Przypisy

Linowski, Rupert — podporucznik korpusu artylerii koronnej, uczestnik wojny polsko-rosyjskiej. [przypis edytorski]

linowy (daw.) — batystowy. [przypis edytorski]

Linro — anagram nazwiska Rolin (Rollin), Charlesa Rollina (1661–1741), francuskiego historyka i pedagoga, który często używał wyrażenia „dusza i serce” w popularnym dziele Traite des Etudes (1726–1728), z czego Wolter żartował w swoich powiastkach filozoficznych. [przypis edytorski]

Linsmayer, Max (1907–1940) — Standartenfuhrer SA w Gdańsku, po roku 1935 pełnił podobne funkcje w różnych regionach Niemiec. [przypis edytorski]

Linu — prawdop. zniekształcone Linn., oznaczające uwzględnienie nazwy gatunkowej w atlasach Karola Linneusza. [przypis edytorski]

li panu — tylko panu. [przypis edytorski]

Lipari — sycylijska miejscowość w regionie Mesyna. [przypis edytorski]

li — partykuła pytająca; czyż. [przypis edytorski]

li — partykuła pytająca, znaczenie: czy, czyż (wymusza charakterystyczny szyk, występując po rzeczowniku, do którego się odnosi). [przypis edytorski]

li — partykuła pytajna (czy). [przypis edytorski]

li — partykuła pytajna. [przypis edytorski]

li — partykuła użyta tu w funkcji wzmacniającej wymowę zdania; znaczenie: tylko, wyłącznie. [przypis edytorski]

lipa (slang) — byle jaki. [przypis edytorski]

lipiec — tu: miód lipowy. [przypis edytorski]

lipiec — tu: miód z kwiatu lipy. [przypis edytorski]

lipiec — tu: napój. [przypis edytorski]

lipiec — tu: rodzaj miodu pitnego. [przypis edytorski]

lipień — słodkowodna, zimnolubna ryba, zamieszkująca czyste rzeki. [przypis edytorski]

lipki — lepki. [przypis edytorski]

lipoidy — lipidy, grupa naturalnych związków organicznych służących gł. do magazynowania energii lub jako składnik budulcowy komórek i tkanek, obejmująca m.in. tłuszcze i woski. [przypis edytorski]

Lipps, Theodor (1851–1914) — niemiecki filozof, starał się zredukować filozofię do psychologii. [przypis edytorski]

lipšnus — malonus, mandagus. [przypis edytorski]

Lipska, Ewa (ur. 1945) — poetka i felietonistka. [przypis edytorski]

Lipski, Jan Józef (1926–1991) — historyk literatury, publicysta i krytyk, współzałożyciel Komitetu Obrony Robotników, przewodniczący Polskiej Partii Socjalistycznej. [przypis edytorski]

Lipsk — miasto powiatowe w niemieckiej Saksonii. [przypis edytorski]

Lipsk — miasto w Niemczech. W Lipsku wydane zostały niektóre z dzieł Norwida, a także utwory innych polskich autorów, które ze względu na cenzurę nie mogły ukazać się w kraju. [przypis edytorski]

lipsze (z gw. ukr.) — lepiej. [przypis edytorski]

Liptów — właśc. Liptowski Mikułasz nad Wagiem, obecnie na Słowacji. [przypis edytorski]

liptowska — Liptów to kraina historyczna i region, dawniej na Węgrzech, a obecnie na Słowacji, w dorzeczu górnego Wagu. [przypis edytorski]

lipynė — lentelė ar laipteliai per tvorą perlipti. [przypis edytorski]

Liquefacto tempora plumbo… (łac.) — [i w głowę wroga] miecąc roztopiony ołów,/ Rozbił czaszkę. Ów runął na piaski spłowiałe (Wergiliusz, Eneida IX 588–589, tłum. T. Karyłowski; opis strzału Mezencjusza z procy w syna Arcensa). [przypis edytorski]

