Przypisy

Abydos — staroż. miasto na azjatyckim brzegu Hellespontu (cieśniny Dardanele), kolonia Miletu. [przypis edytorski]

Aby go (…) ciągnął (daw.) — aby go ciągnąć. [przypis edytorski]

aby każdy w pracy a pocie chleba pożywał, a kto by nie robił, aby też taki nie jadł — 2. Tes 3, 10. [przypis edytorski]

aby kazał z niego wszystkie honory pozdejmować — tj. przed egzekucją pozbawić godności kapłańskiej i jej oznak. [przypis edytorski]

aby król, opuściwszy insze miejsca, nie w jednym się tylko kochał, ale aby się na każdym miejscu na przemiany okazował być królem z możnością swą — ta książka napisana była przed ustanowieniem trybunału, kiedy w ręku króla najwyższa była sądów władza. Trybunał w Polszcze ustanowiony za króla Stefana Batorego roku 1578, w Litwie roku 1581. Przypisek drugiej edycji. [przypis edytorski]

aby król, skoro stolicę swoję zasiędzie, zakonu Bożego księgi brał od kapłanów i czytał je, i uczył się bać Pana Boga i strzedz ceremonij jego — por. Pwt 17, 18–19. [przypis edytorski]

aby liczył — dziś popr.: że będzie liczył. [przypis edytorski]

abym się spytał, dlaczego by tak słabe obicia dawano w tym kraiu? — dziś popr. zdanie to, jako twierdzące, powinno kończyć się kropką, a nie pytajnikiem; tu: zachowano przykład daw. interpunkcji. [przypis edytorski]

aby mu urazy ukradkiem dane nie przyniosły razy (starop.) — aby ukradkiem dane razy nie przyniosły mu urazy; tj. aby nie uraziły go ukradkiem (przez przeciwnika) zadane ciosy. [przypis edytorski]

aby (…) nakłoniłem — dziś popr.: abym nakłonił. [przypis edytorski]

aby nie brukować ulicy (…) zacytował (…): „paveant illi, ego non pavebo”, czym zupełnie przekonał przedstawicieli gminy — wykorzystanie gry słów: francuskiego czasownika paver (brukować) oraz łacińskiego pavere (trwożyć się). [przypis edytorski]

aby pretia rerum postanowione były — arbitralne ustalenie cen wg postulatów sejmikowych szlachty godziło w interesy mieszczaństwa, kupców i rzemieślników. [przypis edytorski]

aby przez wpatrywanie się w jego piękność zbliżyć się do piękna przedwiecznych idei — por: Platon, Fajdros. [przypis edytorski]

abyśmyć (…) śmieli (starop. konstrukcja) — skrót od: abyśmy ci śmieli [na to radzić]. [przypis edytorski]

abyśmy cię uznali za tatusia — w późn. wyd. zweryfikowano tłumaczenie na dosadniejsze: „(…) za rajfura”. [przypis edytorski]

abyśmy składali wszelaką złość i zdradę, i obłudność, i zazdrości, i obmowy — 1 P 2, 1. [przypis edytorski]

abyś się uniżał pod możną ręką Bożą, która składa mocarze z stolic a niskie wywyższa — Por. 1 P 5, 5-6. [przypis edytorski]

abyśta (gw.) — obyście. [przypis edytorski]

aby się beła jako ratowała (starop.) — żeby się jakoś ratowała. [przypis edytorski]

aby się przez mię twych niecnót zemściło (starop.) — aby się [niebo] przeze mnie zemściło za twe niecnotliwe [tj. występne] czyny. [przypis edytorski]

Abyssus abyssum provocat (łac.) — otchłań wywołuje otchłań. [przypis edytorski]

aby stu […] łotrów nie mogli zgubić państwa — dziś popr.: aby stu […] łotrów nie mogło zgubić państwa. [przypis edytorski]

aby tem za rozumnego uchodził — dziś: aby dzięki temu za rozumnego uchodzić. [przypis edytorski]

aby — tu: choćby. [przypis edytorski]

