Przypisy

ave Maria (wł.) — zdrowaś Mario; pierwsze słowa jednej z najpopularniejszych modlitw katolickich. [przypis edytorski]

Ave! […] Morituri te salutant (łac.) — Witaj… pozdrawiają cię idący na śmierć (tradycyjny okrzyk gladiatorów na widok cesarza). [przypis edytorski]

Avenarius, Richard (1843–1896) — filozof, jeden z twórców empiriokrytycyzmu. [przypis edytorski]

Avenarius, Richard (1843–1896) — niemiecki filozof, przedstawiciel empiriokrytycyzmu (tzw. drugiego pozytywizmu), nurtu w filozofii przełomu XIX i XX wieku. Rewolucyjność jego podejścia do polegała na próbie stworzenia filozofii naukowej, opartej na czystym doświadczeniu, czyli opisie empirycznym niezpośredniczonym takimi wartościującymi pojęciami jak dusza, jaźń, ale także np. atom. Postać Avenariusa była szczególnie ważna dla samego Brzozowskiego, który poświęcił mu kilka osobnych studiów. [przypis edytorski]

Avenarius, Richard (1843–1896) — niemiecki filozof, twórca empiriokrytycyzmu. [przypis edytorski]

Avenarius, Richard Heinrich Ludwig (1843–1896) — filozof niemiecki, jeden z twórców (obok E. Macha) empiriokrytycyzmu, autor Ludzkiego pojęcia świata. [przypis edytorski]

Avenarius, Richard Heinrich Ludwig (1843–1896) — filozof niemiecki, jeden z twórców (obok E. Macha) empiriokrytycyzmu, postulującego konieczność usunięcia z nauki pojęć subiektywnych, apriorycznych i metafizycznych, ograniczenie jej do opisu „czystego doświadczenia”, do ekonomicznego, tj. skrótowego zapisu zjawisk. [przypis edytorski]

Avenarius, Richard Heinrich Ludwig (1843–1896) — filozof niemiecki, jeden z twórców (obok i niezależnie od E. Macha) empiriokrytycyzmu, postulującego konieczność usunięcia z nauki pojęć subiektywnych, apriorycznych i metafizycznych, ograniczenie jej do opisu „czystego doświadczenia”, do ekonomicznego, tj. skrótowego zapisu zjawisk; od 1876 profesor uniwersytetu w Zurychu, autor m.in. Ludzkiego pojęcia świata (1891). [przypis edytorski]

Avenarius, Richard Heinrich Ludwig (1843–1896) — filozof niem., jeden z twórców (obok E. Macha) empiriokrytycyzmu (tzw. drugiego pozytywizmu), postulującego konieczność usunięcia z nauki pojęć subiektywnych, wartościujących, apriorycznych i metafizycznych (takich jak np. dusza, jaźń, ale także np. atom), ograniczenie jej do opisu „czystego doświadczenia”, do ekonomicznego, tj. skrótowego zapisu zjawisk. [przypis edytorski]

Ave (…) salutant! (łac.) — Witaj, cezarze, władco! Idący na śmierć pozdrawiają cię! — zwyczajowy zwrot, którym gladiatorzy witali cesarza. [przypis edytorski]

Ave, stella… (łac.) — Witaj, gwiazdo… (odniesienie do tytułu Maryi jako przewodniczki i opiekunki żeglarzy: Stella Maris, tj. Gwiazda Morza). [przypis edytorski]

Ave triumphator! (łac.) — Witaj, triumfatorze. [przypis edytorski]

Ave, właśc. Ave Maria (łac.) — Zdrowaś Mario a. Pozdrowienie anielskie, modlitwa za wstawiennictwem Marii, Matki Jezusa. [przypis edytorski]

avez-vous beaucoup d'enfantis, monsieur (fr.) — pan ma dużo dzieci, panie… [przypis edytorski]

avez-vous entendu (fr.) — słyszeliście państwo. [przypis edytorski]

Avez vous une embarcation disponible? (fr.) — Czy macie dostępną łódź? [przypis edytorski]

Avicenna (980–1037) — perski lekarz i filozof, autor kilkuset dzieł naukowych, przez wieki uznawany za jeden z największych autorytetów. [przypis edytorski]

Avignon — w latach 1378–1408 w Awinionie rezydowali antypapieże. [przypis edytorski]

