Przypisy

nabyć — tu: nauczyć się; nabyć wiedzę. [przypis edytorski]

nabywał cztery amfory i za cenę całości sprzedawał pół amfory — co przynosiło mu zysk w stosunku 8:1, a wg Autobiografii 13 zarabiał nawet w stosunku 10:1. [przypis edytorski]

na całości unosiła się (…) dostojność — całość cechowała dostojność. [przypis edytorski]

nacechować — naznaczyć, wypalając znak na skórze (zwykle o bydle). [przypis edytorski]

nach Brasilien (niem.) — do Brazylii. [przypis edytorski]

nach Bremen (niem.) — do Bremy. [przypis edytorski]

Nach Canossa gehen wir nicht (niem.) — Nie pójdziemy do Canossy; udać się do Canossy: pokajać się, po długim uporze uznać swoją winę i ukorzyć się w celu uzyskania korzyści; zwrot upamiętniający spór między papieżem Grzegorzem VII a niemieckim cesarzem Henrykiem IV o prawo do inwestytury (tj. nadawanie godności kościelnych), zakończony ukorzeniem się cesarza w 1077 r. pod murami zamku w Canossie we Włoszech, gdzie schronił się papież; cesarz uzyskał od papieża zdjęcie ekskomuniki, a następnie osadził na tronie papieskim przychylnego sobie antypapieża Klemensa III. [przypis edytorski]

nach Kanosa rycht wir giejen (zniekszt. niepopr. niem. nach Canossa richt wir gehen) — jedziemy prosto do Canossy; udać się do Canossy: pokajać się, po długim uporze uznać swoją winę i ukorzyć się w celu uzyskania korzyści; zwrot upamiętniający spór między papieżem Grzegorzem VII a niemieckim cesarzem Henrykiem IV o prawo do inwestytury (tj. nadawanie godności kościelnych), zakończony ukorzeniem się cesarza w 1077 r. pod murami zamku w Canossie we Włoszech, gdzie schronił się papież; cesarz uzyskał od papieża zdjęcie ekskomuniki, a następnie osadził na tronie papieskim przychylnego sobie antypapieża Klemensa III. [przypis edytorski]

nachkastlik (reg., z niem.) — dziś popr.: nakastlik: mała, podręczna szafka stojąca przy łóżku. [przypis edytorski]

Nachkuhr (niem.) — wypoczynek po odbytej kuracji. [przypis edytorski]

na chłopce — dziś popr. forma: na chłopców. [przypis edytorski]

na chlebie i wodzie — dziś popr. o chlebie i wodzie. [przypis edytorski]

nachname (z niem. Nachnahme) — pobranie (pocztowe). [przypis edytorski]

nachodzić (daw.) — znajdować, odnajdywać. [przypis edytorski]

nachodzić się (daw.) — znajdować się. [przypis edytorski]

Nachor — syn Teracha, brat Abrahama (Rdz 11–27). Jego żoną była Milka, z którą miał ośmiu synów, m.in. Betela, ojca Rebeki (Rdz 22,22). [przypis edytorski]

Nachstrahl — Nachglanz. [przypis edytorski]

Nachtigal, Gustav (1834–1885) — niemiecki lekarz wojskowy i badacz środkowej i zachodniej Afryki; w 1884 wysłany przez rząd Bismarcka do Afryki Zachodniej jako specjalny komisarz, swoimi działaniami spowodował, że Togoland i Kamerun stały się pierwszymi koloniami niemieckiego imperium kolonialnego. [przypis edytorski]

Nachtmahls — Abendmahls. [przypis edytorski]

Nachtwacha (niem.) — nocny strażnik. [przypis edytorski]

nachylać się ku reszcie — kończyć się. [przypis edytorski]

nachylić (daw.) — przekonać. [przypis edytorski]

nachylony (starop.) — podupadły; nadwątlony. [przypis edytorski]

nachylony (starop.) — podupadły; tu: osłabiony. [przypis edytorski]

nachylony (starop.) — tu: podupadły; nadwątlony. [przypis edytorski]

naciągniony — dziś: naciągnięty. [przypis edytorski]

nacichać — dziś popr.: przycichać. [przypis edytorski]

na ci (daw. a .gw.) — a masz. [przypis edytorski]

na cię (daw.) — dziś popr.: na ciebie. [przypis edytorski]

na cię (daw.) — dziś por.: na ciebie. [przypis edytorski]

na cię — dziś popr.: na ciebie. [przypis edytorski]

