Przypisy

Mola, Emilio (1887–1937) — hiszpański generał, jeden z trzech głównych organizatorów (obok generałów Franco i Sanjurjo) nacjonalistycznego przewrotu wojskowego, który doprowadził do wybuchu wojny domowej; zginął w wypadku lotniczym. [przypis edytorski]

Moldava — Moldova, upė Rumunijoje. [przypis edytorski]

molės — iš molio. [przypis edytorski]

molebeń — modlitwa. [przypis edytorski]

molebnia — nabożeństwo wschodnie. [przypis edytorski]

molekuła — inaczej cząsteczka. [przypis edytorski]

Moleschott, Jacob (1822–1893) — holenderski lekarz, fizjolog i filozof, zwolennik materializmu wulgarnego (popularnej w XIX w. redukcjonistycznej maniery sprowadzania zjawisk psychicznych do chemicznych i biologicznych), autor dzieła Der Kreislauf des Lebens („Krążenie życia”); prześladowany za swe poglądy, przeniósł się z uniwersytetu w Heidelbergu na uniwersytet w Turynie; słynne stało się jego stwierdzenie, lakonicznie streszczające reprezentowane przez Moleschotta stanowisko filozoficzne: Ohne Phosphor kein Gedanke, tj. „Bez fosforu nie ma myśli”. [przypis edytorski]

Moleschott, Jakob (1822–1892) — holenderski lekarz, fizjolog i filozof, zwolennik materializmu: uważał, że „mózg wydziela myśl tak, jak wątroba wydziela żółć”. [przypis edytorski]

molestacja (daw., z łac.) — dziś: molestowanie, naprzykrzanie się prośbami. [przypis edytorski]

molestacja (z łac.) — namawianie, naprzykrzanie się. [przypis edytorski]

molestissimus (łac.) — niezmiernie uciążliwy. [przypis edytorski]

Molièr (1622–1673) — francuski komediopisarz, założyciel własnej trupy aktorskiej „Théâtre Illustre” (1643). Autor m. in. Skąpca, Świętoszka, Szkoły żon. [przypis edytorski]

Molière (1622–1673) — właśc. Jean Baptiste Poquelin, francuski komediopisarz. [przypis edytorski]

Molière (1622–1673) — właśc. Jean-Baptiste Poquelin; największy francuski komediopisarz, aktor, dyrektor teatru. Autor sztuk klasyfikowanych jako ”wielkie komedie”, widowisk farsowych, komedii heroicznych i komediobaletu. Dzieła: Szkoła żon, Świętoszek, Don Juan, Mizantrop, Skąpiec. [przypis edytorski]

Molière, właśc. Jean Baptiste Poquelin (1622–1673) — aktor i najwybitniejszy komediopisarz francuski; molierowskie „ciastko ze śmietaną”: określenie z komedii Moliera Szkoła żon (akt I, scena I), krytykowane w jego czasach jako trywialne, zostało następnie w odpowiedzi celowo użyte przez autora w Krytyce szkoły żon jako nonsensownie powtarzane słowa postaci markiza. [przypis edytorski]

Molière, właśc. Jean Baptiste Poquelin (1622–1673) — francuski komediopisarz. [przypis edytorski]

Molière, właśc. Jean Baptiste Poquelin (1622–1673) — największy francuski komediopisarz, aktor, dyrektor teatru; autor m.in. komedii Mieszczanin szlachcicem (1670), w której główny bohater, pan Jourdain, wyraża zdumienie, że od ponad 40 lat mówi prozą, nic o tym nie wiedząc. [przypis edytorski]

Molière, właśc. Poquelin, Jean-Baptiste (1622–1673) — komediopisarz fr. do dziś zaliczany do najwybitniejszych w historii literatury europejskiej; aktor, dyrektor teatru; syn tapicera, od dziecka zafascynowany przedstawieniami ulicznymi; studiował filozofię i prawo, lecz ostatecznie postanowił poświęcić życie scenie; jego najważniejsze komedie to: Pocieszne wykwintnisie (1659), Szkoła żon (1662), Świętoszek (1664), Don Juan (1665), Mizantrop (1666), Skąpiec (1668), Szelmostwa Skapena (1671), Chory z urojenia (1673); Molière cieszył się uznaniem i opieką króla Francji Ludwika XVI, zmarł na atak serca, grając w Chorym z urojenia. [przypis edytorski]

