Przypisy

Towarzystwo Kolonii Letnich — organizacja stworzona w 1882 r. przez Stanisława Markiewicza (1839–1911), lekarza, higienistę i działacza społecznego. Jej zadaniem była organizacja kilkutygodniowego wypoczynku na wsi dla ubogich miejskich dzieci (osobno dla dziewcząt i chłopców, a także dzieci chrześcijańskich i żydowskich). Siedziba Towarzystwa mieściła się na ul. Świętokrzyskiej 25 w Warszawie od 1904 r. [przypis edytorski]

Towarzystwo Kolonii Letnich — założone pod koniec XIX w. przez doktora Stanisława Markiewicza, organizowało kolonie i półkolonie dla warszawskich dzieci z ubogich rodzin. [przypis edytorski]

Towarzystwo Kultury Polskiej — organizacja kulturalno-oświatowa działająca w Królestwie Polskim w latach 1906–1913; rozwiązane przez władze carskie pod zarzutem prowadzenia działalności wbrew statutowi, wyłącznie w środowisku robotniczym, głównie w postaci tajnych kółek samokształceniowych. [przypis edytorski]

Towarzystwo Kursów Naukowych — szkoła wyższa w Warszawie, kontynuująca od 1905 działalność Uniwersytetu Latającego; w roku 1920 zostało przekształcone w Wolną Wszechnicę Polską. [przypis edytorski]

towarzystwo ogniowe — tu: straż pożarna. [przypis edytorski]

Towarzystwo Oświaty Ludowej — towarzystwo społecznikowskie utworzone w 1872, które inicjowało zakładanie i prowadzenie bibliotek na wsiach. [przypis edytorski]

towarzystwo świadomego macierzyństwa — pierwszą w Polsce, bezpłatną poradnię świadomego macierzyństwa założyli w Warszawie Irena Krzywicka i Tadeusz Boy-Żeleński; prowadzili oni również propagujący edukację seksualną dodatek do „Wiadomości Literackich” pt. „Życie Świadome”, w którym publikowały m.in. Zofia Nałkowska, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska i Wanda Melcer. W nawiązaniu do idei Krzywickiej i Boy'a po wojnie, w 1957 r. powstało Towarzystwo Świadomego Macierzyństwa (potem przekstałcone w Towarzystwo Rozwoju Rodziny) przy współudziale Michaliny Wisłockiej, Mikołaja Kozakiewicza, Zbigniewa Lwa Starowicza i Kazimierza Imielińskiego. [przypis edytorski]

Towarzystwo Świętego Salezego — tu zapewne: warszawskie charytatywne Towarzystwo Przytułku św. Franciszka Salezego, działające na rzecz powstałego w 1882 przytułku na Powiślu. [przypis edytorski]

Towarzystwo św. Rafała — niemieckie stowarzyszenie katolickie założone w 1871 w Moguncji, zajmujące się pomocą dla emigrantów oraz przeciwdziałające pochopnemu wychodźstwu; na jego wzór w 1890 zostało zawiązane w Wiedniu Austriackie Towarzystwo św. Rafała dla Opieki nad Wychodźcami (niem. Österreichische St. Raphael Verein zum Schutze der Auswanderer), zajmujące się pomocą dla emigrujących z monarchii austro-węgierskiej. [przypis edytorski]

Towarzystwo Szkoły Ludowej — organizacja oświatowa działająca w latach 1891–1940 na terenie Galicji, a następnie w płd. i wsch. części II Rzeczypospolitej, mająca na celu pomaganie gminom w zakładaniu szkól ludowych, czytelni i wypożyczalni wiejskich; powstała z inicjatywy Adama Asnyka, który był jej pierwszym prezesem. [przypis edytorski]

Towarzystwo — Towarzystwo Kredytowe Ziemskie w Królestwie Polskim, pierwszy bank w Polsce, założony w 1825 r. przez stowarzyszenie właścicieli ziemskich. Towarzystwo udzielało swoim członkom, bogatym posiadaczom ziemskim, kredytów na oddłużenie i modernizację majątków. [przypis edytorski]

Towarzystwo — Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych (Zachęta), założona w r. 1860 w Warszawie organizacja skupiająca artystów i miłośników sztuki, której zadaniem była popularyzacja sztuki polskiej i niesienie pomocy artystom przez organizowanie wystaw i konkursów oraz działalność wydawniczą. [przypis edytorski]

