

o ilem mógł (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: o ile mogłem. [przypis edytorski]

o ile sił mu stanie (daw.) — o ile sił mu starczy. [przypis edytorski]

o imię moje — «My [anioły] nie mamy ustalonych imion, nasze imiona się zmieniają, zależnie od nakazanego nam zadania i posłannictwa, które mamy wypełnić», zob. Raszi do 32:30. [przypis edytorski]

o Indiach (…) kolebce (…) tej rasy, do której my należymy — autor ma na myśli pochodzenie Niemców i większości innych Europejczyków, którzy należą do ludów indoeuropejskich. Obecnie uważa się jednak, że ludy indoeuropejskie pochodzą ze stepów na płn. od M. Czarnego, przy czym w II tysiącleciu p.n.e. część z nich osiedliła się w Iranie i Indiach (Ariowie) oraz na Bliskim Wschodzie (Hetyci), natomiast Europę zajmowały odrębne fale migracji. [przypis edytorski]

oinologia — stworzony przez Balzaka dla żartu wyraz (od gr. oinos: wino): wiedza o winie. [przypis edytorski]

O inteligencji — fr. De l'intelligence, dzieło Hipolita Taine'a, w którym przedstawia on świat jako fantazję i złudzenie, uzasadniając te twierdzenia tym, że poza umysłem ludzkim nic w sposób obiektywny nie istnieje. Próbował również udowodnić, że podobną iluzją jest pojęcie „ja” jako wyodrębnionego, jednostkowego bytu. [przypis edytorski]

Oisin — po polsku znany również jako Osjan, mityczny irlandzki wojownik, bohater tzw. cyklu feniańskiego. [przypis edytorski]

O Italia, giardino del mondo (wł.) — O Italio, ogrodzie świata. [przypis edytorski]

O ja, das ist wunderschön (niem.) — O tak, to jest cudowne. [przypis edytorski]

O jadowite szaleństwo i śmiałość, jakoby w rzeczach pogańskich tak śmieli apelacyą wkładać! — Optat, Contra Parmenianum I, 25. Skarga zaczerpnął ten tekst z dzieła Baroniusza Annales ecclesiastici (t. 3). [przypis edytorski]

O ja, ganz nette Thiere! (niem.) — popr. Ganz nette Tiere; O tak, całkiem miłe zwierzęta. [przypis edytorski]

o jakich się filozofom nie śniło — ironiczna aluzja do słów Hamleta o dziwach na ziemi i w niebie z tragedii Shakespeare'a. [przypis edytorski]

O jakżeś piękna, przyjaciółko moja, o jakżeś piękna! — nawiązanie do Pieśni nad Pieśniami; por. np. PnP 1,15. [przypis edytorski]

O jakżeś piękna, przyjaciółko moja, o jakżeś piękna! — Pieśń nad pieśniami 4, 1 (słowa Oblubieńca do Oblubienicy). [przypis edytorski]

O jakże to wielka hojność Boga Ojca, jakże wielkie i godne podziwu jest szczęście człowieka! Dano mu mieć to, czego zapragnie i być tym, czym zechce. Zwierzęta, równocześnie ze swym przyjściem na świat, wynoszą ze sobą z łona matki to, czym mają być. Duchy najwyższe albo od samego początku, albo nieco później, stały się tym, czym są i pozostaną przez całą wieczność. Natomiast rodzącemu się człowiekowi dał Ojciec wszelkiego rodzaju nasiona i zarodki wszelkiego rodzaju życia, które zaś z nich uprawiać będzie, te dojrzeją i owoc swój w nim wydadzą. Jeśli zarodki wegetatywne, stanie się rośliną, jeśli zmysłowe — zwierzęciem będzie, jeśli racjonalne — stanie się istotą niebiańską. A jeśli intelektualne — wówczas aniołem będzie i synem bożym; jeśli zaś z losu żadnego ze stworzeń niezadowolony, zwróci się ku centrum swojej jedności, stanie się jednym duchem wraz z duchem bożym i w samotnej niedostępności Ojca, który jest nad wszystkim, wszystkich przewyższy. (Giovanni Pico della Mirandola, fragm. Mowy o godności człowieka, tłum. Zdzisław Kalita [w:] Filozofia włoskiego Odrodzenia. Wybrane teksty z historii filozofii, Warszawa 1967, s. 140 i n.).