Molier (1622–1673) — francuski komediopisarz, założyciel własnej trupy aktorskiej „Théâtre Illustre” (1643). Autor m. in. Skąpca, Świętoszka, Szkoły żon. [przypis edytorski]

Moliera, ani Racine'a, ani Woltera, ani Massilona, ani Beaumarchais'go, ani Diderota — Molier, właśc. Jean Baptiste Poquelin (1622–1673): aktor i najwybitniejszy komediopisarz francuski; Jean Baptiste Racine (1639–1699): francuski poeta i dramaturg, autor m.in. Andromachy i Fedry; Wolter, właśc. François Marie Arouet (1694–1778): czołowy francuski pisarz, filozof i publicysta epoki oświecenia, znany z walki o wolność słowa i wyznania; Jean-Baptiste Massillon (1663–1742): francuski kaznodzieja i teolog; Pierre Augustin Beaumarchais (1732–1799): pisarz i dramaturg francuski, autor komedii takich jak Wesele Figara czy Cyrulik sewilski; Denis Diderot (1713–1784): francuski pisarz, krytyk i filozof, współredaktor Wielkiej Encyklopedii Francuskiej, autor powiastki filozoficznej Kubuś Fatalista i jego pan. [przypis edytorski]

Molier — właśc. Jean Baptiste Poquelin (1622–1673), aktor i najwybitniejszy komediopisarz francuski. [przypis edytorski]

Molier, właśc. Jean Baptiste Poquelin (1622–1673) — francuski komediopisarz, aktor i dyrektor teatru. [przypis edytorski]

Molier — właśc. Jean Baptiste Poquelin (1622–1673), francuski komediopisarz, aktor i dyrektor teatru. [przypis edytorski]

Molier, właśc. Jean-Baptiste Poquelin (1622–1673) — największy francuski komediopisarz, aktor, dyrektor teatru; Objaśniam… świece u Moliera: anachronizm, gdyż teatr Moliera otwarto trzy lata później, w 1658. [przypis edytorski]

Molier, właśc. Jean-Baptiste Poquelin (1622–1673) — największy francuski komediopisarz, aktor, dyrektor teatru. [przypis edytorski]

Molina, Luis de (1535–1600) – hiszpański jezuita, twórca doktryny teologicznej zwanej molinizmem; jego tezy dotyczące relacji między wolną wolą a łaską Bożą doprowadziły do ostrego sporu pomiędzy dominikanami a jezuitami, który trwał łącznie ponad trzysta lat, przerwano go wskutek zakazu papieskiego i nigdy nie został rozstrzygnięty. [przypis edytorski]

molinas — suteptas moliu, moliuotas. [przypis edytorski]

Molina, Tirso de właśc. Gabriel Téllez (1579–1648) — dramaturg i poeta hiszp., jeden z najważniejszych (obok Lope de Vegi i Calderona) twórców hiszpańskiego Złotego Wieku, autor pierwszej udramatyzowanej wersji historii o Don Juanie (Zwodziciel z Sewilli i kamienny gość 1630, oryg. El burlador de Sevilla y convidado de piedra); członek zakonu mercedarian od ok. 1600 r., pisał gł. komedie: intrygi, charakteru i religijne. [przypis edytorski]

molinizm — koncepcja teologiczna jezuity D. L. Moliny, dotycząca Bożej łaski i wolnej woli. [przypis edytorski]

molinizm — koncepcja teologiczna jezuity D. L. Moliny, dotycząca Bożej łaski i wolnej woli. [przypis edytorski]

molinizm — teoria hiszpańskiego jezuity, Ludwika Moliny (1535–1600) na temat wolnej woli i łaski, propagowana przez fr. jezuitów, w opozycji do jansenizmu. [przypis edytorski]

