Przypisy

w Japonii; jak była wojna — w latach 1894–1895 toczyła się wojna japońsko-chińska; państwa europejskie wysłały tam również swoje oddziały wojskowe dla zabezpieczenia własnych interesów. [przypis redakcyjny]

w jedle (starop. jadło) — w jedzeniu. [przypis redakcyjny]

W jednej skrzynce — „skrzynka” oznacza tu jednocześnie trumnę, a także przedmiot, w którym chowano rzeczy cenne, pieniądze, klejnoty, kosztowną odzież. [przypis redakcyjny]

W jednostajnym (…) schemacie trzynastozgłoskowego wiersza, rymowanego parami — Trzy razy tylko pojawiają się trójki rymów: II, 5, w. 851–853, II, 6, w. 894–896 i II, 17, w. 1305–1307. Pomija się tu oczywiście obie pieśni masek, których kunsztowna budowa rytmiczna musiałaby być omówiona obszerniej. [przypis redakcyjny]

w jednym dniu — 26 kwietnia 1891. [przypis redakcyjny]

W jesieni zaś będę musiał wrócić — do kraju. [przypis redakcyjny]

w kantaty — zaczął śpiewać; od kantata (z wł.): utwór muzyczno-wokalny o charakterze uroczystym. [przypis redakcyjny]

w kierunku wyszukiwania ujemnych stron rzeczy i dokumentów marności świata — zob. ustęp 4, Życiorys Schopenhauera. [przypis redakcyjny]

w klobie (starop.) — w mierze, po dawnemu. [przypis redakcyjny]

w kluby — (z niem.) w ryzy, w kleszcze. [przypis redakcyjny]

w Kołomyje — do kołomyjki (tańca). [przypis redakcyjny]

w kolorach się mieni — ubrany jest bardzo barwnie. [przypis redakcyjny]

w komput komitetom — tu: na zebranie komitetu dobroczynnego. [przypis redakcyjny]

w komput — w poczet. [przypis redakcyjny]

w końcu gór wysokich — [tj.] Gór [właśc. Wzgórz] Euganejskich w płn. Włoszech. [przypis redakcyjny]

w kontentacyjej — dla odwdzięczenia się. [przypis redakcyjny]

w kontr — przeciwko. [przypis redakcyjny]

W kopii objaśnienie: „zakładając ręce do modlitwy”. [przypis redakcyjny]

w kopule podziemnej — skarbiec Atreusza, uważany przez poetę za grób Agamemnona, nie posiada kopuły w właściwym tego słowa znaczeniu, lecz jedynie kamienie jego są tak zwężająco się ku górze ułożone, że robią wrażenie kopuły. [przypis redakcyjny]

w Koryncie stała świątynia Westy bez wszelkich posągów — [por.] Pausnnius, Corintti. cap. XXXV p. 198 ediu Kub. [przypis redakcyjny]

Wkorzeniać się liliom we Włoszech nie dają — tj. Francji, gdyż królowie francuscy używali herbu lilii. [przypis redakcyjny]

W kożdej — w każdej; taka forma stale występuje u Sępa Szarzyńskiego. [przypis redakcyjny]

W krąg pierwszy, który tę otchłań otoczył — Poeta wyobraża piekło jako przepaść niezmiernie obszerną i głęboką, mającą kształt lejka lub wydrążonego ostrosłupa, obróconego wierzchołkiem do środka ziemi, a podstawą do jej powierzchni. Otchłań ta dzieli się na dziewięć kręgów czyli pasów, z nich niektóre zawierają w sobie po kilka obrębów czyli kół. Pierwszy krąg jest najrozleglejszy; następujące, w miarę jak się zagłębiają, coraz mniejszą mają objętość, ale większych zbrodniarzy są siedliskiem i sroższe przedstawiają męczarnie. [przypis redakcyjny]

w kredzie — [tu: w credo, tj.] w Wierzę w Boga. [przypis redakcyjny]