Towarzystwo Transatlantyckie — tu: Compagnie Générale Transatlantique, francuska firma transportowa, zał. w 1855 przez braci Émile i Isaaca Péreire, od 1860 dotowana przez państwo w celu zapewnienia transportu przesyłek pocztowych do Ameryki Północnej, swoją ostateczną nazwę przyjęła w 1861. [przypis edytorski]

towarzystwo — tu: (w dawnym znaczeniu) społeczeństwo. [przypis edytorski]

Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego — socjalistyczna organizacja oświatowo-kulturalna, działająca w latach 1923–1948. [przypis edytorski]

Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk — towarzystwo naukowe ogólne działające w latach 1800–1832 w Warszawie. Służyło pracą naukową polskim interesom narodowym (zwłaszcza zachowaniu polskości), rozwojowi gospodarczemu kraju; głównym ideologiem był Stanisław Staszic (uczony, działacz i pisarz polityczny i gospodarczy); po powstaniu listopadowym 1830–1831 rozwiązane przez władze rosyjskie; prace TPN kontynuowało założone w r. 1907 Towarzystwo Naukowe Warszawskie. [przypis edytorski]

Towarzystwo Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie — instytucja ubezpieczeniowo-finansowa założona w 1861, działająca w ramach autonomii galicyjskiej, ubezpieczająca przede wszystkim budynki od pożaru, od 1864 także uprawy od gradobicia. [przypis edytorski]

Towarzystwo Żeglugi Indyjskiej i Orientalnej (ang. Peninsular and Oriental Steam Navigation Company) — brytyjska spółka przewozowa założona w 1837, najstarsze i jedno z największych przedsiębiorstw transportu morskiego, operujące na M. Śródziemnym, na trasie do Indii, Dalekiego Wschodu i Australii. [przypis edytorski]

towarzystwo zaliczkowe — rodzaj spółdzielni oszczędnościowo-pożyczkowej działającej w zaborze austriackim; powstające od poł. XIX w. towarzystwa zaliczkowe zrzeszały się Związku Stowarzyszeń Zarobkowych i Gospodarczych, założonym w 1874 we Lwowie. [przypis edytorski]

towarzysza mego w tej podróży — chodzi o Leona Tetmajera. [przypis edytorski]

towarzysz a wojewoda naczelny w Polsce — w innym tłum.: polski komes pałacowy. [przypis edytorski]

towarzysze — dziś popr. forma B. lm: towarzyszy a. towarzyszów. [przypis edytorski]

Towarzysze Jehudy — odniesienia do zakonspirowanego stowarzyszenia, którego celem było przywrócenie we Francji obalonej monarchii Burbonów. [przypis edytorski]

towarzysze — komesowie. [przypis edytorski]

Towarzysze moi w getcie warszawskim zginęli z bronią w ręku (…) — nawiązanie do powstania zbrojnego na terenie warszawskiego getta, trwającego od 19 kwietnia do 16 maja 1943 roku, którego uczestnikami byli m.in. liczni członkowie Bundu (np. Marek Edelman), partii, z ramienia której Szmul Zygielbojm został członkiem Rady Narodowej Rzeczpospolitej Polskiej na wychodźstwie w Londynie. [przypis edytorski]

towarzysze przydworni — w innym tłumaczeniu: komesowie. [przypis edytorski]

towarzyszów (daw. D.lm) — dziś: towarzyszy. [przypis edytorski]

towarzyszów — dziś popr. forma B. lm: towarzyszy. [przypis edytorski]

towarzyszów — dziś popr. forma D. lm: towarzyszy. [przypis edytorski]

towarzyszów — dziś popr. forma G. lm: towarzyszy. [przypis edytorski]

towarzyszów — dziś popr. forma: towarzyszy. [przypis edytorski]

towarzyszów rady a sprawców na zwierzchnich urzędach — w innym tłum.: komesów i dostojników. [przypis edytorski]

towarzysz Rokk — rusycyzm: mianownik użyty w roli wołacza. [przypis edytorski]

towarzysz — rycerz, szlachcic, służący w wojsku z własnym wyposażeniem i pocztem. [przypis edytorski]

towarzysz — rycerz, szlachcic, służący w wojsku z własnym wyposażeniem i pocztem; towarzyszów — dziś popr. forma G. lm: towarzyszy. [przypis edytorski]

towarzysz usarski — żołnierz z chorągwi husarii. [przypis edytorski]

towarzysz Wojsław (…) jego ochmistrz — komes Wojsław; wychowawca (piastun) Bolesława Krzywoustego. [przypis edytorski]