[przypis edytorski]

O ja, mein Schatz, aber zur grösseren Sicherheit, haben Sie Geld bei sich (niem.) — O tak, mój skarbie, ale dla większego bezpieczeństwa, czy ma pani ze sobą pieniądze? [przypis edytorski]

ojca Łucji i pięknej dziewczyny z Perth — aluzja do utworów Waltera Scotta Narzeczona z Lammermoor (1819), którego bohaterką jest Lucy (Łucja) Ashton, oraz Piękne dziewczę z Perth (1828). [przypis edytorski]

ojca naszego, króla Borsa z Ganisu — Lionel i Bors młodszy, rycerze Okrągłego Stołu, byli synami Borsa starszego, króla Ganisu, wcześniej nazwanego Borsem z Galii. [przypis edytorski]

ojca samej pani Tetmajerowej — chodzi o Romualda Lisickiego (1752–1832). [przypis edytorski]

ojcaszek — ojciec. [przypis edytorski]

ojca waszego — «Gdyż ojciec wyczekuje waszego powrotu z żywnością», zob. Radak do 44:17. [przypis edytorski]

ojca w swoich widokach zawiedzionego — ojca, którego zawiodły jego przewidywania. [przypis edytorski]

ojce — dziś: ojcowie; tu w znaczeniu: rodzice, przodkowie. [przypis edytorski]

ojce — dziś popr. forma B. l mn.: ojców. [przypis edytorski]

ojce — dziś popr. forma M.lm: ojcowie. [przypis edytorski]

Oj, cei lubosti… Po wik ne zabudu (z ukr.) — Oj, ta miłość Gorsza od słabości! Słabość przetrzymam, Wyzdrowieję, A wiernej miłości Na wieki nie zapomnę. [przypis edytorski]

Ojcem bowiem mi jesteś i bratem, i matką czcigodną — Homer, Iliada VI 429–430 (Andromacha do swego męża Hektora; parafraza). [przypis edytorski]

ojcem Faraona — w znaczeniu: towarzyszem i opiekunem, doradcą Faraona, zob. Raszi do 45:8. [przypis edytorski]

ojce — M. lm. od wyrazu: ojciec; dziś: ojcowie. [przypis edytorski]

ojcem mnóstwa narodów — hebr. אַב הֲמוֹן גּוֹיִם (aw hamon gojim): 'ojciec tłumu/rzeszy ludów'. Imię 'Abraham' zawiera w sobie aluzję do tych słów אַב (aw): 'ojciec' i הָם (ham) od הֲמוֹן (hamon): 'tłum, liczna grupa'. «Litera r [resz], która już wcześniej była w [jego imieniu 'Abram', oznacza], iż był ojcem jedynie dla Aramu, z którego pochodził, teraz zaś stał się ojcem dla całego świata, ale litera r nie została usunięta z [jego imienia]. Jednak litera j [jud, usunięta] z imienia Saraj, „żaliła się” Bogu, aż została dodana do imienia Jehoszui [Jozuego], zob. Ks. Liczb 13:16», zob. Raszi do 17:5. [przypis edytorski]

ojce nasze (daw. forma) — dziś: ojcowie nasi. [przypis edytorski]

ojce nasze — dziś popr. B. lm: ojców naszych. [przypis edytorski]

Oj — chodzę ja, chodzę Jak biała lelija, Gdzie się nie obrócę, Wiatrek mną powija… Wyjdę na policzko, Zaśpiewam se jeszcze, Spojrzę na słoneczko, Wysoko my jeszcze… Lecą ptacy, lecą, Daleko, daleko, Niech mój smutek wezmą I niech z nim ucieką… — zapewne oryginalna pieśń ludowa; znajduje się też w zbiorze Oskara Kolberga Dzieła wszystkie. [przypis edytorski]

ojciec beztroski (mit. rzym.) — Bachus, bóg płodności i wina (odpowiednik Dionizosa w mit. gr.); jednym z jego epitetów było określenie „rozwiązujący troski” (Lyaeus). [przypis edytorski]

ojciec bogów (mit. gr.) — Zeus, najważniejszy spośród bogów olimpijskich; bóg nieba i ziemi, władał piorunami. [przypis edytorski]

ojciec ciebie zabierze — dziś raczej: ojciec cię zabierze. [przypis edytorski]

ojciec Henryka IV — Antoine de Bourbon-Vendôme (1518–1562), król Nawarry (od 1555). [przypis edytorski]

ojciec jego — «To odnosi się do Icchaka, który płakał nad cierpieniem Jakuba, ale sam nie był w żałobie, gdyż wiedział, że [Josef] żyje», zob. Raszi do 37:35. [przypis edytorski]