Wkrótce się dowiesz, co ci życzy Prato – Dante prorokuje nieszczęścia dla Florencji, które właśnie nawiedziły ją w czasie, kiedy pisał swój poemat, jako to: pożar, który w 1301 r. zniszczył 1700 domów tego pięknego miasta; w roku 1304 załamał się most na rzece Arnie; uwagi godne na koniec klęski, jakie wojujące między sobą stronnictwa sprowadziły na miasto. Mieszkańcy pobliskiej miejscowości Prato życzą Florencji takich nieszczęść. [przypis redakcyjny]

w Kronice (…) — Kronika emigracji polskiej, 1835. T. III, s. 74 i nast. [przypis redakcyjny]

w krygi… ująć — okiełznać, opanować. [przypis redakcyjny]

…w książce, którą dziś otrzymałem — były to Rozważania o języku francuskim, stanowiące przedmowę do ostatniego wydania Słownika Akademii pióra François Villemain. [przypis redakcyjny]

w którą nadzieję żywiesz? (starop.) — jaką nadzieją żyjesz? [przypis redakcyjny]

W którym wiecznego… — szyk przestawny: w którym widzimy promienie wiecznego miłosierdzia… [przypis redakcyjny]

w kuczy (daw.) — w namiocie. [przypis redakcyjny]

…w kwestii bulwarów nad Wisłą — sprawa budowy bulwarów nad Wisłą była wtedy rzeczywiście aktualna. „Kurier Warszawski” z 2 kwietnia 1879 roku donosi o powstaniu towarzystwa polsko–francuskiego, które zamierza wybudować te bulwary kosztem 25 milionów rubli. Projekt jednak nie został urzeczywistniony. [przypis redakcyjny]

w łąkach — na łąkach. [przypis redakcyjny]

władną (…) nami gwiazd siły — chodzi o położenie gwiazd i planet, z którego w astrologii przepowiadano przyszłość złą lub dobrą. [przypis redakcyjny]

władnie jako słońce wonnym / Nawrotem — chodzi o kwiat, który zwraca się ku słońcu (bliżej nie wiadomo, o jaki). [przypis redakcyjny]

W ładunkach bibułowych kmin kandyzowany — kmin obsmażany w cukrze podawany był w tutkach z kolorowego papieru. [przypis redakcyjny]

Wład. — Władysław Zamoyski. [przypis redakcyjny]

Władysław, 22-go dopiero z Paryża wyruszywszy, przybył już po klęsce — mowa o stosunkach sardyńskich i o klęsce, jaką wojska sardyńskie, dowodzone przez jen. Chrzanowskiego, poniosły 23 marca 1849 r. pod Nowarą w walce z armią austriacką. [przypis redakcyjny]

Władysława — Zamoyskiego. [przypis redakcyjny]

Władysław — chodzi o Władysława Warneńczyka. [przypis redakcyjny]

Władysław Maleszewski (1832–1913) — redaktor „Biesiady Literackiej” (pseud. Sęp). [przypis redakcyjny]

Władysław — Władysław Zamojski. [przypis redakcyjny]

Władysław — Zamoyski. [przypis redakcyjny]