…aby ustanowić święto Bożego Ciała — zostało ustanowione w 1264 przez papieża Urbana IV, ogłoszone publicznie przez jego następcę Jana XXII w 1317. [przypis edytorski]

aby widok (..) mógł być (…) niemiłym — dziś: aby widok mógł być niemiły. [przypis edytorski]

aby w szarłacie chodził, aby ze złota pił i na złocie sypiał, i na wozie ze złotem jeździł, i czapkę miał z bissu, i na szyjej złoty łańcuch, a żeby wtóre miejsce miał po królu dla mądrości swojej i powinnym był Daryuszowi — 3 Ezd 6–7. [przypis edytorski]

aby wygnać kijem pojedyncze twoje życie i nauczyć cię, co to jest być podwójnym człowiekiem, którym bez wątpienia zostaniesz, jeśli moja kuzynka nie będzie krótko cię trzymać — gra słów: Benedyk jako mężczyzna żonaty przestałby wieść życie w pojedynkę, z tego powodu byłby niejako człowiekiem podwójnym; ale zarazem, jeśli Beatrycze nie trzymałaby go krótko, stałby się niewiernym mężem, czyli człowiekiem prowadzącym podwójną grę (w oryg. double-dealer). [przypis edytorski]

aby w zamęcie rewolucji spowodowanej w Turynie abdykacją króla, nie zapomniano o niej — pamięć zawodzi autora: Wiktor Amadeusz II abdykował 3 września 1730, zaś pani de Warens wyjechała do Paryża w kwietniu 1730, w towarzystwie Klaudiusza Anet i pułkownika d'Aubonne. Zapewne celem było uzyskanie poparcia Francji dla planowanego przez d'Aubonne powstania we francuskojęzycznym kantonie Vaud przeciw władzy niemieckojęzycznego patrycjatu Berna i przywrócenia władzy Sabaudii nad Vaud. W sierpniu propozycje d'Aubonne'a zostały przez sabaudzkiego dyplomatę w Paryżu przekazane Wiktorowi Amadeuszowi II. [przypis edytorski]

ać (starop.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą ci, skróconą do -ć; znaczenie: a, a wtedy. [przypis edytorski]

ać (starop.) — tu: niech. [przypis edytorski]

Académie des Inscriptions — pełna nazwa: Académie des Inscriptions et Belles-Lettres francuskie towarzystwo naukowe (jedno z pięciu składających się na Instytut Francuski), założone w 1663 i zajmujące się naukami humanistycznymi. [przypis edytorski]

acaństwo — państwo, panowie. [przypis edytorski]

acan (daw.) — pot. skrót. od: waszmość pan. [przypis edytorski]

acan (daw.) — skrót od waćpan, waszmkość pan. [przypis edytorski]

acan (daw.) — skrót od „waszmość pan”. [przypis edytorski]

acan (daw.) — skrót od zwrotu grzecznościowego: waszmość pan. [przypis edytorski]

acan (daw.) — waćpan. [przypis edytorski]

acan — forma zwrotu grzecznościowego, skrót od: waszmość pan. [przypis edytorski]

acani (daw.) — skrót od: waszmość pani. [przypis edytorski]

Acanna (daw.) — panna. [przypis edytorski]

acanna (daw.) — skrót od zwrotu grzecznościowego: miłościwa panna. [przypis edytorski]

acan — skrócona forma zwrotu grzecznościowego, od: waszmość pan. [przypis edytorski]

acan — zwrot grzecznościowy, skrót od: waszmość pan. [przypis edytorski]

a capite (łac.) — od głowy, z głowy, z góry; tu: rozdział, etap. [przypis edytorski]

a cap (łac.) — skrócona forma a capite. [przypis edytorski]

a cause de la rétention dedans les reins (fr.) — z powodu zatrzymania w nerkach. [przypis edytorski]

accelerando (wł.) — termin muzyczny, oznaczający „przyspieszając”. [przypis edytorski]

accelerans (łac.) — przyspieszający. [przypis edytorski]

accent grave (fr.) — dosł.: akcent poważny; znak diakrytyczny w postaci skierowanej w prawo i do dołu ukośnej kreski nad literą, oznaczający akcent samogłoski krótkiej o intonacji opadającej. [przypis edytorski]

accepit fidem fabula (łac.) — opowieść zyskałą wiarę. [przypis edytorski]

accessorium (łac.) — tu: dodatek. [przypis edytorski]

accidens (łac., filoz.) — akcydens, nieistotna cecha rzeczy (bytu, filoz.: substancji), mogąca się zmieniać zależnie od okoliczności. [przypis edytorski]

account of the natives of Mailu in New Guinea — The Natives of Mailu Preliminary Results of the Robert Mond Research Work in British New Guinea. „Transactions of the Royal Society of South Australia”, vol. xxxix., 1915. [przypis edytorski]

Accrah — dziś popr.: Akra, miasto nad Zatoką Gwinejską, stolica, największe miasto i główny port Ghany. [przypis edytorski]

accusativo (łac.) — w bierniku. [przypis edytorski]