Tower of London (ang.: wieża londyńska) — budowla wzniesiona jako twierdza obronna i siedziba monarchów Anglii; słynęła przez wieki jako pilnie strzeżone więzienie (i skarbiec), do którego dostęp był jedynie od strony rzeki. [przypis edytorski]

Tower of London (ang. wieża londyńska) — budowla wzniesiona jako twierdza obronna i siedziba monarchów Anglii; Tower słynęła przez wieki jako pilnie strzeżone więzienie (i skarbiec), do którego dostęp był jedynie od strony rzeki; więźniów przywożono więc łodziami. [przypis edytorski]

Tower of London — twierdza obronna i siedziba monarchów Anglii od czasów Wilhelma Zdobywcy do Jakuba I (1566–1625), pierwszego z dynastii Stuartów; Tower słynęła przez wieki jako pilnie strzeżone więzienie (i skarbiec), do którego dostęp był jedynie od strony rzeki; więźniów przywożono więc łodziami; Tower została wybudowana w 1078 r., jej pełna ang. nazwa brzmi Her Majesty's Royal Palace and Fortress, The Tower of London (Pałac i Twierdza Jej Królewskiej Mości); symbolem wieży są kruki. [przypis edytorski]

Tower właśc. Tower of London — budowla wzniesiona jako twierdza obronna i siedziba monarchów Anglii; Tower słynęła przez wieki jako pilnie strzeżone więzienie (i skarbiec), do którego dostęp był jedynie od strony rzeki, więźniów przywożono więc łodziami. [przypis edytorski]

towiańczyk — wyznawca towianizmu, ruchu religijnego o charakterze mistycznym, stworzonego przez Andrzeja Towiańskiego w połowie XIX wieku. Jednym z najważniejszych przekonań towiańczyków była mesjańska rola Polski. [przypis edytorski]

Towiańsk, Andrzej (1799–1878) — mistyk, filozof, prawnik; założyciel sekty skupiającej wyznawców jego mesjanistycznych poglądów (tzw. Koła Sprawy Bożej), która wywarła duży wpływ m.in. na Mickiewicza. [przypis edytorski]

Towiański, Andrzej (1799–1878) — filozof i przywódca religijny, mesjanista; założył tzw. Koło Sprawy Bożej (potocznie członków organizacji określano mianem towiańczyków), w której działalność zaangażował Adama Mickiewicza. [przypis edytorski]

Towiański, Andrzej (1799–1878) — filozof i przywódca religijny, mesjanista; założył tzw. Koło Sprawy Bożej (potocznie członków organizacji określano mianem towiańczyków), w którego działalność zaangażował polskich emigrantów, m.in. Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego. [przypis edytorski]

Towiański, Andrzej (1799–1878) — mistyk, filozof, prawnik; założyciel sekty skupiającej wyznawców jego mesjanistycznych poglądów — Koło Sprawy Bożej, która wywarła duży wpływ m.in. na Mickiewicza. [przypis edytorski]

Towiański, Andrzej (1799–1878) — mistyk, filozof, prawnik; założyciel sekty skupiającej wyznawców jego mesjanistycznych poglądów (tzw. Koła Sprawy Bożej), która wywarła duży wpływ m.in. na Mickiewicza. [przypis edytorski]

Towiański, Andrzej (1799–1878) — polski filozof mesjanistyczny i charyzmatyczny przywódca sekty religijnej zw. Kołem Sprawy Bożej. [przypis edytorski]

to wszystko do tłumaczenia wcale mi nie pomaga — mowa o zbiorowym wydaniu przekładu Dziejów Anglii, którego Żmichowska wykonała część. [przypis edytorski]