władza wykonawcza, podzielona między kilka jednostek, nie ma harmonii między swymi częściami, co powoduje ustawicznie szarpanie, niedające się pogodzić z dobrym porządkiem. Każdy z depozytariuszów pewnej części tej władzy, na mocy takiej władzy cząstkowej wynosi się pod każdym względem nad urzędników i prawa… — por. w Umowie społecznej III, 10, gdzie podaje dwie możliwe przyczyny rozkładu państwa. Pierwsza, to uzurpacja władzy zwierzchniej ze strony rządu. Druga, „…gdy członkowie rządu oddzielnie uzurpują władzę, którą powinni wykonywać tylko wspólnie; stanowi to nie mniejsze przełamanie praw, a wywołuje nieład jeszcze większy. Wówczas ma się, by użyć tego wyrażenia, tylu książąt, ilu jest urzędników; a państwo, nie mniej jak rząd podzielone, ginie albo zmienia formę”. Por. także przytoczoną we wstępie do Umowy ocenę rządu polskiego. Również Mably twierdzi: „O ile mogłem zapoznać się z waszą administracją, wydaje mi się, że całe zło pochodzi od czterech ministrów. Despotyczna władza, jaką sobie przywłaszczyli w różnych działach swych departamentów, zniszczyła władzę sejmu i władzę senatu i ważę się przepowiadać, że o ile utrzymacie ten despotyzm, przeprowadzicie reformę zupełnie bezużyteczną… Sądzę, że nie wystarcza, by te wszystkie godności nadawał odtąd sejm… Chciałbym naprzód, by ustawa zasadnicza udowodniła w sposób najbardziej oczywisty, że nic dobrego nie da się zrobić bez zupełnej zmiany tej formy administracji. W rezultacie postanowi, że urzędy ministerialne, zamiast żeby były nadawane dożywotnio, będą nadawane tylko na cztery lata, a będzie je można powierzać tylko senatorom. Ci ministrowie, zamiast żeby sami zarządzali sprawami swych departamentów, będą przewodniczyli radzie złożonej z sześciu senatorów, w której wszystko będzie się rozstrzygało większością głosów… Rada ta będzie badać wszystkie należące do niej sprawy i przedstawiać sprawozdania zebranemu senatowi, który będzie ostatecznie decydował”. [przypis redakcyjny]

władzę świata — w końcu w. XVIII Habsburgowie panowali w krajach dziedzicznych habsburskich, na Węgrzech, w księstwach Włoch płn. i środkowych; Belgię dopiero co utracili faktycznie; książęciem arcybiskupem kolońskim był brat Józefa II; Burboni zajmowali trony Francji, Hiszpanii i dwóch Sycylii; reszta Europy kontynentalnej, o ile nie znajdowała się w obrębie wpływów jednego z tych dwu domów, zależała od Rosji lub Prus. [przypis redakcyjny]

Wład. Z. — Zamoyski. [przypis redakcyjny]

właść — z[amiast:] własność, dla niepospolitości. Wyraz jakokolwiek nowy, zrozumiały i krótszy, a więc w budowie wiersza daleko wygodniejszy. [przypis redakcyjny]

właścicielów — ludzi troszczących się o ziemię, której są właścicielami [dziś popr. forma D. lm: właścicieli. Red. WL]. [przypis redakcyjny]

Właściwie od czterech tygodni, gdyż już w liście z 8 sierpnia mówi o tym. [przypis redakcyjny]

właściwy — tu: własny. [przypis redakcyjny]

Właśnie je czytam podług nowych kluczy, które przyczyną może będą schizmu, mówiąc, że Dant chciał republikanizmu — poeta szydzi ze współczesnych mu włoskich krytyków, którzy dopatrywali się w dziele Dantego Boska Komedia tendencji politycznych zgodnych z dążeniami XIX w. do zjednoczenia Włoch. [przypis redakcyjny]

