Przypisy

Ostrowska, Eleonora (ur. 1909) — pseud. „Ryta”, „Nora”; łączniczka TAP i ZWZ/AK, uczestniczka Powstania Warszawskiego; szwagierka Witolda Pileckiego. [przypis edytorski]

Ostrowsko — wieś położona w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim. [przypis edytorski]

ostroźniejszy (starop. forma) — ostrożniejszy. [przypis edytorski]

ostrożasty — zaopatrzony w ostrogi. [przypis edytorski]

Ostrożny z kłótliwym nie dba — prawdopodobnie należało by to rozumieć tak: człowiek taktowy jest ostrożny wobec kogoś kłótliwego i nie dba (aby zawsze postawić na swoim). W przypadku takiego rozumienia trzeba by było postawić przecinek: Ostrożny z kłótliwym, nie dba, aby (…). [przypis edytorski]

ostrząsnąć — dziś popr.: otrząsnąć. [przypis edytorski]

ostrzedz (daw.) — dziś: ostrzec. [przypis edytorski]

ostrzegać z ordy (daw.) — bronić przed Tatarami. [przypis edytorski]

o strzesie — dziś popr.: o strzesze; od strzecha: dach słomiany, kryjący chaty wiejskie; wspomniałem o strzesie: pomyślałem o dachu nad głową, o schronieniu się. [przypis edytorski]

Ostrzeżony — uzbrojony — tzn. zawczasu ostrzeżony [jest] na czas uzbrojony; polska wersja sentencji łacińskiej, korzystającej z podobieństwa słów: praemonitus, praemunitus. [przypis edytorski]

ostrzyga — ostryga. [przypis edytorski]

ostrzyszki (daw.) — dziś popr. pisownia: ostrzyżki; odpadki; tu: poboczne dochody. [przypis edytorski]

Ostwald, Wilhelm Friedrich (1853–1932) — niemiecki chemik i filozof przyrody, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii (1909). [przypis edytorski]

Ostwald, Wilhelm Friedrich a. Vilhelms Ostvalds (1853–1932) — chemik i filozof przyrody łotewski, pochodzenia niem., prof. chemii na politechnice w Rydze (1882–1887), prof. chemii fizycznej na Uniwersytecie w Lipsku (1887–1906); laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii w 1909 r. za prace dot. katalizy, warunków równowagi chemicznej oraz szybkości reakcji chemicznych; zgodnie z zasadami pozytywizmu uważał, że należy odrzucać nie dość silnie potwierdzone doświadczalnie koncepcje teoretyczne i na tej podstawie długo nie akceptował teorii atomowo-molekularnej budowy materii; twierdził, że nie ma empirycznych podstaw, by odrębnie rozpatrywać pojęcia „materia” i „energia”, ponieważ materia jest tylko jedną z form występowania energii; w 1895 r. opublikował książkę pt. Die überwindung des wissenschaftlichen Materialismus (Krytyka materyalizmu naukowego, wyd tł. pol. 1897). [przypis edytorski]

ostydnąć — dziś popr.: ostygnąć. [przypis edytorski]

ostygnienie (daw.) — dziś popr.: ostygnięcie. [przypis edytorski]

osuć (daw.) — osypać. [przypis edytorski]

osuty (daw.) — osnuty, spowity. [przypis edytorski]

osuty (daw.) — osypany, spowity. [przypis edytorski]

osuwa się na ławę przed domem, łamie ręce — niem. fährt heftig auf, sinkt zurück, schlägt die Hände ineinander: zrywa się gwałtownie, opada z powrotem na ławę, potrząsa rękami; gesty wyrażające bardziej wzburzenie niż rozpacz. [przypis edytorski]

Oswald, Oswald, eine treue Seele… Das ist nicht mit Gold aufzuwiegen (niem.) — Oswaldzie, Oswaldzie, poczciwa duszo… Tego się nie da zrównoważyć pieniędzmi. [przypis edytorski]

Oswald Spengler (1880–1936) — niemiecki filozof historii i kultury. [przypis edytorski]

o swej kopie (daw.) — na własny koszt. [przypis edytorski]

oswojonaś (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika, inaczej: „oswojona jesteś”. [przypis edytorski]

o synie — daw. forma Ms.lp; dziś: o synu. [przypis edytorski]

osyp — danina świadczona w naturze, w ziarnie zbóż. [przypis edytorski]

osyp — danina z ziarna. [przypis edytorski]

osypka — grubo zmielona pszenica a. inne zboża; osypka używana była jako karma dla zwierząt domowych. [przypis edytorski]

osypka — opłata w zbożu. [przypis edytorski]

osypywało — dziś raczej: obsypywało. [przypis edytorski]

oszalać — doprowadzać do szaleństwa. [przypis edytorski]

oszalał samotnością, postem — oszalał z powodu samotności i postu. [przypis edytorski]