Liquor — Flüssigkeit. [przypis edytorski]

lira — instrument muzyczny szarpany. [przypis edytorski]

lira — instrument strunowy; z uwagi na ludowy charakter kolędy można przypuszczać, iż chodzi tu o lirę korbową. [przypis edytorski]

lira — jednostka monetarna w Wenecji. [przypis edytorski]

Lir a. Ler — bóg morza w mitologii irlandzkiej. [przypis edytorski]

lira — strunowy instrument muzyczny. [przypis edytorski]

lir — dawna waluta włoska. [przypis edytorski]

lirische Dummheiten (niem.) — głupstwa liryczne [przypis edytorski]

Lirnes i Pedaz — miasta w pobliżu Troi, które Achilles podbił. [przypis edytorski]

Lirnessos — miasto w Myzji, położone niedaleko Troi. [przypis edytorski]

lirogony (biol.) — rodzina ptaków z rzędu wróblowych, żyjących w Australii, mających charakterystyczny długi, ozdobny ogon i potrafiących naśladować różne dźwięki. [przypis edytorski]

lir — waluta włoska. [przypis edytorski]

lir, właśc. lira (wł.) — dawna waluta włoska. [przypis edytorski]

liść bobkowy — liść laurowy. [przypis edytorski]

liść bobkowy — liść laurowy, używany jako przyprawa do zup, sosów itp. [przypis edytorski]

liściami — dziś N.lm: liśćmi. [przypis edytorski]

liściami — dziś popr. forma: liśćmi. [przypis edytorski]

liściami — dziś popr. forma N. lm: liśćmi. [przypis edytorski]

liściami — dziś popr.: liśćmi. [przypis edytorski]

liściami — dziś popr. N. lm: liśćmi. [przypis edytorski]

liściami — dziś popr. N.lm: liśćmi. [przypis edytorski]

liściech — dziś popr. forma Msc.lm: listach. [przypis edytorski]

liście (daw.) — r.n. [tj. to liście; dziś: M. lp ten liść, M. lm te liście; M. lp to listowie]. [przypis edytorski]

liście (daw.) — tu: listowie. [przypis edytorski]

liście mnie (…) zasłoniło — tu: listowie. [przypis edytorski]

liście (tu daw.) — listowie. [przypis edytorski]

liście — tu: listowie. [przypis edytorski]

liście — tu lp, r.n.; jak dziś: listowie. [przypis edytorski]

liście wawrzynu — wawrzyn, nazywany także laurem, drzewem laurowym, to rodzaj drzew i krzewów z rodziny wawrzynowatych, które rosną m.in. w basenie Morza Śródziemnego. W starożytności w Grecji i Rzymie z liści wawrzynu wito wieniec laurowy będący symbolem zwycięstwa, chwały, tryumfu, otrzymywali go m.in. zwycięzcy zawodów olimpijskich. Przystrajał nim głowę także Juliusz Cezar, a po nim inni rzymscy cesarze. [przypis edytorski]

Liście żółkniało (daw.) — liście żółkły. [przypis edytorski]

liściów (daw.) — dziś popr. D. lm: liści. [przypis edytorski]

Lisia Góra — wieś w powiecie tarnowskim. [przypis edytorski]

lisięty — dziś popr. forma N. lm: lisiętami. [przypis edytorski]

Lisiecka, Alicja (ur. 1931) — krytyczka literacka. [przypis edytorski]

lisiura (daw.) — futro z lisa, okrycie wierzchnie podbite futrem lisa lub czapka męska z lisiego futra. [przypis edytorski]

lisiura — dawne określenie na futro z lisa, okrycie wierzchnie podbite futrem lisa lub czapkę męską, najczęściej z lisiego futra. [przypis edytorski]

lisiura (daw.) — płaszcz podbity lisim futrem. [przypis edytorski]

lisiurka (daw.) — płaszcz podbity lisim futrem. [przypis edytorski]

