Przypisy

jako napręcej (starop.) — jak najprędzej. [przypis edytorski]

jako na wojnę jechać winien — rozumie tu autor o popisach, które dawnych czasów były we zwyczaju, jako jest widzieć u Ładowskiego tit. Okazowanie; z czasem potem zaniedbane, wskrzeszone widzieliśmy za panowania tegoż monarchy. [przypis edytorski]

Jako Niniwczykowie od zapadnienia [się wyprosili] — zob. Jon 3, 4–10. [przypis edytorski]

jako nowatora — tj. jako człowieka dążącego do zaprowadzenia nowego, zmienionego ustroju, buntownika. [przypis edytorski]

Jako obraz bólu, oblicze bez serca — Hamlet, akt IV, scena 7 (Król do Laertesa). [przypis edytorski]

jako ogień górolotny rące (starop.) — rączo jak górnolotny [górą lecący] ogień. [przypis edytorski]

jako o pełnym nadziei uczniu — właśc. jako o uczniu budzącym wielkie nadzieje. [przypis edytorski]

jako osieł do lutnie przystawieni. — łacińska przypowieść Asinus ad lyram o kimś nikczemnym, co się do zacnej rzeczy nie godzi. [przypis edytorski]

jako Pan nasz nauczyć raczył: abyśmy nikogoż nie oszukiwali, jako prości i uprzejmi, a sami się też oszukać nie dali, jako mądrzy i ostrożni — rozwinięcie tematu Mt 10, 16 (w tłum. Wujka: „Oto ja was posyłam jako owce między wilki. Bądźcież tedy mądremi jako wężowie, a prostemi jako gołębice”). [przypis edytorski]

jako Paweł naucza — Rz 12, 15. [przypis edytorski]

jako Paweł, on niebieskiej nauki opowiadacz i pisarz napisał — Rz 2, 15. [przypis edytorski]

jako Paweł powiada — Kor 15, 41. [przypis edytorski]

jako Paweł powiada — Rz 13, 2. [przypis edytorski]

jako Paweł świadczy — 1 Tm 2, 14. [przypis edytorski]

jako pisze Statius — Statius, Achilleis, ks. 2. [przypis edytorski]

jako pościelesz duszy swojej** — tu kończy się obcy wtręt, zaczynający się od słów: „Ale nie wiedziałeś (…)”, odznaczony w tekście głównym dwoma gwiazdkami **, zawierający paszkwil na Prażmowskiego pisany wg Brücknera inną ręką. [przypis edytorski]

jako powiada on orator, filozof, senator i hetman — Cyceron, O powinnościach, ks. 2. [przypis edytorski]

jako powiada Paweł — 1. Tm 1, 9. [przypis edytorski]

jako powiada Paweł — Kor 13, 5. [przypis edytorski]

jako prawdziwi Normandowie, mieli nabitą głowę podbojem Anglii — rycerze z księstwa Normandii, w płn.-zach. Francji, pod wodzą Wilhelma Zdobywcy w 1066 podbili Anglię. [przypis edytorski]

jako prorok Boży powiada — Koh 10, 16. [przypis edytorski]

jako raczy (starop.) — jak tylko chce. [przypis edytorski]

jako raczysz (starop.) — tu: jak chcesz. [przypis edytorski]

Jako rózga od drzewa odcięta wnet umiera — por. J 15,6. [przypis edytorski]

Jako ryk lwi, tak gniew królewski; kto go gniewa, grzeszy na duszę swoję — Prz 20, 2. [przypis edytorski]

jako rzadki (…) dym (…) zniknie (starop.) — jak rzadki dym zniknie; rozpłynie się jak dym. [przypis edytorski]

jakoście ztąd wyszli (starop.) — odkąd stąd wyszliście. [przypis edytorski]

jakoś długo ani oko — jakoś długo nie było widać. [przypis edytorski]

jako (śpi) (daw.) — tu: że (śpi). [przypis edytorski]