Towzer — zwyczajowo imię dla psa o wyjątkowo zadziornej (a. dokuczliwej) naturze; przydomek ten zyskał sobie sir Roger L'Estrange (1616–1704), rojalista, dziennikarz i pamflecista zaangażowany po stronie torysów, nadzorca prasy i cenzor za rządów Karola II (1660–1685): jego kukłę 17 listopada 1680 r. spalił londyński tłum, nadając mu przezwisko „the Dog Towzer”, co anonimowa broszura Strange's Case, Strang[e]ly Altered wyjaśniała następująco: „zna tysiąc psich sztuczek, mianowicie jak aportować dla papistów, nosić dla protestantów, skomleć dla króla, tańczyć do skrzypiec Nolla [Cromwella], łasić się do dworzan, skakać do ich przysmaczków, machać ogonem na wszystkie suki, gubić trop prowadzący do spisku [papistów], wylizać do czysta dowody i skulić się przed krucyfiksem, ale nade wszystko zna cholernie stary trik jak wyśliznąć się z postronka”; w spokojniejszych politycznie czasach i w innym obszarze geograficznym pies Towzer pojawiał się jako bohater powieści detektywistycznych Mary Heleny Fortune (1833–1911), np. Towzer's Teeth, 1891. [przypis edytorski]

Toxodon (paleont.) — rodzaj prymitywnego ssaka kopytnego, żyjącego w Ameryce Płd. 2,6–1,8 mln lat temu. [przypis edytorski]

Toynbee, Arnold Joseph (1889–1975) — ang. historiozof, autor Studium historii (A Study of History, 12 tomów, wyd. w l. 1934–1961); klasyk dwudziestowiecznej historiozofii, jeden z najważniejszych teoretyków cywilizacji; profesor historii międzynarodowej. [przypis edytorski]

Tożli jest — konstrukcja z partykułą -że (skróconą do -ż) oraz partykułą -li; znaczenie: czyż to jest. [przypis edytorski]

tożli — konstrukcja z partykułą -że (skróconą do -ż) oraz partykułą -li; znaczenie: czyż to. [przypis edytorski]

toż ludzie podobni wam naturą i skłonnościami maią się różnić od was urodzeniem? i ta różnica ma usprawiedliwiać dzikość i okrucieństwo wasze — dziś popr. pytajnik rozdzielający zdania składowe tego wypowiedzenia byłby usunięty; tu zostawiono go jako zabytek daw. emocjonalnego zapisu. [przypis edytorski]

toż — to właśnie. [przypis edytorski]

toż — tu: przecież. [przypis edytorski]

toż — zaimek to z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy to. [przypis edytorski]

— To zależy od pytań… — fragment rozpoczynający się od tych słów w egzemplarzu źródłowym jest nieczytelny — brakuje części kartki. Tekst został odtworzony. [przypis edytorski]

To zaś urządzenie tak proste, mniej użytecznemu rolnikowi, jak najszkodliwszym w kraju Żydom, wolności dające — sens: takie proste regulacje prawne dają i tak rolnikowi mniej wolności, niż ich mają już teraz Żydzi, którzy nie przynoszą krajowi korzyści. [przypis edytorski]

Tphui das tych koc Sakrament, już go drugi raz precz, a sawsze smartfistać — parodia polszczyzny wymawianej i kaleczonej przez Niemca. [przypis edytorski]

trąba Amfitryt — Amfitryta (mit. gr.) nimfa (nereida a. okeanida), bogini morza, córka Okeanosa i Tetydy, żona Posejdona; uosobienie piękna morza; do jej atrybutów należała muszla w kształcie rogu. [przypis edytorski]

trąba jerychońska — przen. bardzo głośny dźwięk, pot. także: ktoś nieudolny, niezdarny; tu: ktoś niepotrafiący utrzymać tajemnicy, głośno opowiadający. Wg biblijnej Księgi Jozuego miasto Jerycho, oblężone przez Izraelitów, zostało zdobyte dzięki temu, że kiedy towarzyszący wojsku kapłani zadęli w trąby, a wojownicy wznieśli okrzyk wojenny, potężne mury miasta runęły (Joz 6, 1–20). [przypis edytorski]

trąbić przez munsztuk — dać stłumiony sygnał do odjazdu; munsztuk — kiełzno, element uprzęży, zakładany na pysk koński i służący do kierowania szczególnie nieposłusznym wierzchowcem. [przypis edytorski]

trąbiły w róg tego oto barana — nawiązanie do żydowskiego święta Rosz ha-Szana, podczas którego dmie się w rogi baranie szoar; por. Rosz ha-Szana. [przypis edytorski]

trąbka budzi, na koń woła — inna wersja: „siadaj na koń, trąbka woła” (tak w źródle); „na koń wsiadać, trąbka woła”. Wybrano wersję bardziej rozpowszechnioną. [przypis edytorski]

trąbka Fallopia (daw. med.) — jajowód. [przypis edytorski]

trąbki do apteki — papierki, w które zawijano towar. [przypis edytorski]

trąbki przez munsztuk grają — słychać stłumiony sygnał do odjazdu; munsztuk — kiełzno, element uprzęży, zakładany na pysk koński i służący do kierowania szczególnie nieposłusznym wierzchowcem. [przypis edytorski]