Lis i winogrona — staroż. bajka Ezopa, opracowana również przez La Fontaine'a i in. bajkopisarzy, opowiadająca o lisie, który będąc głodny, spostrzegł winogrona; wydały mu się apetyczne i próbował je dosięgnąć; kiedy mu się to jednak nie udało, pocieszał się twierdząc, że na pewno winogrona są kwaśne i niesmaczne. [przypis edytorski]

Lisowczycy — najemna ochotnicza formacja lekkiej jazdy polskiej powstała na początku XVII w. [przypis edytorski]

lisowczycy — najemne oddziały lekkiej jazdy, zorganizowane przez Aleksandra Lisowskiego w latach 1607–1611, w okresie jego służby u Dymitra II Samozwańca, pretendenta do tronu carskiego; wsławiły się brawurą w walkach z Rosjanami, Turkami, Węgrami i in., ale także okrucieństwami i grabieżami na bronionych terenach. [przypis edytorski]

lisowczycy — najemne oddziały lekkiej jazdy, zorganizowane w początkach XVII w. przez Aleksandra Lisowskiego (ok. 1575–1616), wsławiły się brawurą w walkach z Rosjanami, Turkami, Węgrami i in., ale także okrucieństwami i grabieżami na bronionych terenach; po spaleniu Radomska formację rozwiązały polskie władze ok. 1635 r. [przypis edytorski]

Lisowski, Aleksander Józef (ok. 1575–1616) — pułkownik królewski, twórca i dowódca tzw. lisowczyków, oddziału lekkiej jazdy powstałego w 1611 r. i prowadzącego walkę podjazdową na wschodnich i północnych rubieżach Rzeczypospolitej podczas wojny polsko-rosyjskiej (1609–1618); oddział złożony był z Kozaków, różnego rodzaju wykolejeńców i desperatów (pierwszy oddział Lisowskiego przyjął nazwę straceńców), którzy służyli za zysk z łupów, nie obciążając skarbu państwa kosztami żołdu. [przypis edytorski]

Lisowski, Aleksander Józef (ok. 1575–1616) — pułkownik królewski, twórca i dowódca tzw. lisowczyków, oddziału lekkiej jazdy powstałego w 1611 i prowadzącego walkę podjazdową na wsch. i płn. rubieżach Rzeczypospolitej podczas wojny polsko-rosyjskiej (1609–1618); oddział złożony był z Kozaków, różnego rodzaju wykolejeńców i desperatów, którzy służyli za zysk z łupów, nie obciążając skarbu państwa kosztami żołdu. [przypis edytorski]

Lisowski, Aleksander Józef (ok. 1575–1616) — pułkownik królewski, twórca i dowódca tzw. lisowczyków, oddziału lekkiej jazdy powstałego w 1611 r. i prowadzącego walkę podjazdową na wsch. i płn. rubieżach Rzeczypospolitej podczas wojny polsko-rosyjskiej (1609–1618); oddział złożony był z Kozaków, różnego rodzaju wykolejeńców i desperatów (pierwszy oddział Lisowskiego przyjął nazwę „straceńców”), którzy służyli za zysk z łupów, nie obciążając skarbu państwa kosztami żołdu. [przypis edytorski]

Lissowski, Aleksander (ok. 1575/1580–1616) — pułkownik, uczestnik dymitriady, tj. rosyjskiej wojny domowej spowodowanej próbą osadzenia na tronie Dymitra Samozwańca, twórca i dowódca lisowczyków. [przypis edytorski]

lis stepowy (Canis azarae) — w ob. klasyfikacji: Cerdocyon thous, majkong a. lis krabojad, drapieżny ssak z rodziny psowatych, zamieszkujący sawanny i rzadkie lasy Ameryki Południowej. [przypis edytorski]

lista cywilna — fundusze państwowe przeznaczone na utrzymanie władcy. [przypis edytorski]