oszalbierzyć — oszukać; por. szalbierz: oszust. [przypis edytorski]

oszaleniać (neol.) — czynić szalonym. [przypis edytorski]

oszalenić — doprowadzić do szaleństwa. [przypis edytorski]

oszaleniony — doprowadzony do szaleństwa. [przypis edytorski]

oszczędzono ich ogrodów — dziś popr. forma: oszczędzono ich ogrody. [przypis edytorski]

oszczekiwa — dziś: oszczekuje. [przypis edytorski]

oszczep — broń składająca się z długiego drzewca i metalowego grotu. [przypis edytorski]

oszczep — rodzaj broni z długim drzewcem i metalowym grotem. [przypis edytorski]

oszczep smalili — drewnianą broń opalano w ogniu, aby jej nadać twardości. [przypis edytorski]

oszczerca — ktoś, kto kłamie, by poniżyć lub skompromitować inną osobę. [przypis edytorski]

Oszczerstwo, przez niego zakupione, udawanym głosem z Nieba ludzi od bronienia się wstrzymywało — władca przekupuje przywilejami przedstawicieli religii, aby wmawiali ludziom, że postępuje słusznie [udawanym głosem z Nieba: powołującym się na nakaz Polski; S.Cz.]. [przypis edytorski]

oszedziały (daw.) — posiwiały. [przypis edytorski]

oszedziały — oszroniały, także: sędziwy. [przypis edytorski]

oszelmować — okaleczyć; tu: okraść. [przypis edytorski]

Oszmiana — miasto na Białorusi; w latach 1922–1939 należało do Polski, było siedzibą powiatu w województwie wileńskim. [przypis edytorski]

oszołomny (rzad.) — wprawiający w oszołomienie, oszałamiający. [przypis edytorski]

oszukaniec (pot.) — człowiek, który oszukuje; oszust. [przypis edytorski]

oszukiwam (starop. forma) — dziś: oszukuję. [przypis edytorski]

oszukiwa (starop. forma) — dziś: oszukuje. [przypis edytorski]

oszustostwem — w wydaniu z 1816 r.: oszczerstwem. [przypis edytorski]

oszwabić (daw., pot.) — oszukać. [przypis edytorski]

oszwabić — oszukać. [przypis edytorski]

oszwabić (posp.) — oszukać. [przypis edytorski]

oszyć — obszyć, zaszyć w pokrowce. [przypis edytorski]

oszyldwachować (neol., z niem. Schildwache: żołnierz stojący na warcie, strażnik) — ochronić, obstawić strażnikami. [przypis edytorski]

oszyte — dziś: obszyte. [przypis edytorski]

oszyty — dziś: obszyty. [przypis edytorski]

oszyty — dziś popr. obszyty. [przypis edytorski]

otaklowany — o statku: olinowany, tu: wyposażony (w liny, maszty, żagle) i przygotowany do żeglugi w odpowiedni sposób. [przypis edytorski]

otaksować — opodatkować; tu: ocenić. [przypis edytorski]

otawa (gw.) — drugi pokos trawy. [przypis edytorski]

otawa — trawa odrastająca po uprzednim skoszeniu. [przypis edytorski]

otawisko — łąka zarośnięta otawą (trawą wyrastającą po pierwszych sianokosach). [przypis edytorski]

Otchłań a. limbus (łac.) — w teologii chrześcijańskiej: miejsce pobytu dusz ludzi, którzy zmarli bez chrztu, ale nie popełnili grzechów, które uzasadniałyby ich potępienie, nie mogą więc znaleźć się w niebie, ale też nie doświadczają męki piekielnej; jej częścią jest limbus puerorum, otchłań niemowląt. [przypis edytorski]

otchłań Platona — w oryginale: l'antre de Platon en sa Republique, tj. „jaskinię Platona z jego Państwa”, chodzi o metaforę z ks. VII tego dzieła. [przypis edytorski]

otchniony (daw.) — owiany. [przypis edytorski]

otczestwo (ros.) — imię odojcowskie, w języku rosyjskim umieszczane pomiędzy imieniem a nazwiskiem, np. Iwan Aleksandrowicz (tj. syn Aleksandra) Chlestakow; używane razem z imieniem przy zwracaniu się z szacunkiem do innej osoby lub mówieniu o niej, np. „Iwanie Aleksandrowiczu”. [przypis edytorski]

otczizna (ros.) — ojczyzna. [przypis edytorski]

otęcza (rzad.) — aureola; tęczowa obwódka. [przypis edytorski]

otęgnąć (gw.) — otężeć (daw.), zesztywnieć, stać się nieruchomym. [przypis edytorski]

o tę porę — dziś popr. o tej porze. [przypis edytorski]

Otello — bohater sztuki Szekspira o takim samym tytule; synonim zazdrosnego do szaleństwa męża. [przypis edytorski]