Jakoś tu wszedł, szaty godownej (…) nie mając? — Mt 22, 12. [przypis edytorski]

jakośwa (daw.) — jak żeśmy. [przypis edytorski]

jakoś wasza miłość powiedział — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika, znaczenie: jako (jak) wasza miłość powiedziałeś. [przypis edytorski]

jako świadczy Ozeasz prorok — Oz 13, 2. [przypis edytorski]

jako sądzili (…) i jako nie brali (daw.) — że sądzili i że nie brali. [przypis edytorski]

jako sam Bóg do tych, którzy przykazaniu jego nieposłuszni, mówi — Mojż. 26, 36. [przypis edytorski]

jako skoro (starop.) — jak najszybciej; szybko. [przypis edytorski]

jako (starop.) — tu: odkąd. [przypis edytorski]

jako (starop.) — tu: ponieważ. [przypis edytorski]

Jako tenże Paweł świadczy — 2 Kor 1, 12. [przypis edytorski]

jako tenże ś. Jakub mówi, suadibilis — w Jk 3, 17, wg Wulgaty. [przypis edytorski]

jako też (daw.) — jak również. [przypis edytorski]

jako to (daw.) — tu: na przykład. [przypis edytorski]

jako — tu: niczym. [przypis edytorski]

jako — tu: niż. [przypis edytorski]

jako — tu: że. [przypis edytorski]

Jako uczynił Eneasz — Wergiliusz, Eneida, ks. 5. [przypis edytorski]

jakowej — dziś popr.: jakiej. [przypis edytorski]

jakowejsiś — jakiejś. [przypis edytorski]

jakoweż (daw.) — przym. jakowe z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż: jakież. [przypis edytorski]

Jako wielość bogów żadnego Boga nie czyni, tak wiele panów żadnego pana nie ma, a gdzie pana niemasz, tam zamieszanie jest — Skarga cytuje tutaj tekst Atanazego pt. Oratio adversus idola za Bellarmina De controversiis. [przypis edytorski]

jakowy (daw.) — jaki, jakiś. [przypis edytorski]

jakowy (daw.) — jaki, jakiś [przypis edytorski]

Jako wże na zemli i dosza ku nebesech (z ukr.) — Jako na ziemi, tak i do nieba. [przypis edytorski]

jakoż (daw.) — więc. [przypis edytorski]

jakoż (daw.) — wprowadzający pytanie zaimek „jako” z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż; jakże. [przypis edytorski]

jakoż (daw.) — wprowadzający pytanie zaimek jako z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż; jakże. [przypis edytorski]

jako że wszyscy byliśmy dziećmi, zanim staliśmy się mężami — nawiązanie do metafory św. Pawła: „Gdym był dziecięciem, mówiłem jako dziecię, rozumiałem jako dziecię, rozmyślałem jako dziecię. Lecz gdym się stał mężem, wyniszczyłem to, co było dziecinnego.” (1Kor 13,11; przekład Jakuba Wujka). [przypis edytorski]

Jako żołnierz Korpusu Praskiego — oryg. Als Soldat im Prager Korps wyd. Praga 1922; dziennik Erwina Egona Kischa ze służby w wojsku austro-węgierskim podczas I wojny światowej, znany też pod tytułem z wydania późniejszego tytułem Zapisz to, Kisch! (oryg. Schreib das auf, Kisch! (1929). [przypis edytorski]

jako żona Eneasza został się w Troi — Kreuza, córka Priama, wyszła wraz z mężem z płonącej Troi, jednak tej samej nocy zginęła. [przypis edytorski]

jakoż (przestarz.) — spójnik akcentujący, że coś, o czym mowa wcześniej, jest prawdziwe, zaszło lub spełniło się: i rzeczywiście, i w samej rzeczy. [przypis edytorski]

jakoż — tu: jak, w jaki sposób, którędy. [przypis edytorski]