Avilion — tak w oryginale oraz w Le Morte d'Arthur (1485) Thomasa Malory'ego; zwykle Avalon (m.in. Insula Avallonis w Historia Regum Britanniae z ok. 1136): mityczna wyspa, na którą został zabrany śmiertelnie ranny w bitwie król Artur. W Le Morte d'Arthur Avalon jest dwukrotnie nazywany wyspą, zaś w scenie pożegnania rannego Artura mowa o dolinie Avalon, mimo że król zostaje tam zabrany na łodzi odpływającej na morze. [przypis edytorski]

a vista a. a prima vista (wł.: pierwszy raz widząc) — od razu, bez wcześniejszego przygotowania; w muzyce: o odegraniu lub odśpiewaniu utworu, którego nuty wykonawca widzi po raz pierwszy. [przypis edytorski]

aviti sanguinis ultor (łac.) — mściciel krwi dziada. [przypis edytorski]

A wam, koneć (z ukr.) — A z wami koniec. [przypis edytorski]

Awandżyk — być może ob. Aşağıtavla, wioska w Turcji, ok. 20 km na wsch. od Doğubayazıt (dawnego Bajazyd). [przypis edytorski]

awangarda krakowska — grupa literacka działająca w latach 1922–1927 przy czasopiśmie „Zwrotnica”, prowadzonym przez Tadeusza Peipera, pomysłodawcy hasła „Miasto. Masa. Maszyna” i autora manifestu pod tym tytułem. Obok niego grupę tworzyli Jan Brzękowski, Jalu Kurek, Julian Przyboś i Adam Ważyk. [przypis edytorski]

awangarda krakowska — grupa literacka działająca w latach 1922–1927 przy czasopiśmie „Zwrotnica”, prowadzonym przez Tadeusza Peipera, pomysłodawcy hasła „Miasto. Masa. Maszyna” i autora manifestu pod tym tytułem. Obok niego grupę tworzyli Jan Brzękowski, Jalu Kurek, Julian Przyboś i Adam Ważyk. [przypis edytorski]

awangarda — straż przednia, oddział maszerujący przed siłami głównymi. [przypis edytorski]

awangarda — straż przednia. [przypis edytorski]

Awangarda właśc. Awangarda Krakowska — grupa literacka, aktywna w latach 1922–1927, działająca przy krakowskim czasopiśmie „Zwrotnica”. [przypis edytorski]

awangarda — z fr. dosł.: straż przednia, oddział maszerujący przed siłami głównymi. [przypis edytorski]

awania (daw.) — afront, zniewaga, wyrządzona przykrość. [przypis edytorski]

awania (z fr. avanie) — afront, zniewaga, wyrządzona przykrość. [przypis edytorski]

awanport — przedporcie, reda; wysunięta część portu właściwego, osłonięta falochronami, służąca jako chwilowe schronienie statków np. przed burzą. [przypis edytorski]

awanpost (daw.) — wysunięta ku nieprzyjacielowi placówka ubezpieczająca. [przypis edytorski]

awanse — grzeczności, szczególne względy. [przypis edytorski]

awansować się (z fr. avancer: posuwać się naprzód, robić postępy) — tu: posuwać się, dążyć do czegoś. [przypis edytorski]

awantaż (daw., z fr.) — korzyść. [przypis edytorski]

awanti (z wł. avanti) — naprzód. [przypis edytorski]

awantura arabska (książk.) — niecodzienne, nieprawdopodobne zamieszanie. [przypis edytorski]

awantura arabska — niecodzienne, niespodziewane i niepotrzebne zdarzenie, rozdmuchana sztucznie afera. [przypis edytorski]

awantura (daw.) — przygoda. [przypis edytorski]

awantura (daw.) — tu: przygoda. [przypis edytorski]

awantura — tu: (daw.) przygoda. [przypis edytorski]

awanturnik (daw.) — poszukiwacz przygód. [przypis edytorski]

awantury — tu: przygody. [przypis edytorski]

Awarowie — lud koczowniczy należący do grupy ałtajskiej, w VI w. znad granicy Chin przeszedł do Europy, docierając na tereny dzisiejszych Węgier, skąd prowadził wyprawy łupieskie głównie przeciw Bizancjum; w IX w. pokonani przez Franków Awarowie znikli z kart dziejów. [przypis edytorski]

awatar (sanskr. avatara) — w hinduizmie: wcielenie bóstwa, zjawiającego się na ziemi w postaci śmiertelnej. [przypis edytorski]

awenturyn — minerał: rzadka, czerwona lub zielona odmiana kwarcu. [przypis edytorski]