Ojciec Józef a. François Joseph Le Clerc du Tremblay (1577–1638) — francuski duchowny, kapucyn, poeta, bliski doradca kardynała Richelieu. [przypis edytorski]

Ojciec Kościoła — pisarz wczesnochrześcijański ważny dla ukształtowania się doktryny. Niektórzy z autorów chrześcijańskich z tej epoki nie są w dzisiejszych Kościołach zaliczani do tej grupy z uwagi odstąpienie od wyznania głównego nurtu, np. Tertulian, mimo że apologeci chrześcijańscy powoływali się i nadal powołują na niektóre z ich wypowiedzi. [przypis edytorski]

Ojciec Kościoła — pisarz wczesnochrześcijański ważny dla ukształtowania się doktryny, uznany przez Kościół katolicki autorytet w sprawach wiary. [przypis edytorski]

ojciec królowej Bietki — Henryk VIII (1491–1577), wprowadził w Anglii reformację, aby uniezależnić się od papiestwa i uzyskać rozwód z pierwszą żoną, która nie mogła dać mu syna. Królowa Elżbieta (tu w zdr. Bietka) była owocem drugiego małżeństwa Henryka. [przypis edytorski]

ojciec Menou — popr.: Menoux, Joseph de (1695–1766), francuski jezuita, kapelan Stanisława Leszczyńskiego. [przypis edytorski]

ojciec mój, bogaty Poliktor — Hermes oszukuje Priama co do swojego pochodzenia i przekonuje go, że jest jednym z Myrmidonów, poddanych Peleusa, towarzyszy Achillesa. [przypis edytorski]

ojciec niebian i król ludzi — Jo­wisz. [przypis edytorski]

ojciec nieśmiertelnych, co piorunem włada — Zeus. [przypis edytorski]

ojciec promotor — w Monachomachii występuje „promotor różańcowy”, czyli zakonnik opiekujący się kółkiem różańcowym. [przypis edytorski]

Ojciec rodziny — Le Père de famille (1758), pięcioaktowy dramat mieszczański prozą napisany przez Diderota, druga po Synu naturalnym sztuka tego gatunku w teatrze francuskim. [przypis edytorski]

Ojciec — sztuka Augusta Strindberga z 1887 r., opisująca walkę między małżonkami o zasady wychowania córki, zakończony szaleństwem i śmiercią tytułowego ojca. [przypis edytorski]

ojciec tej Natalki, co z tobą rozmawiała, jest polityczny i siedzi pod ziemią w fortecy — mowa o więźniu politycznym, czyli człowieku uwięzionym za działalność polityczną, a nie jako złodziej czy zabójca. [przypis edytorski]

Ojciec — tu: Zeus; ojciec bogów, w tym Hefajstosa. [przypis edytorski]

Ojciec wszystkiego chrześcijaństwa — papież. [przypis edytorski]

ojciec — w wersji pierwotnej tekstu: „ociec”. [przypis edytorski]

ojciec zadżumionych — bohater poematu Juliusza Słowackiego z 1838 r. o tymże tytule; dżuma zabrała mu żonę i siedmioro dzieci, on jednak przyjmuje swój los z pokorą niczym biblijny Hiob. [przypis edytorski]

Ojciec zadżumionych — poemat Juliusza Słowackiego (1809–1849); opowiada historię mężczyzny, któremu zaraza zabiera żonę i siedmioro dzieci. [przypis edytorski]

Ojciec Zadżumionych — poemat Juliusza Słowackiego. [przypis edytorski]

Ojciec zadżumionych — poemat Juliusza Słowackiego. [przypis edytorski]

Ojciec zadżumionych — poemat Juliusza Słowackiego z 1838 roku. Bohaterem utworu jest Arab (wzorowany na postaci biblijnego Hioba), któremu dżuma zabrała żonę i siedmioro dzieci. [przypis edytorski]

Ojców i dzieci — powieść Iwana Turgieniewa, wydana w 1862 roku. [przypis edytorski]

