Przypisy

wypozwać (starop.) — wycisnąć prawem. [przypis redakcyjny]

wypraktykować (daw.) — [tu:] wywróżyć. [przypis redakcyjny]

wypraktykować (starop.) — odgadnąć, przewidzieć. [przypis redakcyjny]

wyprawa dymowa — Sejm r. 1673 uchwalił wyprawę: z dóbr królewskich, z 20 dymów (chat) jednego żołnierza pieszego z należytym orężem, prowiantem i liberią, a z dóbr ziemskich dziedzicznych z dymów 30 konnego jednego; stan duchowny dawał z 20 dymów jednego żołnierza. Była to piechota i jazda dymowa. [przypis redakcyjny]

wyprawa generała Józefa Dwernickiego — (10 IV 1831) korpus Dwernickiego, liczący około 4700 ludzi, przeszedłszy Bug ruszył na Wołyń, by rozniecić tam powstanie. Odniósł zwycięstwo pod Boremlem, nie uzyskał jednak poparcia szlachty wołyńskiej, więc ciągle atakowany przez przeważające siły gen. Rüdigera, usiłował przedrzeć się na Podole; oskrzydlony przez wojska nieprzyjacielskie pod Lulińcami (koło Zbaraża) przeszedł na teren Galicji 12 IV, gdzie wojsko rozbrojono, a Dwernickiego internowano. [przypis redakcyjny]

wyprawa* (tu forma B. lp: wyprawę) — aluzja do wyprawy dawanej pannie młodej przed ślubem i będącej częścią posagu. [przypis redakcyjny]

wyprawiać dudki (daw.) — błaznować. [przypis redakcyjny]

wyprawić się (starop.) — wytłumaczyć. [przypis redakcyjny]

wyprawny koń (daw.) — ćwiczony, sprawny, zwinny. [przypis redakcyjny]

wyprawny [koń] (daw.) — ćwiczony, sprawny, zwinny. [przypis redakcyjny]

wyprawować (starop.) — [tu:] ciosać, przygotować. [przypis redakcyjny]

wyprobować — dowieść. [przypis redakcyjny]

wyprowadzony — tu: wyliczony. [przypis redakcyjny]

wypryciać — wydreptać. [przypis redakcyjny]

wypusty (starop.) — wyłogi, brzeg u sukni lub rękawa, inną materią wyłożony. [przypis redakcyjny]

wypuszczać koniowi — (rozumie się: wodze) ruszyć biegiem. [przypis redakcyjny]

wypuszczać koniowi [rozumie się: wodze] — ruszyć biegiem. [przypis redakcyjny]

wypuszczać wodze [koniowi] — ruszyć biegiem. [przypis redakcyjny]

wyrabować — wybrać, wydobyć (materiał kopalny). [przypis redakcyjny]

wyraźliwy (starop.) — wyraźny. [przypis redakcyjny]

wyrazem — tymi słowami, niniejszym przyrzeczeniem. [przypis redakcyjny]

wyrazić postawę — przedstawić czyjeś zachowanie się, naśladować je. [przypis redakcyjny]

wyrazić (starop.) — [tu:] wyrzucić, wybić. [przypis redakcyjny]

wyrazić [z głowy] (daw.) — wybić [por. razić: uderzać]. [przypis redakcyjny]

wyraz — tu: obraz. [przypis redakcyjny]

wyraz — wyrażone, określone. [przypis redakcyjny]

wyrocznia w środku ziem — Delfy. W świątyni delfickiej znajdował się głaz biały, zwany po grecku pępkiem (omphalos), który oznaczał środek Grecji, czy też całej ziemi. [przypis redakcyjny]

wyrostek (daw.) — kilkunastoletni chłopiec. [przypis redakcyjny]

wyruszyć — wydobyć na światło dzienne. [przypis redakcyjny]

wyruszyć — wyrażenie wzięte z języka myśliwych, znaczące: wypłoszyć, wypędzić. [przypis redakcyjny]

wyrzec* — orzec. [przypis redakcyjny]