Otello i Desdemona — bohaterowie tragedii Szekspira: Otello to Maur (czyli muzułmanin pochodzący z Płw. Iberyjskiego lub Płn. Afryki), który ożenił się z córką weneckiego senatora Desdemoną. [przypis edytorski]

Otello — tu: opera Gioacchino Rossiniego z roku 1816 na podstawie tragedii Szekspira o tym samym tytule. [przypis edytorski]

Otello — tytułowy bohater tragedii Szekspira, powodowany obsesyjną zazdrością udusił swoją żonę, Desdemonę. [przypis edytorski]

Otello — tytułowy bohater tragedii Williama Shakespeare'a (1564–1616), powstałej prawdopodobnie w latach 1602–1604. [przypis edytorski]

o tem — daw. forma dla r.ż. i r.n.; dziś: o tym. [przypis edytorski]

O tem — dziś popr.: o tym. [przypis edytorski]

o tem — dziś popr.: o tym. [przypis edytorski]

otemkni (starop.) — odemknij; otwórz. [przypis edytorski]

o tempora, o mores (łac.) — co za czasy, co za obyczaje; zdanie wyrażające potępienie, pochodzące pierwotnie z mowy Cycerona przeciw Katylinie. [przypis edytorski]

o tem (starop. forma Msc., lp, r.n.) — dziś popr.: o tym. [przypis edytorski]

O teterrima causa (…) belli (łac.) — najwstydliwsza przyczyna wojny. [przypis edytorski]

ote wszego złego (starop.) — od wszelkiego zła. [przypis edytorski]

otfartey (starop. forma ort.) — otwartej. [przypis edytorski]

Otheos, Athanatos, Schyros — zniekszt. greckie określenia Boga z chrześcijańskiego hymnu Trisagion (z gr. trisagios: trzykroć święty): Agios o Theos, agios ischyros, agios athanatos: Święty Boże, Święty mocny, Święty nieśmiertelny. [przypis edytorski]

Others will enter (…) large and small (ang.) — Inni przestąpią bramki wiodące na prom i przepłyną z brzegu na brzeg; / Inni będą patrzeć na fale odpływu; / Inni będą widzieć wyspy wielkie i małe. [przypis edytorski]

O Thou immortal Deity Whose throne is in the depth of human thought, I do adjure thy power and Thee By all that man may be, by all that he is not, By all that he has been and yet must be (ang.) adjure — O Ty, nieśmiertelne Bóstwo, którego tron jest w głębi myśli ludzkiej, zaklinam Twą siłę i Ciebie, przez to wszystko, czym człowiek mógłby być, przez wszystko, czym nie jest, przez wszystko, czym był niegdyś i czym musi być jeszcze. [przypis edytorski]

Otis Warren, Mercy (1728–1814) — amerykańska poetka, autorka sztuk teatralnych, napisanych kilka lat przed amerykańską wojną o niepodległość, atakujących władze brytyjskie i wzywających kolonistów do oporu przeciwko naruszaniu ich praw i wolności; jej mąż był zaangażowany w politykę, w ich domu często odbywały się spotkania lokalnych polityków i rewolucjonistów; p. Warren znała osobiście większość przywódców wojny o niepodległość. [przypis edytorski]

otjąć (starop.) — odebrać. [przypis edytorski]

Otniel, Aod [=Ehud], Barak, Gedeon, Jefte, aż do Samsona — najważniejsi z sędziów izraelskich opisywanych w biblijnej Księdze Sędziów. Sędziowie (hebr. szofetim) sprawowali w poszczególnych plemionach władzę rozjemczą, sądowniczą, a w razie potrzeby zostawali wodzami. Wbrew twierdzeniom Skargi sędziowie nie byli królami wszystkich Izraelitów, chociaż niektórzy cieszyli się uznaniem kilku lub nawet wszystkich plemion; zapewne część z sędziów opisanych w Księdze Sędziów przez pewien czas działała równocześnie. Ostatnimi z biblijnych sędziów, niewymienionymi w Księdze Sędziów, byli Heli i Samuel, których działalność opisuje Księga Samuela. [przypis edytorski]

o tobiem myślał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: o tobie myślałem. [przypis edytorski]

otocza (neol.) — obwódka. [przypis edytorski]

otoczona (…) schody — dziś forma N.: (…) schodami. [przypis edytorski]

otoczony (…) niby kania od wróblów — otoczony jak kania przez wróble; kania, tu: gatunek drapieżnego ptaka z rodziny jastrzębiowatych. [przypis edytorski]

otoczony (…) orszakiem — w oryginale niem. użyty został rzeczownik Genossen, tj.: towarzyszami. [przypis edytorski]

otoczym — skrócona forma czasownika 1 os. lm; dziś: otoczymy. [przypis edytorski]

Oto istota ustawy Rzeczypospolitej — te słowa znalazły się tylko w drugim spośród trzech wydań dokonanych za życia i z udziałem autora. [przypis edytorski]