List CL — w przekładzie Tadeusza „Boy'a” Żeleńskiego, którego wkład, jako tłumacza i popularyzatora w upowszechnienie najcenniejszych dzieł literatury francuskiej w Polsce pozostaje niezwykle cenny, zabrakło listów numerowanych w oryginale CL, CLX i CLXI oraz fragmentów innych listów, a także Przedmowy redaktora i Przypisu nakładcy kończącego utwór; z tego powodu numeracja różni się od pierwotnej. [przypis edytorski]

List CXXIX — ten list w wersji fr. figuruje pod numerem LXXIX. Najprawdopodobniej tłumacz przeniósł go pod numer 129, bo uznał pierwotną lokalizację za omyłkę ze względu na datę i tematykę listu. [przypis edytorski]

list elizejski — list XI części IV Nowej Heloizy, z opisem przechadzki po ogrodzie nazwanym Elizjum, od miejsca pośmiertnej szczęśliwości i wiecznej wiosny w krainie zmarłych w mit. greckiej. [przypis edytorski]

listewka (daw.) — taśma, ozdobne obramowanie, obszywka. [przypis edytorski]

listki — dziś popr. forma N. lm: listkami. [przypis edytorski]

List, który Wolter napisał do mnie po mym ostatnim dziele — list Woltera z 30 sierpnia 1755 na temat Rozprawy o nierówności. [przypis edytorski]

List LXXII. Rika do Usbeka — w wersji fr. ten list jest adresowany przez Rikę do Ibbena w ***. Tłumacz przypisał go Usbekowi najprawdopodobniej ze względu na brak lokalizacji (bo wszystkie pozostałe listy do Ibbena adresowane są do Smirny). [przypis edytorski]

List LXXIX — listy 79-129 mają inną numerację w wersji fr., a inną w niniejszym tłumaczeniu. Po fr. pod numerem 79 figuruje list Usbeka do Rhediego, datowany na 18 dzień księżyca Gemmadi 1719 roku i poświęcony zagadnieniom bardziej złożonym niż opisywane w listach z 1715 r., co stało się prawdopodobnie przyczyną decyzji tłumacza o przeniesieniu tego listu w miejsce chronologicznie właściwe, tj. jako list CXXIX. [przypis edytorski]

List o muzyce francuskiej — Lettre sur la musique française (listopad 1753), w którym Rousseau głosi wyższość muzyki włoskiej, twierdząc, że muzyka francuska nie ma racji bytu, gdyż nie ma w niej miary ani melodyjności, pod względem brzmienia i ekspresywności język francuski nie nadaje się do śpiewania, zaś śpiew po francusku jest „ciągłym ujadaniem”, nieznośnym dla nieuprzedzonego ucha. [przypis edytorski]

list on bluźnierski przed Panem Bogiem ukazował, żałując i bolejąc jako ta, co rodzi: Pan Bóg mu wielkie dał nad Senacherybem zwycięstwo i od zguby królestwo jego wybawił — 2 Krn 32, 17–21; 1 Krl 19, 1–36 (Senacheryb obległ króla Ezechiasza w Jerozolimie i przysłał mu list urągający Bogu i wzywający do poddania miasta; po modlitwach króla Bóg wysłał anioła, który wytępił tysiące wojowników w obozie asyryjskim, co zmusiło Senacheryba do wycofania się do kraju). [przypis edytorski]

list przypowiedni — dokument wystawiany dowódcy oddziału zaciężnego. Określał m. in. liczbę żołnierzy, ekwipunek, na terenie których królewszczyzn prowadzony będzie zaciąg. Po łacinie określany Literae inscriptionis stipendii. [przypis edytorski]

Listra — staroż. miasto w Azji Mniejszej, ok. 30 km na płd. od Ikonium (ob. Konya). [przypis edytorski]

list Tadzia — list Tadzia (fragment do końca niniejszego rozdziału) zawiera liczne błędy pisowni, będące elementem stylizacji tekstu. [przypis edytorski]

list — tu: kwit potwierdzający zastaw. [przypis edytorski]

list — tu: liść. [przypis edytorski]