Właśnie odebrałem list Twój z dnia 21 czerwca — pisał w nim Reeve: „Poczta jest tubą przerażającej długości, poprzez którą dźwięki przyjaciela zbyt wolno wędrują. Przyniesiono mi trzy listy naraz, jeden od Ciebie, drugi od Augusta i jeszcze jeden od znakomitego Pawła Hubera. To bardzo pięknie ze strony tego poczciwego Augusta, że pisze do mnie ze swego namiotu. Opowiedział mi z właściwą sobie naiwnością parę szczegółów z życia swego. Pod Ostrołęką dwa konie pod nim ubito. Kula armatnia, która przebiła drugiego konia, zerwała mu podeszwę z buta. Mówiłem zawsze, że ten człowiek nie umrze za darmo, ani za prędko. Pisze: »Jaka szkoda, że Krasiński nie przyjeżdża! Polska go nie zna, lecz ja go znam i jestem jedynym, który go zna«. Kocha Cię tak, jak ja Cię kocham, z tą różnicą, że on jest wojownikiem, a ja próżniakiem. Ogłosiłem przekład części jego listu w »Timesie«. Będą to czytać we wszystkich częściach świata, i to August pisał, autor mimo woli. Dziś widziałem Jerzmanowskiego, który jest tu w misji specjalnej. Pozdrawia Cię i nie przestaje Ci radzić, byś wyjechał. Zdaje mi się, że, gdy odpowiednia chwila nadejdzie, dobrze by było, byś tu przyjechał, zobaczył się ze mną i zobaczył z H…, a potem udał się do swojego majątku, koło Gdańska, co na pewno masz prawo zrobić i co zrobisz dosyć łatwo; stamtąd przedostaniesz się do Polski. W obecnych warunkach Jacky przyjechać może do Anglii bez trudności”. [przypis redakcyjny]

własnie — we własnej osobie. [przypis redakcyjny]

własność (cywilna, obywatelska) — całokształt praw idealnych i realnych obywatela. [przypis redakcyjny]

własność osoby — własność prywatna. [przypis redakcyjny]

własność — posiadanie na własność. [przypis redakcyjny]

własność — tu: zdolności, władze. [przypis redakcyjny]

własność zaś przy sobie zostawił — zgodne z duchem i praktyką dawnego polskiego prawa publicznego, oraz z teoriami o państwie opartymi na uznaniu prawa naturalnego; absolutyzmy zachodnie hołdowały na ogół teorii włoskich i niemieckich kameralistów, według których własność korony, różna od własności prywatnej monarchy jako człowieka, jest powierzonym jego pieczy dobrem państwa, on zaś, jako państwa tego wyobraziciel [przedstawiciel; uosobienie; Red. WL] i władca udzielny, nie jest obowiązany do rachunku ze swego zarządu; w praktyce wychodziło to na uznanie dóbr korony za ordynację domu panującego. [przypis redakcyjny]

własności gruntowej prawo — tj. prawo do dziedzicznego posiadania ziemi bez względu na stan. [przypis redakcyjny]

własny (starop.) — [tu:] właściwy, istotny, prawdziwy. [przypis redakcyjny]

własny (starop.) — właściwy, istotny, prawdziwy. [przypis redakcyjny]

własny — [tu:] prawdziwy. [przypis redakcyjny]

Włast' t'my (ros.) — Potęga ciemności (tytuł słynnego dramatu Lwa Tołstoja). [przypis redakcyjny]

właszczyć — przywłaszczać. [przypis redakcyjny]

właszczyć — przywłaszczyć. [przypis redakcyjny]

włócznia Achilla, co i raniła, i leczyła rany — Achilles zranił króla Telefosa, a przyłożenie do rany tejże włóczni, która ją zadała, uzdrowiło rannego. [przypis redakcyjny]

Włóż (…) pamiętną — umieść na dowód pamięci. [przypis redakcyjny]

Włochy, dopokąd im wolno było oszustostwem swym oszukiwać inne narody, obcy chleb jedli i obce suknie nosili — Staszic zapomina, że w w. XV Włochy nie były wyłącznie krajem uczonych i artystów, ale kupców, bankierów, wysoko rozwiniętego przemysłu i rolnictwa, i że upadek ich ma powody bardziej złożone. [przypis redakcyjny]

Włochy krzyczą…: „Dajcie nam Triest”… — Triest: port nad Morzem Adriatyckim, należał wówczas do Austrii. Przyłączenie Triestu do Włoch było jednym z dążeń polityki włoskiej. Po kongresie berlińskim partia republikańska we Włoszech, popierana przez Garibaldiego, rozpoczęła wzmożoną agitację za przyłączeniem Triestu (druga połowa lipca). Rząd włoski starał się natomiast utrzymać poprawne stosunki z Austrią. [przypis redakcyjny]