wyrzucają z zasady swojego przyszłego rządu te słowa — na posiedzeniu sejmowym z d. 21 grudnia 1789 r. w tekście, złożonym Sejmowi przez biskupa Krasińskiego, jako przewodniczącego Deputacji do formy Rządu, Zasad do poprawy Rządu skreślono te słowa, zastępując je na wniosek Ankwicza oświadczeniem, że Rzeczpospolita zabezpiecza stanowi szlacheckiemu wolność i między osobami tego stanu zachowuje równość (art. 1); autorem tekstu projektowanego był nie Krasiński, ale Ignacy Potocki, który w znacznej mierze czerpał wzory z Deklaracji Praw Człowieka (ułożonej już od października 1789 r.) i z rozpraw fr. Zgromadzenia Narodowego nad tą sprawą. [przypis redakcyjny]

wyrzuci z niego ślizkie węże — tj. Sforców, którzy w herbie mieli godło mediolańskie, węże; por. XIII 63, w. 2. [przypis redakcyjny]


wyrzutny — rozrzutny. [przypis redakcyjny]

Wyście uciekli do mnie od złego pana… — Kleiner objaśnia, że scena ta jest „wzorowana na śmierci Wallensteina Schillera: Wallenstein w podobny sposób stara się działać na uczucia żołnierzy, którzy chcą go opuścić”. Powołuje się przy tym na studia S. Dobrzyckiego i K. Kobzdaja (Kazimierza Kolbuszewskiego). [przypis redakcyjny]

wyścigać nieścignioną chęcią — dziś: niedoścignioną; ale w dawniejszej polszczyźnie często nieścigniony (zob. Linde). [przypis redakcyjny]

wyśli — poprawnie: wyszli. [przypis redakcyjny]

Wyśmierzyce — miasto nad Pilicą, na płn.-zach. od Radomia. [przypis redakcyjny]

wysep (daw.) — [dziś r.ż.:] wyspa. [przypis redakcyjny]

wysep (daw. r. m.) — wyspa. [przypis redakcyjny]

wysep (daw. r.m.) — wyspa. [przypis redakcyjny]

wysep (daw.) — wyspa. [przypis redakcyjny]

wysepek (daw.) — [dziś r.ż.:] wysepka. [przypis redakcyjny]

wysepek (daw.) — wysepka. [przypis redakcyjny]

wysep (starop. forma) — dziś r.ż.: wyspa. [przypis redakcyjny]

wysep — wyspa. [przypis redakcyjny]

wyskipić (daw.) — wyrzucić. [przypis redakcyjny]

wyskipieć się (daw.) — wyroić się. [przypis redakcyjny]

Wyskitki — miasteczko na trakcie z Warszawy do Łowicza, w pobliżu puszczy Jaktorowskiej. [przypis redakcyjny]

wyskublić — wybrać się. [przypis redakcyjny]

wysługują — [tu:] bogacą się. [przypis redakcyjny]

wysmarować — wyleczyć. [przypis redakcyjny]

wysmarowawszy się — wyleczywszy się. [przypis redakcyjny]

wysokie chóry — chóry anielskie w niebie. [przypis redakcyjny]

Wysoki Zamek — góra zamkowa wraz z kopcem Unii Lubelskiej. [przypis redakcyjny]

wyspa Płaczu — Ebuda. [przypis redakcyjny]

Wyspy Lukajskie — Wyspy Bahama. [przypis redakcyjny]

wyspy od szczęścia nazwane — Isole di Fortuna; wyspy Kanaryjskie. [przypis redakcyjny]

wyspy szczęśliwe — zapewne Wyspy Kanaryjskie, zwane przez starożytnych insulae Fortunatae. [przypis redakcyjny]

wystąpić — [tu:] wykroczyć; [por.: występek]. [przypis redakcyjny]

wystąpić — [tu:] wykroczyć. [przypis redakcyjny]

wystać (starop.) — oddalić się, wystąpić; por. przystać [tj. przystąpić, dołączyć; red. WL]. [przypis redakcyjny]

wystać — tu: przeczekać. [przypis redakcyjny]

wystarczy — w drukach: „wystarcza” — poprawił Czubek na podstawie rękopisu. [przypis redakcyjny]

wystawać — zdobywać samym staniem. [przypis redakcyjny]

wystawa w Paryżu — 1 maja 1878 r. została otwarta w Paryżu wielka wystawa powszechna, która pociągnęła za sobą duży napływ obcokrajowców. Zwiedziło ją około dwustu tysięcy cudzoziemców, w tym blisko dwa tysiące Polaków. [przypis redakcyjny]