Listy do księżniczki niemieckiej — zbiór ponad 200 listów Eulera do siostrzenicy króla Prus Fryderyka II, napisanych w l. 1760–1762, w których autor, poproszony o udzielanie prywatnych lekcji, przystępnie omawia różne tematy związane z matematyką i fizyką. Po publikacji w formie książkowej (1768–1774) stały się szeroko znane i bardzo popularne wśród laików. [przypis edytorski]

Listy filozoficzne a. Listy o Anglikach — zbiór tekstów Woltera wydany we Francji w 1734, przedstawiający różne aspekty angielskiej filozofii, literatury, społeczeństwa i systemu rządów, często w korzystnym dla nich porównaniu z odpowiednikami francuskimi. [przypis edytorski]

listy ispołnitielnyje (z ros.) — dosł. wykonawcze; tu: rodzaj listów wierzytelnych uprawniających do ściągnięcia należności z dłużnika; tytuły wykonawcze. [przypis edytorski]

Listy o Anglii — dzielo Voltaire'a (1694–1778), opublikowane najpierw po angielsku pod tytułem English Letters, w Polsce znane jako Listy o Anglikach albo Listy filozoficzne, zgodnie z tytułem wydania francuskiego Lettres philosophiques. [przypis edytorski]

listy papieża wyklinające św. Wirgila za to, że wierzył w antypody — skonfliktowany z biskupem Salzburga Wirgiliuszem arcybiskup Germanii Bonifacy Winfrid oskarżył go w liście do papieża Zachariasza o herezję polegającą na głoszeniu przekonania o zamieszkałych antypodach, zaś papież w odpowiedzi w liście z 1 maja 748 stwierdził, że jeśli zarzut zostanie potwierdzony, należy zwołać synod kościelny, pozbawić Wirgiliusza godności duchownej i wykląć z Kościoła. W starożytności pojawił się pogląd, że wobec kulistości Ziemi na jej przeciwległej półkuli, tj. południowej, przez analogię również znajdują się lądy, a na nich także roślinność, zwierzęta i ludzie (antypodzi). Nie znano okolic strefy okołorównikowej, ale ponieważ wiedziano, że klimat w miarę oddalania się od równika staje się chłodniejszy, a w miarę zbliżania się do równika staje się coraz gorętszy, zakładano, że w pasie równikowym temperatury są skrajnie wysokie i z tego powodu z półkuli północnej nie sposób dostać się na południową. Inni przypuszczali, że przeszkodą jest zbyt wielka odległość do przebycia przez ocean. Z tego powodu pogląd o antypodach od czasów uznanego teologa i świętego Augustyna z Hippony odrzucano jako heretycki, gdyż oznaczał, że ludzie z antypodów nie mogliby pochodzić od stworzonej przez Boga pary pierwszych rodziców, Adama i Ewy (zob. Państwo Boże XVI 9). Wg niektórych autorów późnoantycznych powierzchnia Ziemi i ludzkość dzieliła się nie na dwie, a na cztery części, odseparowane dwoma krzyżującymi się, otaczającymi glob dokoła oceanami (jeden wokół równika, drugi od bieguna do bieguna i z powrotem), przy czym za równikiem na południe od Europy mieli mieszkać Antoikowie, zaś na tej samej, północnej półkuli, ale za oceanem ciągnącym się z północy na południe żyli Antypodzi. [przypis edytorski]

„Listy perskie” Monteskiusza i „Kandyd” Voltaire'a — XVIII-wieczne utwory francuskiego oświecenia: Listy perskie, powieść epistolarna Monteskiusza, satyra na system społeczny feudalnej Francji, opublikowana anonimowo w 1721, oraz Kandyd (1759), najgłośniejsza z satyrycznych powiastek filozoficznych Woltera, dawniej zakazana w wielu krajach, m.in. trafiła na listę ksiąg zakazanych Kościoła katolickiego, oskarżana o bluźnierstwo i podburzanie do niepokojów politycznych. [przypis edytorski]