Włodarza państwa przy ognistej Etnie — Fryderyk, syn Piotra Aragońskiego, król Sycylii, gdzie według Wergiliusza Anchizes był pogrzebany. Złe postępki tego króla w tej księdze oznaczone są przez skrócenie. [przypis redakcyjny]

włodarz (starop.) — gospodarz. [przypis redakcyjny]

Włodzio — Włodzimierz Tetmajer, kilkuletni wówczas syn Adolfa z pierwszego małżeństwa. [przypis redakcyjny]

Włodzio — Włodzimierz Tetmajer. [przypis redakcyjny]

włok (daw.) — niewód, sieć na ryby. [przypis redakcyjny]

włosiennica — strój pokutny. [przypis redakcyjny]

włosiennica — strój pokutującego. [przypis redakcyjny]

włosy (…) a la Botticelli — fryzura wówczas modna, wzorowana na uczesaniu postaci kobiecych z obrazów włoskiego malarza wczesnorenesansowego, Alessandra (Sandra) Botticellego (1444–1510); włosy były rozdzielone przedziałem na środku głowy, gładkie, spięte z tyłu nisko w węzeł. [przypis redakcyjny]

Włoszka — tu: królowa Bona, żona Zygmunta I, z rodu włoskich Sforzów. [przypis redakcyjny]

włudzić (starop.) — wmówić. [przypis redakcyjny]

wlałeś jad goryczny (…) — Dziennikarz, na którego gorzki sąd o przeszłości i o przyszłości narodu wpłynęli „stańczycy”, teraz oskarża o to ich rzekomego patrona. [przypis redakcyjny]

W lasku Idy trzy boginie… — piosenka z operetki Jakuba Offenbacha Piękna Helena (1864; tekst polski J. Chęcińskiego). Według mitologii greckiej spór o tytuł najpiękniejszej toczył się między boginiami: Herą, Ateną i Afrodytą, zwróciły się one o rozstrzygnięcie sporu do Parysa. [przypis redakcyjny]

w leciech niższych — z[amiast:] bliższych, późniejszych [latach; red. WL]. [przypis redakcyjny]

w lesie Chantepie (…) czy śpiewa tam dużo srok? (fr.) — chanter: śpiewać, pie: sroka. [przypis redakcyjny]

W lewą zwróciłem oczy z niepokojem (…) aby te słowa rzec Wirgiliuszowi — Dante z ściśniętym sercem, z wewnętrznym niepokojem, jaki w nim obudziło widzenie Beatrycze i świadomość win i błędów własnych, z nałogu obraca się do swojego przewodnika, ażeby niespokojną duszę jego ośmielił i słowem swoim ukrzepił. Tymczasem Wirgiliusz (symbol rozumu) niepostrzeżony zniknął w chwili, gdy Dante do Beatrycze (jako do symbolu bożej nauki i wiary) przybliżył się. Lecz dotąd tylko się przybliżył, ale jeszcze całym duchem jej się nie oddał i z nią się nie zespolił. Dlatego to poeta, stojąc tu jeszcze na pograniczu dwóch przeciwnych stanowisk duchowych rozumu i wiary, spostrzegłszy, że jego doczesny przewodnik zniknął, tak gorzko nad jego odejściem płacze i boleje. [przypis redakcyjny]

w liście do Jędrzeja — Jędrzeja Koźmiana. [przypis redakcyjny]

W liście z 20 lipca znaczy Werter tę miejscowość: ***. [przypis redakcyjny]