Jakoż w jednym pędzie most zwodzony (…) przeniknął do wnętrza zamku — w oryginale treść ta ujęta jest w dwuwiersz. [przypis edytorski]

jako Zakon gwałcić śmiecie (starop.) — tzn. jak śmiecie naruszać prawo religijne. [przypis edytorski]

jakoześ ty blado (gw.) — jaka żeś ty blada; jak jesteś blada. [przypis edytorski]

jako z trojańskiego konia — Grecy gdy nie mogli za dziesięć lat Trojej dobyć, tym fortelem poszli: uczynili konia drewnianego wielkiego, w którym się ich wiele zawarło; o którym puścili sławę, żeby to za dar Palladzie zostawili. Wzięli tego konia Trojanie w miasto, a Grecy się w nocy z niego wysypawszy drugim Troją otworzyli i tak ją zburzyli. Wergiliusz, Eneida, ks. 2 (przypis źródła). [przypis edytorski]

Jak pomnę — wiersz powstał w Korabnikach pod Krakowem na przełomie 1888–1889 r. [przypis edytorski]

Jak powiadają, zwie się Katarzyna. — w późn. wyd. tłum.: „Jak powiadają, zwie się Rozalina”. [przypis edytorski]

jak prędko Mediolan podbił, tak też niebawem utracił Ludwik XII… — król Francji Ludwik XII (1462–1515) podbił Księstwo Mediolanu we wrześniu 1499; w lutym 1500 książę Ludwik Sforza odzyskał władzę, ale już w kwietniu 1500 przegrał bitwę pod Novarą; król francuski znów zajął Mediolan, który ponownie utracił dopiero w czerwcu 1512, kiedy Francuzów wyparły wojska koalicji tzw. Ligi Świętej. [przypis edytorski]

jak raz (gw.) — akurat, dokładnie. [przypis edytorski]

jak raz (gw.) — akurat, właśnie. [przypis edytorski]

jak rycerz skąpany w tej styksowej wodzie — skąpanie się w wodzie Styksu, jednej z rzek Hadesu, świata umarłych, czyniło ciało ludzkie odpornym na wszelką broń; w ten sposób został zabezpieczony przez swą matkę Achilles: zanurzając go w Styksie, trzymała dziecko za piętę, która stała się jedynym miejscem na ciele Achillesa podatnym na zranienie. [przypis edytorski]

jak świat światem — początek polskiego przysłowia: jak świat światem (tj. nigdy), nie będzie Niemiec Polakowi bratem. [przypis edytorski]

Jaksa-Ronikier, Bogdan (1873–1956) — polski pisarz. [przypis edytorski]

Jaksarta a. Jaksartes — dziś: Syr-daria. [przypis edytorski]

Jaksartes — dziś: Syr-daria. [przypis edytorski]

jak setnej owcy — por. Łk 15, 1–7. [przypis edytorski]

jak się Ajas odznaczył na wojnie, to dostał w nagrodę długi kawał polędwicy — podczas uczty został wyróżniony przez Agamemnona, wodza naczelnego, szczególnie pięknym kawałem mięsa; zob. Iliada VII 321–322. [przypis edytorski]

jak się dwojakie światło, własne i cudze, w sąsiedztwie przedmiotów świecących i gładkich w jedno zejdzie i zrobi postać, która daje widok odwrócony w stosunku do zwykłych widoków — zjawisko powstawania obrazów odbijanych przez lustra i inne gładkie przedmioty próbowano tłumaczyć tym, że przedmioty tego rodzaju mają w sobie pierwiastek świetlny, który na ich gładkiej powierzchni spotyka się ze światłem pochodzącym od przedmiotu odbijanego. [przypis edytorski]

jak się patrzy — doskonale. [przypis edytorski]

jak się to bierze — jak się to traktuje. [przypis edytorski]

Jak się wszystko dziwnie plecie — por. Jan Kochanowski, Pieśń IX, Księgi pierwsze („Chcemy sobie być radzi?”): „Wszystko sie dziwnie plecie Na tym tu biednym świecie; A kto by chciał rozumem wszystkiego dochodzić, I zginie, a nie będzie umiał w to ugodzić.” [przypis edytorski]

jak się wyraża psalmista: „Pan także róg jego wywyższył w sławie nad inne” — „Cornu eius in gloria Dominus exaltabat”; tłumacz podaje jako cytat z Psalmu 112,9. W innym tłumaczeniu: „Bóg wyniósł czoło jego w chwale”. [przypis edytorski]