Moll, Albert (1862–1939) — niemiecki lekarz psychiatra i seksuolog, jeden z twórców seksuologii. [przypis edytorski]

molle cor (łac.) — miękkie serce; określenie z Owidiusza, Listy znad Morza Czarnego (Epistulae ex Ponto) ks. I, III 32. [przypis edytorski]

Moll, Otto (1915–1946) — szef krematoriów w Auschwitz-Birkenau, zbrodniarz nazistowski. [przypis edytorski]

molluski (fr. mollusques, z łac. molluscus: miękki) — mięczaki, typ zwierząt, do którego należą m.in. ślimaki, małże, ośmiornice; mięczaki morskie wykopywane jako skamieniałości przewodnie (amonity, belemnity) służą do określania wieku skał. [przypis edytorski]

Moloch a. Molech — chtoniczne bóstwo fenickie i kananejskie, jeden z demonów. [przypis edytorski]

Moloch (bibl.) — pogański bóg bogactwa. [przypis edytorski]

Moloch — bóstwo fenickie i kananejskie, któremu miano składać ofiary z ludzi, według średniowiecznej demonologii jeden z demonów. [przypis edytorski]

Moloch — fenicki bądź asyryjski (nie ammonicki) bóg, któremu składano ofiary z ludzi. [przypis edytorski]

Moloch — fenickie i kananejskie bóstwo ciemności, śmierci, ziemi i płodności. [przypis edytorski]

Moloch (mit. semicka) — bóg Fenicjan i Kananejczyków, któremu wg Biblii miano składać ofiary z dzieci; przen.: coś bezlitosnego, złego, pochłaniającego niewinne ofiary. [przypis edytorski]

Moloch (mit. semicka) — bóg Fenicjan i Kananejczyków, któremu wg Biblii miano składać ofiary z dzieci; przen.: coś bezlitosnego, złego, pochłaniającego niewinne ofiary. [przypis edytorski]

moloch (mit. semicka) — bóstwo ognia; przen.: coś bezlitosnego, złego, pochłaniającego niewinne ofiary. [przypis edytorski]

Moloch, Saturn i Kronos (mit.) — Moloch: bóg kananejski, któremu wg Biblii składano ofiary z dzieci; Saturn: staroitalski bóg rolnictwa i zasiewów, później utożsamiony z greckim Kronosem; Kronos: grecki bóg rolnictwa, dawny władca bogów, który pożerał własne dzieci, żeby nie odebrały mu władzy, jak głosiła klątwa. [przypis edytorski]

Moloch — wg mit. semickiej bóg ognia. [przypis edytorski]

molos — rasa dużych, silnych psów. [przypis edytorski]

molowa tonacja (muz.) — tonacja w skali molowej, smutnej. [przypis edytorski]

Moltke, Helmuth Karl Bernhard von (1800–1891) — pruski generał i feldmarszałek, reformator armii pruskiej, a potem Armii Cesarstwa Niemieckiego. [przypis edytorski]

Moltke, Helmuth Karl Bernhard von (1800–1891) — pruski generał i feldmarszałek, reformator armii pruskiej uznawany za twórcę nowoczesnej operacji wojskowej. [przypis edytorski]

molto agitato (muz., wł.) — bardzo gwałtownie, niespokojnie. [przypis edytorski]

molto gracje (zniekszt. wł. molto grazie) — bardzo dziękuję. [przypis edytorski]

Moluki — Wyspy Korzenne; grupa wysp we wschodniej części Archipelagu Malajskiego, wchodząca w skład Indonezji. [przypis edytorski]

moluski (fr. mollusques, z łac. molluscus: miękki) — mięczaki, typ zwierząt, do którego należą m.in. ślimaki, małże, ośmiornice. [przypis edytorski]

Molwitz — Małujowice, miejsce bitwy z 10 kwietnia 1741 r. wojskami austriackimi a pruskimi; dowództwo tych ostatnich z rąk króla Prus Fryderyka II przejął w pewnym momencie feldmarszałek von Schwerin. [przypis edytorski]