W literaturze naszej istnieje przekład dwudziestu pięciu pieśni, przypisywany Piotrowi Kochanowskiemu (…) przypuszczenia — Przedmowa do Orlanda Oszalałego (Biblioteka dzieł wyborowych, Nr 181). [przypis redakcyjny]

w Lublinie, gdzie (…) kanonik, wysłany przez kapitułę na trybunał, „z wielką pilnością swój urząd spełniał” — [por.] Nagrobek w Przyborowskiego: Wiadomości o życiu i pismach Jana Kochanowskiego, s. 56. [przypis redakcyjny]

w ludzi — w ludzi naturalnych, zrównanych prawnie, jednako pozbawionych przywilejów. [przypis redakcyjny]

w lutym roku 1848, kiedy Ludwik Napoleon już był w Paryżu — w lutym 1848 wybuchła w Paryżu rewolucja przeciw monarchii Ludwika Filipa. 25 lutego została ogłoszona republika. Ludwik Napoleon natychmiast przybył z Anglii do Paryża i został wybrany do Zgromadzenia Ustawodawczego. [przypis redakcyjny]

w Macedonii wybuchło powstanie — z końcem października 1878 r. wybuchło w Rumelii Wschodniej i Macedonii powstanie ludności słowiańskiej przeciw Turcji. Celem powstania, które przybrało duże rozmiary, było przyłączenie Rumelii Wschodniej i Macedonii do Bułgarii. Powstańcy zostali jednak pokonani przez przeważające siły tureckie. [przypis redakcyjny]

w maju następnego roku (1603) jedzie już jako sekretarz do Rawy (…) — [por.] Wierzbowski, Materyały (…), s. 43. [przypis redakcyjny]

w maju — w zieleni. [przypis redakcyjny]

W Marsowym domu — w świątyni Marsa. [przypis redakcyjny]

wmawiają w siebie, że takie idee rzeczy — Nag. Schr.: „które nie mogą pozostawić żadnego śladu w naszym mózgu, czyli”. [przypis redakcyjny]

w mecie — łac. meta, cel. [przypis redakcyjny]

W miarę jak spostrzegano jakieś nadużycie, wydawano ustawę, aby mu zapobiegać. Z tej ustawy rodziły się nowe nadużycia, które znowu trzeba było naprawiać. Ten sposób postępowania (…) prowadzi do najstraszniejszego ze wszystkich nadużyć, tj. do osłabienia siły praw na skutek ich mnogości — por. w Ekonomii politycznej: „Najgorszym nadużyciem jest pozornie słuchać praw, aby je tym pewniej faktycznie przekraczać. W takim stanie rzeczy na próżno piętrzy się edykta na edykta, reglamentacje na reglamentacje: wszystko to służy tylko do wprowadzenia nowych nadużyć, a nie naprawia dawnych. Im więcej praw mnożycie, tym bardziej podajecie je w pogardę; a wszyscy dozorcy, jakich ustanawiacie, są tylko nowymi przestępcami prawa, przeznaczonymi na to, by dzielili się z dawnymi albo łupili na własną rękę”. W ustępie zaś „O Prawach” z fragmentów Instytucji politycznych pisze: „Gdyby mnie zapytano, który naród jest najbardziej zepsuty, odpowiedziałbym bez wahania, że ten, który ma najwięcej praw. Wola czynienia dobrze wystarcza na wszystko, a ten, kto umie słuchać prawa sumienia swego, nie potrzebuje innych praw; ale mnogość praw świadczy o dwóch rzeczach, zarówno niebezpiecznych i zawsze prawie idących w parze, a mianowicie o tym, że złe są te prawa i że są bezsilne. Gdyby prawa były dostatecznie jasne, nie potrzebowałyby coraz to innych wyjaśnień czy nowych zmian; gdyby były dostatecznie mądre i gdyby je kochano i szanowano, nie widziałoby się tych groźnych i wstrętnych sporów między obywatelami a władzą zwierzchnią, gdy tamci dążą do omijania praw, ta zaś do ich utrzymania” itd. [przypis redakcyjny]

wmiece — (od: miotać) wrzuci. [przypis redakcyjny]

….. — w miejscach wykropkowanych opuściliśmy ze względów wymienionych wcześniej razem 9 wierszy. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

w mieście bogatem — w Ferrarze nad Padem. [przypis redakcyjny]