na cię trudny — dla ciebie [jest] trudny; za trudny dla ciebie. [przypis edytorski]

na ciężar się sili (starop. konstrukcja zdaniowa) — im większy ciężar, tym bardziej się sili (jest silniejsza). [przypis edytorski]

na ciebie rachuję — dziś: na ciebie liczę. [przypis edytorski]

nacierać — atakować. [przypis edytorski]

nacierali się oliwą w zewnętrznym korytarzu — starożytni Grecy dbali o sprawność fizyczną, uprawiając atletykę nago, namaszczeni oliwą; gimnazjony, ośrodki ćwiczeń fizycznych i treningu sportowego, złożone z otwartego placu z bieżnią i boiskiem oraz półkrytych i krytych budynków, były popularnymi miejscami spotkań, dlatego stały się również miejscami wykładów, dysput i nauczania. [przypis edytorski]

naciśnienie — dziś: naciśnięcie. [przypis edytorski]

naciułać ładnego grosza — nazbierać sporą sumę pieniędzy. [przypis edytorski]

nacja — naród. [przypis edytorski]

na cóżem poszła — konstrukcja z ruchomą końcówka czasownika; inaczej: na cóż poszłam, po co poszłam. [przypis edytorski]

na co (daw.) — po co, w jakim celu. [przypis edytorski]

Na co dziś ludziom przez grzech czasów przyszło, że pragną swoich własnych kochać wrogów — w późn. wyd. zweryfikowano tłumaczenie tych dwóch wersów, zmieniając je na następujące: „Jak się wspaniale z naszym czasem zgadza/ Nakaz, by kochać własnych nieprzyjaciół”. [przypis edytorski]

na com (…) dał (starop. forma) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: na co dałem. [przypis edytorski]

na co trwa więcej (starop.) — po co dalej [tu] trwa. [przypis edytorski]

na co wiedzie(starop.) — do czego wiedzie, ku czemu wiedzie. [przypis edytorski]

na co zda się człowiekowi zdobyć cały świat (…) jeśli zatraci swą duszę? — Mt 8, 36; Mt 16, 26; Łk 9, 25. [przypis edytorski]

na cudzymże chcą orać zagonie (…)? — konstrukcja z partykułą wzmacniającą i pytającą zarazem -że; znaczenie: czy na cudzym zagonie chcą orać? [przypis edytorski]

Naczalnoje Owczarskoje Ucziliszcze (ros.) — szkoła początkowa w Owczarach. [przypis edytorski]

naczalstwo — władza. [przypis edytorski]

na czas — czasowo, chwilowo. [przypis edytorski]

na czas — czasowo, tymczasem; nie na stałe. [przypis edytorski]

na czas (daw.) — czasami, niekiedy. [przypis edytorski]

na czas (daw.) — czasami. [przypis edytorski]

na czas (daw.) — czasem, niekiedy. [przypis edytorski]

na czas (daw.) — na pewien czas, tymczasowo. [przypis edytorski]

na czas (daw.) — niekiedy. [przypis edytorski]

na czas (daw.) — tymczasowo, chwilowo, przelotnie, czasowo. [przypis edytorski]

na czas — niekiedy; tu: przez pewien czas. [przypis edytorski]

na czas (starop.) — tymczasowo. [przypis edytorski]

na czas — tu: tymczasowo; na wyznaczony okres. [przypis edytorski]

na czas — tu: tymczasowo. [przypis edytorski]

na czas tylko — jedynie tymczasowo. [przypis edytorski]

na czas tylko — tu w znaczeniu: tymczasowo, do czasu. [przypis edytorski]

nacz (daw.) — na co. [przypis edytorski]

na czele (daw. forma) — na czole. [przypis edytorski]

na czele — dziś: na czole. [przypis edytorski]

na czele — na czole. [przypis edytorski]

na czele podchorążych był wpadł do Belwederu — Piotra Wysockiego nie było wśród uczestników ataku na Belweder; szturm prowadzili Ludwik Nabielak i Seweryn Goszczyński, przewodząc grupie cywili i niewielkiej grupie podchorążych należących do spisku (gdyż oficerowie uważali, że wojskowi nie powinni brać udziału w zabiciu naczelnego wodza, którym był książę Konstanty). [przypis edytorski]

na czele (starop. forma) — dziś (w tym znaczeniu, tj. dosłownym): na czole. [przypis edytorski]