Acerra philologica — zbiór 200 przydatnych, zabawnych i zapadających w pamięć historii zaczerpniętych z dzieł starożytnych autorów greckich i rzymskich, wydany w 1637 przez Petera Lauremberga; jedna z najbardziej poczytnych książek tego okresu. [przypis edytorski]

Acer saccharinum (biol.) — klon cukrowy, drzewo występujące we wsch. części Ameryki Północnej; sok wypływający wiosną z jego naciętych pni zawiera kilka procent cukru, służy do wyrobu syropu klonowego. [przypis edytorski]

Acest a. Acestes (mit. gr.) — legendarny założyciel Segesty (a. Egesty) na Sycylii, syn boga-rzeki Krimisusa i Trojanki imieniem Egesta (a. Segesta); podczas wojny trojańskiej walczył wspierając rodaków swej matki, a następnie wrócił na Sycylię. Gościnnie przyjął tam Eneasza błąkającego się wraz z niedobitkami Trojan, więc wyrażając swą wdzięczność Eneasz wybudował dla niego miasto nazwane imieniem matki Acesta, Trojanki (innym miastem wzniesionym na Sycylii przez Eneasza na cześć gościnnego Elymusa miało być Elyme). [przypis edytorski]

Acestes — założyciel Segesty na Sycylii. [przypis edytorski]

A ce szczo takie, jakie łycho? (ukr.) — A co to takiego, jakie licho? [przypis edytorski]

acetabule — prawdopodobnie nazwa potoczna dla rodzaju Acetabularia (łac.); rodzaj jednokomórkowych, jednojądrzastych glonów morskich. [przypis edytorski]

Achab pożąda winnicy Nabota — wg I Ks. Królewskiej król Achab chciał kupić winnicę Nabota lub zamienić ją na lepszą; gdy jednak Nabot nie zgodził się na propozycję, królowa Jezabel rozkazała go ukamienować. [przypis edytorski]

Achab z Niniwy właśc. Achab — siódmy król północnego królestwa Izraela, panował w latach 873–853 p.n.e., nie ma doniesień by pochodził z Niniwy. Przeszedł do historii, jako niegodziwiec, który odwrócił się od Boga żydowskiego na rzecz Baala (1Krl 16,29–33). [przypis edytorski]

Achaja — kraina w płn.-zach. Peloponezie nad Zatoką Koryncką. [przypis edytorski]

Achaja — kraina w północno-zachodnim Peloponezie, nad Zatoką Koryncką. [przypis edytorski]

Achaja — kraina w północno-zachodnim Peloponezie nad Zatoką Koryncką, ze stolicą w Mykenach; w rzeczywistości poematów Homera rządzili nią Atrydzi. [przypis edytorski]

Achaja — nazwa północnej cz. Peloponezu; Rzymianie nazywali tak całą Grecję. [przypis edytorski]

Achajczycy — mieszkańcy Achai, krainy w płn.-zach. części Płw. Peloponeskiego; tu raczej: członkowie Związku Achajskiego (ok. 281–147 p.n.e.), zrzeszającego państwa tego półwyspu. [przypis edytorski]

Achaje a. Achajowie — dawna epicka nazwa Greków. [przypis edytorski]

Achaje a. Achajowie — dawna epicka nazwa Greków. [przypis edytorski]

Achaje a. Achajowie — Grecy. [przypis edytorski]

Achaje — Grecy. [przypis edytorski]

Achajowie — Grecy. [przypis edytorski]

Achajowie — Grecy, walczyli przeciwko Trojanom. [przypis edytorski]

achajski — grecki. [przypis edytorski]

Achan a. Akan — postać biblijna z Księgi Jozuego; po zdobyciu Jerycha naruszył nałożoną na miasto klątwę, przywłaszczając sobie część łupów, przez co Izraelici ponieśli klęskę przy próbie zdobycia miasta Aj; jako winny został ukamienowany i spalony wraz z dziećmi i całym dobytkiem. [przypis edytorski]

Achan a. Akan — syn Karmiego z pokolenia Judy (Joz 7,1). [przypis edytorski]

Acharn. — Acharnejczycy, komedia Arystofanesa, wystawiona w 425 p.n.e. [przypis edytorski]