Awentyn — jedno ze wzgórz, na których położony jest Rzym. [przypis edytorski]

Awern — tu: piekło. [przypis edytorski]

Awerroes (1126–1198) — własc. Ibn Rushd; filozof, teolog, lekarz, prawnik, polityk i matematyk arabski z Kordoby, zwolennik filozofii Arystotelesa. [przypis edytorski]

Awerroes, właśc. Ibn Ruszd a. Abu al-Walid Muhammad ibn Ahmad ibn Muhammad ibn Ahmad ibn Ahmad ibn Ruszd (1126–1198) — arabski prawnik, lekarz i filozof z Kordoby, najważniejszy przedstawiciel filozofii arabskiej na Zachodzie; za jego pośrednictwem zachodni uczeni poznali większość dzieł Arystotelesa, których był wybitnym komentatorem. [przypis edytorski]

Awerroes, właśc. Ibn Ruszd; Abu al-Walid Muhammad ibn Ahmad ibn Muhammad ibn Ahmad ibn Ahmad ibn Ruszd (1126–1198) — arabski prawnik, lekarz i filozof z Kordoby, komentator Arystotelesa, najważniejszy przedstawiciel filozofii arabskiej na Zachodzie; za jego pośrednictwem zachodni uczeni poznali większość dzieł Arystotelesa. [przypis edytorski]

awersja — niechęć. [przypis edytorski]

awersja — odraza. [przypis edytorski]

awersja (z łac.) — tu: zniechęcenie, odwrócenie się ku czemu innemu wskutek rozczarowania. [przypis edytorski]

Aweryla — ang. Averil, rzadkie imię żeńskie, noszone m.in. (w postaci Everilda) przez anglo-saksońską świętą z VII w. [przypis edytorski]

Awesta — święta księga zawierająca teksty religijne wyznawców zaratusztrianizmu (zoroastryzmu), religii irańskiej, której charakterystyczną cechą jest wiara w istnienie dwóch walczących ze sobą pierwiastków: dobra (światła) i zła (ciemności), oraz kult ognia. [przypis edytorski]

awfull (ang.) — okropny, straszny. [przypis edytorski]

Aw (hebr.) — piąty miesiąc kalendarza żydowskiego, przypadający w lipcu i sierpniu. W dziewiątym dniu miesiąca Aw obchodzone jest święto Tisza b'Aw, rocznica zburzenia Świątyni jerozolimskiej. [przypis edytorski]

A więc ci umrą; każdy ma swój znaczek — mowa o przygotowaniu tzw. list proskrypcyjnych, zawierających nazwiska osób skazanych na wyjęcie spod prawa, w konsekwencji czego każdy mógł taką osobę bezkarnie zabić; zginął w ten sposób m. in. Cyceron. [przypis edytorski]

A więc, sługo Boży, w którego imię wznoszą się te modły, ziść śluby sług twoich błagalne! Za pacholę wyjednaj pacholę; za udane wyjednaj prawdziwe; niech otrzymają cieleśne w zamian za przynoszone w darze kruszcowe — w oryg. kronice łacińskiej jest to czterowiersz. [przypis edytorski]

A wiecież — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: A czy wiecie. [przypis edytorski]

a wielu się wstydzą — dziś popr. składnia: a wielu się wstydzi. [przypis edytorski]

a wiesz to (gw.) — a czy wiesz. [przypis edytorski]

awinioński — w latach 1378–1417 na skutek tarć politycznych wśród kardynałów oraz działań królów Francji wielokrotnie wybierano dwóch, a nawet trzech papieży jednocześnie. Obóz związany z Francją stworzył drugą siedzibę papieską w mieście Avingon. Obecnie papieże awiniońscy uznawani są za antypapieży (osoby nieprawnie sprawujące ten urząd), a okres ten określany jest mianem „wielkiej schizmy zachodniej”. W czasie przedstawianym w powieści papieżem awiniońskim był Benedykt XIII, a rzymskim — Bonifacy IX. [przypis edytorski]

Awinion — miasto we Francji, lokalizacja stolicy papieskiej w latach 1309 do 1370 (tzw. awiniońska niewola papieży). [przypis edytorski]