Mombasa — najstarsze i drugie co do wielkości miasto w Kenii, położone na wybrzeżu Oceanu Indyjskiego; z uwagi na swoje położenie była w XIX w. wielokrotnie punktem wyjścia lub miejscem docelowym wypraw badających środkową część Afryki Wschodniej. [przypis edytorski]

Mombert, Alfred (1872–1942) — poeta niemiecki; autor mistycznych poematów wizyjnych. Przybyszewski napisał o nim po raz pierwszy w r. 1896 w „Die Zeit Vien” artykuł pt. Der Glükende, który później z niewielkimi zmianami wszedł do obu wydań Na drogach duszy oraz był drukowany w „Życiu” krakowskim nr 42–44 z 1898 r. [przypis edytorski]

Mombert, Alfred (1872–1942) — poeta niem.; z wykształcenia prawnik; autor tomów: Der Sonnengeist (1905), Aeon, der Weltgesuchte (1907), Aeon vor Syrakus (1911), Der Himmlische Zecher (1909), Der Held der Erde (1919), Aeon Zwischen den Frauen (1920). [przypis edytorski]

mom ci sepnonć (gw.) — mam ci szepnąć. [przypis edytorski]

momenta (daw.) — dziś popr. forma M., B. lm: momenty. [przypis edytorski]

momenta (daw.) — dziś popr. M. lm: momenty; rachować momenta: liczyć chwile, przeliczać czas. [przypis edytorski]

momenta — dziś D.lm: momenty. [przypis edytorski]

momentum (łac. fiz.) — pęd; w fizyce klasycznej: iloczyn masy i prędkości ciała. [przypis edytorski]

mom (gw.) — mam. [przypis edytorski]

Mommsen, Theodor (1817–1903) — niemiecki historyk, poeta oraz prawnik, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1902. [przypis edytorski]

Mommsen, Theodor (1817–1903) — niemiecki historyk, poeta oraz prawnik, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1902. [przypis edytorski]

Momos (mit. gr.) — bóg będący uosobieniem krytyki, satyry i szyderstwa; z powodu ciągłego krytykowania i wyśmiewania innych bogów wygnany z Olimpu. [przypis edytorski]

Momus (mit. gr.) — bóg satyry, sarkazmu i krytyki. [przypis edytorski]

Momus (mit. gr. i rz.) — bóg kpin, drwin i niezasłużonej krytyki, wg niektórych przekazów wygnany z Olimpu. [przypis edytorski]

Mon âme seulette a mal au coeur d'un dense ennui (fr.) — moja samotna dusza boli mnie od zgęszczonej nudy. [przypis edytorski]

Monachium — miasto powiatowe w płd.Niemczech, stolica kraju związkowego Bawaria. [przypis edytorski]

Monachium — miasto w południowych Niemczech, stolica kraju związkowego Bawaria. [przypis edytorski]

Monachium — układ monachijski, zawarty pod koniec września 1938, na mocy którego hitlerowskie Niemcy uzyskały część terytorium Czechosłowacji. [przypis edytorski]

Monachium — w Monachium mieściła się słynna Akademia malarska, znana z tradycjonalizmu. [przypis edytorski]

Monaco La Valletta, Raffaele (1827–1896) — włoski kardynał; od 1884 na czele Świętego Oficjum Inkwizycji oraz Penitencjarii Apostolskiej, od 1889 przewodniczący Kolegium Kardynalskiego. [przypis edytorski]

monada (gr.) — podstawowa substancja duchowa, z definicji niezależna od wpływów otaczającej rzeczywistości (pojęcie z filozofii G. W. Leibnitza). [przypis edytorski]

monada (gr.) — w filozofii Leibniza: podstawowy byt duchowy, z definicji niezależny od wpływów otaczającej rzeczywistości; biol.: organizm jednokomórkowy z jedną lub kilkoma wiciami. [przypis edytorski]

monada (hist. biol.) — dawna nazwa organizmów jednokomórkowych. [przypis edytorski]

monada — w filozofii Leibniza: podstawowy byt duchowy, z definicji niezależny od wpływów otaczającej rzeczywistości; monady są uszeregowane w hierarchię od najmniej doskonałych (pozbawionych samowiedzy) do monady doskonałej, jaką jest Bóg. [przypis edytorski]