Jak się zdarzy. — w późn. wyd. popr. tłumaczenie: „To tutaj obok”. [przypis edytorski]

jak słowo powiedzieć — szybko i łatwo. [przypis edytorski]

jak słuszna — co byłoby słuszne; co jest słuszne. [przypis edytorski]

jak sobie da rady — dziś popr.: jak sobie da radę. [przypis edytorski]

jak spod igły — nowe, nieużywane. [przypis edytorski]

jak syn Herę skrępował — wg jednej z opowieści bogini Hera nie chciała ujawnić swojemu synowi, Hefajstosowi, jego pochodzenia, według innej szukał zemsty, gdyż porzuciła go, gdy był mały. Uciekł się do podstępu, konstruując złoty tron-pułapkę, który jej podarował. Kiedy Hera na nim zasiadła, oploty ją łańcuchy i nikt poza nim nie potrafił jej uwolnić. [przypis edytorski]

Jak szpaki Danta — tj. jak potępieńcy, opisani w Piekle w Boskiej Komedii Dantego Alighieri (1265–1321). [przypis edytorski]

jak tabaka w rogu — powiedzenie to w całości brzmi: być ciemnym jak tabaka w rogu i opisuje osobę, która zupełnie nic nie rozumie i nie wie; tabaka — sproszkowany tytoń, zażywany przez wciąganie nosem, co ma powodować przyjemny odruch kichania i oczyszczać górne drogi oddechowe; daw. pojemniki na tabakę często wykonywane były z rogów zwierzęcych. [przypis edytorski]

jak tę prostą rachubę — dziś poprawnie: jak tej prostej rachuby. [przypis edytorski]

Jak te Mojżesza iskier piramidy, co do ojczyzny wiodły nowej Żydy — po wyjściu z niewoli egipskiej Izraelici z Mojżeszem na czele szli do ziemi obiecanej przez pustynię, po której prowadził ich Bóg pod postacią słupa ognia (zob. Wj 13,21). [przypis edytorski]

Ja, którym świat ćwiartował — konstrukcja z ruchoma końcówką czasownika; inaczej: ja, który świat ćwiartowałem. [przypis edytorski]

jak to Homer powiada: cześć budzi całą postawą i strachu napędza wyglądem — por. Homer, Iliada III 172 (Helena o Priamie, zwracając się do niego). [przypis edytorski]

jak to mędrcy powiadają: Wszystko na tym świecie płynie. W górę i w dół — słowa streszczające poglądy Heraklita z Efezu (ok. 540–ok. 480 p.n.e.), filozofa greckiego, który uważał, że wszechświat jest wieczny, ale podlega nieustannej zmianie, wskutek której wszystko „płynie jak rzeka”, zaś zmianę nazywał „drogą w górę i w dół” (zob. Diogenes Laertios, Heraklit z Efezu [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów IX 1.8.). [przypis edytorski]

jak to na wojence ładnie — w niektórych odmianach tekstu tę najbardziej znaną strofę poprzedza jeszcze następująca: „A kto chce rozkoszy użyć/ Niech na wojnę idzie służyć”. Lub też nawet dłuższy tekst wprowadzający w szczegóły życia żołnierskiego: „А kto chce rozkoszy użyć/ Musi iść w ułany służyć./ Tam rozkoszy on użyje/ Krwi jak wody się napije./ Tam mu dadzą mundur nowy,/ A na mundur kij dębowy./ Tam mu każą maszerować/ Jeszcze lepiej niż tańcować”. [przypis edytorski]

jak to nie lubić — dziś popr. składnia: jak tego nie lubić. [przypis edytorski]

jak to powinno być widoczne tutaj — również w tym przypadku nie zamieszczono rysunku. [przypis edytorski]

jaktoście nie jedli — przykład konstrukcji z przestawną końcówką czasownika; inaczej: jeszcze nie jedliście. [przypis edytorski]

jak to się do niego wzięło — dziś popr.: skąd to się u niego wzięło. [przypis edytorski]