Trąby — nazwa herbu Radziwiłłów. [przypis edytorski]

trąby (…) z Jozafatowej doliny — Dolina Jozafata w Biblii (por. Księga Joela) ma być miejscem kaźni, ostatecznej zagłady, która rozpocznie się na głos trąby podczas Sądu Ostatecznego. [przypis edytorski]

trącane (…) od płynącej rzeki — dziś: trącane przez płynącą rzekę. [przypis edytorski]

trącić czymś — pachnieć czymś; przen. przypominać coś, zakrawać na coś. [przypis edytorski]

trąci myszką — jest przestarzały. [przypis edytorski]

trąd — zakaźna choroba skóry. [przypis edytorski]

trabant a. drabant (z niem.) — żołnierz pieszy, żołnierz straży przybocznej. [przypis edytorski]

trabant (daw.) — w średniowieczu: żołnierz należący do straży przybocznej monarchy lub jakiegoś dostojnika; satelita. [przypis edytorski]

trabant (daw.) — żołnierz należący do straży przybocznej monarchy lub wysokiego dostojnika. [przypis edytorski]

trabant (daw.) — żołnierz straży przybocznej. [przypis edytorski]

trabant (z wł.) — żołnierz straży przybocznej. [przypis edytorski]

trabuco — gatunek mocnych hiszpańskich cygar. [przypis edytorski]

trabuco (wł.) — gatunek cygara. [przypis edytorski]

trab (z niem.) — kłus. [przypis edytorski]

traćwa (gw.) — traćcie. [przypis edytorski]

Tracę rezonans — popr.: tracę rezon, tj. pewność siebie, śmiałość. [przypis edytorski]

Traces — Trakowie; staroż. lud bałkański osiadły na terytorium dzisiejszej Bułgarii. [przypis edytorski]

trachyt — inaczej trachit; obojętna, magmowa skała wylewna (wulkaniczna). [przypis edytorski]

tracić się — gubić się. [przypis edytorski]

tracić — tu: skazywać na śmierć. [przypis edytorski]

tracić zdrowy sens — dziś popr.: tracić zdrowy rozsądek (por. fr. sens: zmysł, rozsądek, odczucie). [przypis edytorski]

tracisz — tu: doprowadzasz do zatracenia. [przypis edytorski]

Tracja — kraina hist. na Płw. Bałkańskim, obecnie w granicach Bułgarii, Grecji i Turcji. [przypis edytorski]

Tracja — kraina hist. obejmująca płn.-wsch. część Płw. Bałkańskiego, obecnie w granicach Bułgarii, Grecji i Turcji. [przypis edytorski]

Tracja — region geograficzny na pograniczu dzisiejszej Bułgarii, Grecji i Turcji. [przypis edytorski]

Tracja — staroż. kraina, której granice stanowiły Morze Czarne, Morze Egejskie i Dunaj, znajdująca się na terenie obecnej Bułgarii, Grecji i Turcji. [przypis edytorski]

Tracja — staroż. kraina leżąca na pograniczu dzisiejszej Bułgarii, Grecji i Turcji. [przypis edytorski]

Tracja — staroż. kraina na Płw. Bałkańskim, położona pomiędzy pasmem Bałkanów a M. Czarnym i M. Egejskim, obecnie w granicach Bułgarii, Grecji i Turcji. [przypis edytorski]

Tracja — staroż. kraina na pograniczu dzisiejszej Bułgarii, Grecji i Turcji. [przypis edytorski]

tracka — pochodząca z Tracji, staroż. krainy na pograniczu dzisiejszej Bułgarii, Grecji i Turcji. [przypis edytorski]

tracki kapłan — tu: Orfeusz, syn Mu­zy Kalliopy, miał wprowadzić tajemnicze obrzędy, misteria, zwane potem orfickimi. [przypis edytorski]