Ojców — wieś w woj. małopolskim, na terenie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, w Dolinie Prądnika, w otoczeniu Ojcowskiego Parku Narodowego, na Szlaku Orlich Gniazd, sławna z ruin zamku Kazimierza Wielkiego z 2. poł. XIV w. (1354–1370); we wczesnej epoce żelaza w miejscu zamku znajdowała się osada kultury łużyckiej zniszczona przypuszczalnie przez najazd Scytów. [przypis edytorski]

ojcowi — dziś popr. forma C.lp: ojcu. [przypis edytorski]

ojcowie (daw.) — rodzice. [przypis edytorski]

ojcowie (gw.) — rodzice. [przypis edytorski]

Ojcowie Kościoła — apologeci chrześcijańscy z wczesnego okresu chrześcijaństwa (I–IV w.), których pisma i nauka jest ważna dla ukształtowania się doktryny. [przypis edytorski]

ojcowie Kościoła (łac.) Patres Ecclesiae — pisarze i teologowie we wczesnym chrześcijaństwie. [przypis edytorski]

ojcowie kościoła uznali kobietę za „bramę piekielną, przez którą wchodzi grzech” — jest to określenie z pisma O strojeniu się kobiet autorstwa Tertuliana (ok. 155 – ok. 240), teologa i płodnego apologety wczesnochrześcijańskiego, pierwszego z piszących po łacinie, który przeszedł na chrześcijaństwo ok. 197, zaś ok. 207 roku zerwał z Kościołem Rzymu i przeszedł do bardziej rygorystycznych moralnie i religijnie montanistów. [przypis edytorski]

Ojcowie Nicejscy — biskupi uczestniczący w soborze zwołanym w Nicei (325) przez cesarza Konstantyna w celu rozstrzygnięcia i zakończenia kontrowersji ariańskiej. [przypis edytorski]

ojcowi — przodkowie. [przypis edytorski]

ojcowite — o dziecku: mające rodziców, będące spadkobiercą swoich rodziców. [przypis edytorski]

ojcowizna — dziedzictwo po ojcu. [przypis edytorski]

ojcowskie morderce — dziś popr. forma B. lm: ojcowskich morderców. [przypis edytorski]

Oj, co za los! To przecież najmilszy mi z ludzi Sarpedon… — Iliada XVI 433, Zeus do Hery na widok Patroklosa ścierającego się z Sarpedonem. [przypis edytorski]

ojcu swojemu — «Ponieważ jej matka nie żyła, [Rachel] nie miała nikogo, komu mogłaby to opowiedzieć, oprócz [Labana]», zob. Raszi do 29:12. [przypis edytorski]

ojcy — dziś popr. forma M. lm: ojcowie. [przypis edytorski]

ojcy wielebne — dziś popr.: wielebni ojcowie. [przypis edytorski]

ojcze i ojca takiego godni synowie — chodzi o adresatów listu; byli nimi prawdopodobnie Lucjusz Pizon, który sprawował urząd konsula w roku 15 n.e., oraz jego dwaj synowie. [przypis edytorski]

Ojcze nasz a. Modlitwa Pańska — najstarsza modlitwa chrześcijańska. [przypis edytorski]

ojcze, (…) / Okrutnego lwa szczenię za tobą bieży — Priama, chroniącego się po upadku Troi w świątyni, zabił syn Achillesa, Neoptolemos (Pyrrus) w zemście za śmierć ojca; jego określa użyte wyżej porównanie do nowej rózgi, która wyrosła z powalonej kłody (tj. zabitego Achillesa). [przypis edytorski]

ojcze — tu: o Eneaszu. [przypis edytorski]

ojczulku, pożycz mi nożyc — niemiecka zabawa dziecięca, podczas której wszystkie dzieci prócz jednego stoją po jednym przy drzewach lub w innych ustalonych ustalonych miejscach; dziecko stojące pośrodku zwraca się z tytułowym zdaniem do innego, które odsyła je „do sąsiada”, podczas gdy pozostałe dzieci zamieniają się miejscami przy drzewach; zadaniem dziecka szukającego nożyczek jest złapanie wolnego drzewa, od którego nie zostanie odesłane, a wówczas dziecko bez drzewa staje się szukającym. [przypis edytorski]

ojczyc (daw.) — prawny syn ojca, syn ojczyzny, obywatel, rodak. [przypis edytorski]