monada — w pewnych systemach filozoficznych jest substancją prostą, podstawową jednostką, bytem duchowym niemającym charakteru czasowego. [przypis edytorski]

monadologia — Monadologia, książka Leibniza z 1714 roku, przedstawiająca podstawy jego systemu ontologicznego. [przypis edytorski]

monadolog — wyznawca monadologii, czyli jakiejś odmiany teorii monad wyłożonej przez G. W. Leibniza; monady wg Leibniza to indywidualne, niepodzielne składniki bytu, „punkty metafizyczne”, z których każdy jest samodzielnym kosmosem, zwierającym całą prawdę o sobie i mającym zdolność przetwarzania się. Monady są uszeregowane w hierarchię od najmniej doskonałych (pozbawionych samowiedzy) do monady doskonałej, jaką jest Bóg, który cały system monad uregulował na wzór mechanizmów zegarowych. Tak harmonijnie działający świat miał być najlepszym z możliwych; przy całej mechanice i hierarchii miała w nim panować wolność. [przypis edytorski]

monady (hist. biol.) — dawne określenie organizmów jednokomórkowych. [przypis edytorski]

monady i praistniejąca harmonia — koncepcje i terminy z filozofii Gottfrieda Wilhelma Leibniza (1646–1716). [przypis edytorski]

Monaghan — hrabstwo w Irlandii. [przypis edytorski]

Monaldeschi — ród możnowładców z Orvieto w środkowej części Włoch, wpływowi przeciwnicy polityczni papiestwa w XIII–XV w. [przypis edytorski]

mon ami (fr.) — mój przyjaciel. [przypis edytorski]

mon ami (fr.) — mój przyjacielu. [przypis edytorski]

Mon ami, vous la retrouverez dans un demi-monde meilleur (fr.) — Drogi panie, odnajdzie ją pan na lepszym półświatku. [przypis edytorski]

mon amour (fr.) — moja miłości, moje kochanie. [przypis edytorski]

Mon ange! (fr.) — Mój aniele! [przypis edytorski]

mon ange! (fr.) — mój aniele! [przypis edytorski]

mon ange, j'ètais contraire (fr.) — aniołku, byłam przeciwna. [przypis edytorski]

Monarcha — tu: Mikołaj I Romanow (1796–1855), cesarz Imperium Rosyjskiego od 1825 r., wielki książę Finlandii, w l. 1825–1831 (1855) król Polski, zdetronizowany w 1831 przez Sejm Królestwa Polskiego podczas powstania listopadowego, nie przestał używać tytułu; brat cara Aleksandra I (1777–1825) i Wielkiego Księcia Konstantego (1779–1831), trzeci syn Pawła I (1754–1801). [przypis edytorski]

monarcha — władca państwa, zwykle noszący tytuł króla, cesarza itp. [przypis edytorski]

monarcha — władca panujący - cesarz, król. [przypis edytorski]

monarchia lipcowa (1830–1848) — monarchia konstytucyjna we Francji za panowania króla Ludwika Filipa I, okres od obalenia Karola X przez rewolucję lipcową i ogłoszenia Ludwika Filipa królem Francuzów do rewolucji lutowej, która wprowadziła ustrój republikański. [przypis edytorski]

monarchiej (starop. forma) — dziś D.lp r.ż.: monarchii. [przypis edytorski]

Monarcho (zm. 1580) — Włoch przebywający na dworze Elżbiety I, przezwany tak z powodu swojej manii wielkości i uważany za obłąkanego. [przypis edytorski]

monarchy, który równie w pokoju, jak na wojnie, zawsze umiał być wielkim — Fryderyk II Wielki (1712–1786), z domu Hohenzollernów, król Prus w l. 1740–1786. [przypis edytorski]

monarda dwoista a. pysznogłówka szkarłatna, Monarda didyma (biol.) — roślina z rodziny jasnotowatych, z której liści sporządza się napój o cierpkim cytrynowym aromacie. [przypis edytorski]