wystawić sobie (przestarz.) — wyobrazić sobie. [przypis redakcyjny]

wystawić (starop.) — wyłamać. [przypis redakcyjny]

wystawny (starop.) — wspaniały. [przypis redakcyjny]

występnik — przestępca. [przypis redakcyjny]

występ* — występek, przewinienie; tu lm: występy. [przypis redakcyjny]

wysuć (daw.) — wysypać. [przypis redakcyjny]

wysuć — wysypać. [przypis redakcyjny]

wysunie raźna młodzież — należąca do przeciwnej wojewodzie partii; Miecznik grozi tu Wojewodzie tzw. zajazdem. [przypis redakcyjny]

wyswarzyć — wymóc przez kłótnię. [przypis redakcyjny]

wyszczerzył (…) wzrok — wytrzeszczył [oczy; Red; WL]. [przypis redakcyjny]

wyszczezyły [mu] się — znaczenie wyrazu być może w związku z wyr. „wyszczerzać się”, śmiać się. [przypis redakcyjny]

Wyszła i za nią spieszy (…) spina — por. Wergiliusz, Eneida, IV, 136–140 w tłumaczeniu Franciszka Wężyka. [przypis redakcyjny]

wyszlij — dziś popr.: wyślij. [przypis redakcyjny]

wyszpocić (daw.) — wykrzywić, przekręcić, zmienić. [przypis redakcyjny]

wyszpocić — wykrzywić, przekręcić, zmienić. [przypis redakcyjny]

wyszwarcowany — uczerniony. [przypis redakcyjny]

wyszypłać — zwykle: wysypłać, wysupłać i wyszypłać; wydać z sypełka, z ciężkim sercem. [przypis redakcyjny]

wytchnieć (daw.) — odechce ci się. [przypis redakcyjny]

wytchnieć — odechce mu się. [przypis redakcyjny]

wytcze — forma stpol., wytka. [przypis redakcyjny]

wyterminować — wysłowić. [przypis redakcyjny]

wytoki — wyłogi. [przypis redakcyjny]

wytrefiona — pięknie ułożona, sfalowana. [przypis redakcyjny]

wytrwać (starop.) — tu: przetrwać, przetrzymać. [przypis redakcyjny]

wytrząsł — w rękopisie: wytrzął. [przypis redakcyjny]

wytrzymać dług — tu: odzyskać należność z dochodów. [przypis redakcyjny]

wytworny — tu: wytworzony, stworzony. [przypis redakcyjny]

wytyczne — składana duchowieństwu danina w snopach, które już przy wiązaniu na polu od razu wskazywano tyką czyli „wytykano”. [przypis redakcyjny]

wyuzdany (starop.) — niepanujący nad sobą [jak koń bez uzdy i wodzy; red. WL]. [przypis redakcyjny]

wyuzdany (starop.) — niepanujący nad sobą (jak koń bez uzdy). [przypis redakcyjny]

wywierać (starop.) — tu: wybuchać. [przypis redakcyjny]

wywiódłeś — wywiodłeś, udowodniłeś. [przypis redakcyjny]

Wywnętrza go — wykorzystuje, wyzyskuje go. [przypis redakcyjny]

Wywód Pankracego o Bogu, „któremu już śmierci nie będzie” (Dieu vivant), „Bogu ludzkości”, wiąże Kleiner z saintsimonistycznymi pomysłami religijnymi. Kleiner powołuje się na słowa kaznodziei saintsimonistycznego, Transona (”Le Globe” 12 IX 1831). A oto co przynosi wykład XIII Doktryny Saint–Simona: „(…) za przykładem Saint–Simona i w jego imieniu przychodzimy ogłosić, że ludzkość ma przed sobą przyszłość religijną; że religia przyszłości będzie większa, potężniejsza od wszystkich religii przeszłości; że będzie, podobnie jak religie, które ją poprzedziły, syntezą wszystkich idei ludzkości i, co więcej, wszystkich jej sposobów istnienia, że nie tylko opanuje ona porządek polityczny, ale że porządek polityczny będzie w swojej całości instytucją religijną; żadnego już bowiem faktu nie będzie się pojmować poza Bogiem, żaden fakt nie będzie się rozwijał poza boskim prawem; dodajmy jeszcze, że religia obejmie cały świat, albowiem prawo boskie jest powszechne” (s. 447). [przypis redakcyjny]