Awinion — w latach 1378–1417 na skutek tarć politycznych wśród kardynałów oraz działań królów Francji wielokrotnie wybierano dwóch, a nawet trzech papieży jednocześnie. Obóz związany z Francją stworzył drugą siedzibę papieską w mieście Avingon. Obecnie papieże awiniońscy uznawani są za antypapieży (osoby nieprawnie sprawujące ten urząd), a okres ten określany jest mianem „wielkiej schizmy zachodniej”. [przypis edytorski]

awizacja — awizo, pisemne powiadomienie o przesyłce pocztowej do odebrania. [przypis edytorski]

awiza (z fr.) — nowina, doniesienie. [przypis edytorski]

awizo — powiadomienie. [przypis edytorski]

awizować — powiadamiać. [przypis edytorski]

awizować — zapowiadać, zatwierdzać pojawienie się czegoś. [przypis edytorski]

awizy — listy z informacją. [przypis edytorski]

awizy (z fr. avis: zdanie, ostrzeżenie, doniesienie) — pisemne zawiadomienia. [przypis edytorski]

A w liście będą te słowa — na końcu tego wersu umieszczono znak [-], dodany przez Bożenę Keff, redaktorkę wydania źródłowego: Tango łez śpiewajcie Muzy (Warszawa 2012). [przypis edytorski]

a w niej były napisane narzekania i wzdychania, i bieda — Ez 2, 10. [przypis edytorski]

awom ja jest (daw.) — otom jest; oto jestem. [przypis edytorski]

A wot i nyma wże nimciw w Żytomire (z ukr.) — No i już nie ma Niemców w Żytomierzu. [przypis edytorski]

Aw — piąty miesiąc żydowskiego kalendarza religijnego i jedenasty miesiąc żydowskiego kalendarza cywilnego. Wg kalendarza gregoriańskiego przypada na lipiec–sierpień. Nazwa przyjęta w okresie niewoli babilońskiej. [przypis edytorski]

A w Raduni krwawo woda — nawiązanie do tzw. rzezi Gdańska w r. 1308, dokonanej przez Krzyżaków. Rzekoma pieśń kaszubska to w rzeczywistości utwór literacki z 1880 r. Por. https://m.trojmiasto.pl/wiadomosci/Rzez-Gdanska-Krwawa-woda-ale-nie-w-Raduni-n52988.html. [przypis edytorski]

A wsio taki ja najszoł (ukr.) — a jednak znalazłem. [przypis edytorski]

A wszakoż już są znaki, iż już, jako prorok pisze, pociąga na nas łuku swego i strzałę nałożył, a pewnie ugodzić umie, gdzie jedno będzie raczył — por. Iz. 5,28. [przypis edytorski]

A wtem i Czesi, jakby zwycięstwa pewni zupełnie (…) — tymi słowami rozpoczyna się opis bitwy nad Trutiną w październiku 1110 r. [przypis edytorski]

a wyzywy — wyzywająco. [przypis edytorski]

a wżdy już lat przeszło wiele (starop.) — a przecież już minęło wiele lat. [przypis edytorski]

ayah (z port. aia) — służąca, opiekunka pracująca dla Europejczyków żyjących w południowej Azji. [przypis edytorski]

Ayez soin de votre bouche, car c'est la chose du monde qui nous fait le plus tôt haїr (fr.) — dbaj o swoje usta, ponieważ to one ze wszystkiego najszybciej mogą uczynić nas wstrętnymi. [przypis edytorski]

ažantis — čia: užantis; vieta už drabužių priešakinėjė kūno pusėje lig juostos. [przypis edytorski]

ažgynė — uždraudė. [przypis edytorski]

Ažlaist — užleisti. [przypis edytorski]

ažu — dabar: už. [przypis edytorski]

ažuverst — užversti. [przypis edytorski]

ażaby (daw.) — czy by. [przypis edytorski]

ażali a. azali — czy, czy też, czy aby; (konstrukcja z partykułą wzmacniającą -li). [przypis edytorski]

ażali a. azali (daw.) — czy, czy też, czy aby. [przypis edytorski]

ażali a. azali (daw.) — czy, czy też. [przypis edytorski]

ażali a. azali (daw.) — czy, czyż, czy też. [przypis edytorski]

ażali a. azali (daw.) — czy, czyż. [przypis edytorski]

ażali a. azali (daw.) — czy. [przypis edytorski]

ażali, azali a. zali (daw.) — czy. [przypis edytorski]