Achaszwerosz — hebr. forma imienia króla perskiego Kserksesa I (486–465 p.n.e.), męża Estery, mowa jest o nim w biblijnych księgach: Księdze Estery i Księdze Ezdrasza; uosobienie mądrego, sprawiedliwego władcy; skazał na śmierć Hamana, swego najwyższego urzędnika, który planował zabić wszystkich Żydów w Persji, lecz wstawiennictwo królowej Estery u męża pokrzyżowało jego zamiary; na pamiątkę tych wydarzeń obchodzone jest radosne święto Purim. [przypis edytorski]

Achaszwerosz właśc. Kserkses I (łac. Aswerus) (519–465 p.n.e.) — władca perski z dynastii Achemenidów; w 480 r. p.n.e. wyruszył na wojnę z Grecją, pokonał Spartan pod Termopilami, spalił Ateny, następnie jego flota została rozbita pod Salaminą. Dalsze potyczki z Grecją kończyły się przeważnie przegraną Persów, jednak nie spowodowało to znacznych zmian terytorialnych. Zgodnie z Księgą Estery Kserkses I pojął za żonę Waszti, następnie się z nią rozwiódł i pojął za żonę Esterę (Est 1,19; Est 2,17); wedle źródeł historycznych żona Kserksesa miała na imię Amestris; nie jest rozstrzygnięte, czy Amestris i Estera, to jedna i ta sama osoba. [przypis edytorski]

Achaszwerosz właśc. Kserkses I, (łac. Aswerus) (519–465 p.n.e.) — władca perski z dynastii Achemenidów; w 480 r. p.n.e. wyruszył na wojnę z Grecją, pokonał Spartan pod Termopilami, spalił Ateny, następnie jego flota została rozbita pod Salaminą. Dalsze potyczki z Grecją kończyły się przeważnie przegraną Persów, jednak nie spowodowało to znacznych zmian terytorialnych. Zgodnie z Księgą Estery Kserkses I pojął za żonę Waszti, następnie się z nią rozwiódł i pojął za żonę Esterę (Est 1,19; Est 2,17); wedle źródeł historycznych żona Kserksesa miała na imię Amestris; nie jest rozstrzygnięte, czy Amestris i Estera, to jedna i ta sama osoba. [przypis edytorski]

Achates (mit. rzym.) — jeden z bohaterów Eneidy, wierny przyjaciel Eneasza. [przypis edytorski]

A chcąc — w wersji Felińskiego: „I chcąc”. [przypis edytorski]

Ach! C'est vous, monsieur! (fr.) — Ach! To pan, proszę pana! [przypis edytorski]

Ach! Che miraculosa! (wł.) — Ach, jak cudownie! [przypis edytorski]

Ach, co widzę — tu śniadanie! — Aleksander Fredro, Zemsta, akt I, scena 2 (słowa Papkina, który odwiedził Cześnika). [przypis edytorski]

Ach, das ist ganz egal (niem.) — Ach, to wszystko jedno. [przypis edytorski]

Acheloos (mit. gr.) — bóg rzek i wszelkich wód słodkich; uosobienie rzeki Acheloos w środkowej Grecji, największej z rzek greckich. [przypis edytorski]

Achensee — największe jezioro w Tyrolu, na zachodzie Austrii. [przypis edytorski]

Acheron a. Acheront (mit. gr.) — jedna z rzek podziemnej krainy zmarłych. [przypis edytorski]

Acheron (mit. gr.) — rzeka opływająca świat podziemny, tj. Hades; tu: zaświaty, świat umarłych. [przypis edytorski]

Acheron (mit. gr.) — rzeka w Hadesie, krainie umarłych. [przypis edytorski]

Acheron (mit. gr.) — rzeka w podziemnej krainie umarłych, jej nazwa oznacza „płynący cierpieniem”. [przypis edytorski]

Acheront, Acheron — w greckiej mitologii jedna z rzek kraju zmarłych, Hadesu; Acheront to rzeka smutku. [przypis edytorski]

Acheront (mit. gr.) — jedna z rzek Hadesu. [przypis edytorski]

Acheront (mit. gr.) — jedna z rzek podziemnego świata zmarłych. [przypis edytorski]

Acheront (mit. gr.) — rzeka w podziemnej krainie umarłych, jej nazwa oznacza „płynący cierpieniem”. [przypis edytorski]

Acheront — rzeka podziemna, która miała tworzyć rozlewisko na zewnątrz w postaci jeziora Awerneńskiego. [przypis edytorski]

Ach faecia da briccone! Poco manco che tu sii un offiziere tedesco! (wł.) — Co za gęba! Niewiele ci brakuje do niemieckiego oficera! [przypis edytorski]