Naczelnik Wiernych, Przywódca Wiernych (arab. Amir al-Mu'minin) — tytuł używany przez kalifów (czasem także przez innych przywódców muzułmańskich wspólnot państwowo-religijnych); tu: Harun ar-Raszid (763–809), jeden z najwybitniejszych władców muzułmańskich, który w Europie zyskał popularność jako bohater Księgi tysiąca i jednej nocy. [przypis edytorski]

Naczelny Komitet Narodowy — powstały 16 sierpnia 1914 w Krakowie, w wyniku porozumienia polskich środowisk konserwatywnych i demokratycznych; w założeniu miał być najwyższą władzą wojskową, polityczną i skarbową dla Polaków zamieszkujących Galicję. [przypis edytorski]

Naczelny Wódz — najwyższa funkcja wojskowa w Wojsku Polskim. W czasie powstawania tego pamiętnika, tj. w 1914 r. funkcję tę pełnił Hans Hartwig von Beseler. W dalszej części tekstu wspominany jest jako „naczelny wódz”. [przypis edytorski]

na cześć haniebnej namiętności wystawił świątynię pogańską — renesansowy budynek Tempio Malatestiano, nieukończony kościół katedralny w Rimini, zbudowany zasadniczo jako mauzoleum dla Isotty degli Atti, kochanki i trzeciej żony Sigismonda. [przypis edytorski]

Naczezi — plemię Indian Ameryki Północnej, jedno z większych plemion mieszkających na południu rzeki Missisipi. Wyróżniali się złożonym systemem wodzostwa oraz podziałem na szlachetnie urodzonych i zwykłych członków plemienia. [przypis edytorski]

Naczezi — plemię Indian Ameryki Północnej, jedno z większych plemion mieszkających na południu rzeki Missisipi. Wyróżniali się złożonym systemem wodzostwa oraz podziałem na szlachetnie urodzonych i zwykłych członków plemienia. Na ich terytorium, niedaleko głównego ośrodka polityczno-religijnego zwanego Wielką Wioską Naczezów, w 1716 powstał francuski fort Rosalie. Służył jako warownia i placówka handlowa, w pobliżu rozwinęły się zabudowania osady i plantacje tytoniu. [przypis edytorski]

nacz lepszego (starop.) — na coś lepszego. [przypis edytorski]

na (…) czole — dziś popr. forma wyrażenia: na czele. [przypis edytorski]

na cztery stopy wysoki — tj. mierzący ok. 120 cm wzrostu; stopa: jednostka miary długości, równa ok. 30 cm. [przypis edytorski]

Na czto mnie żenitcja, kogda nocz mała (ros.) — Na co mi się żenić, gdy noc krótka. [przypis edytorski]

na czwartek — na 17 kwietnia. [przypis edytorski]

na czymem stanął (daw.) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika, inaczej: na czym stanąłem. [przypis edytorski]

na czymżem stanął (daw.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że i ruchomą końcowką czasownika; inaczej: na czymże stanąłem. [przypis edytorski]

naczynie (daw.) — narzędzie. [przypis edytorski]

naczynie (daw.) — narzędzie. [przypis edytorski]

naczynie (daw.) — narzędzie, tu: wyposażenie. [przypis edytorski]

naczynie (daw.) — tu: narzędzie. [przypis edytorski]

naczynie — tu daw.: narzędzia, zestaw naprawczy. [przypis edytorski]

naczynie — tu: narzędzie. [przypis edytorski]

naczże (daw.) — na cóż; na co że. [przypis edytorski]

naczże (starop.) — na cóż. [przypis edytorski]

naczże to rozkazano (daw.) — na co (dlaczego) to zostało nakazane. [przypis edytorski]

nadać (daw.) — tu: obdarować. [przypis edytorski]

nadać się — być odpowiednim, właściwym. [przypis edytorski]

nadać się — pasować. [przypis edytorski]

nad Achiwy — nad Grekami. [przypis edytorski]

Nada głośniej (z ros.) — Trzeba głośniej. [przypis edytorski]

nadając eolskim pieśniom dźwięki italskie — za swój tytuł do chwały Horacy uważa przeszczepienie tradycji liryki greckiej na grunt łaciński. [przypis edytorski]

nadaje się tylko jemu — dziś: nadaje się tylko dla niego. [przypis edytorski]

nadal (daw.) a. na dal — tu: przewidując przyszłość, w przyszłości, na przyszłość. [przypis edytorski]

nadalej (starop. forma) — dziś popr.: najdalej. [przypis edytorski]