Przypisy

Tołwińska, Stefania (zm. 1909) — właścicielka i dyrektor nowoczesnej pensji dla dziewcząt w Warszawie, istniejącej od lat 80. XIX w. [przypis edytorski]

Toland, John (1670–1722) — irlandzki filozof, teolog, wolnomyśliciel, panteista, zwolennik wolności słowa i obrońca ofiar prześladowań religijnych; autor m.in. dzieła Christianity Not Mysterious. [przypis edytorski]

Tola — w oryg. ang.: Dora (Theodora) Keith. [przypis edytorski]

tolderia (hiszp.) — obozowisko indiańskie. [przypis edytorski]

toldo (z port.) — wieś indiańska. [przypis edytorski]

Toledo — miasto w Hiszpanii, stolica prowincji o tej samej nazwie. [przypis edytorski]

Toledo — miasto w środkowej Hiszpanii, nad rzeką Tag. [przypis edytorski]

Toledo — miasto w środkowej Hiszpanii, nad rz. Tag, stolica prowincji o tej samej nazwie; do 1561 stolica Królestwa Kastylii; jeden z największych zespołów zabytkowych Hiszpanii (m.in. gotycka Katedra Najświętszej Marii Panny, budowana w latach 1227–1493). [przypis edytorski]

toleranccy — dziś popr.: tolerancyjni. [przypis edytorski]

tolerancki — dziś popr.: tolerancyjny. [przypis edytorski]

toli (daw.) — przecież. [przypis edytorski]

toli (daw.) — tu: przecież. [przypis edytorski]

tolim jem zbyła (starop.) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika oraz z partykułą wzmacniającą -li; inaczej: to im zbyłam (umknęłam). [przypis edytorski]

Toliński, Józef (1764–1823) — polski wojskowy, uczestnik powstania kościuszkowskiego, generał brygady Wojska Polskiego. [przypis edytorski]

toli (…) ustąpili (starop.) — konstrukcja z partykułą -li; tu znaczenie: tak więc ustąpili. [przypis edytorski]

Toller, Ernst (1893–1939) — niemiecki dramatopisarz i poeta o lewicowych przekonaniach; od 1933 r. na emigracji; popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

tollere vocem (łac.) — podniósłszy głos. [przypis edytorski]

tolombas a. tołumbas — rodzaj bębna wojennego, zapożyczonego z Turcji. [przypis edytorski]

Toltekowie — prekolumbijska kultura ze środkowego Meksyku, poprzedzająca państwo Azteków. [przypis edytorski]

tolūba — dabar: tolubas - ilgi, medžiaga apmušti kailiniai. [przypis edytorski]

Tomás de Torquemada — hiszpański dominikanin, inkwizytor, dopuszczający stosowanie tortur na heretykach. [przypis edytorski]

Tomanowo — prawdopodobnie Tomanowa Polska albo Kominy Tylkowe (Kominiarski Wierch). [przypis edytorski]

Tomasz à Kempis (1380–1471) — niem. zakonnik i mistyk, autor traktatu O naśladowaniu Chrystusa. [przypis edytorski]

Tomasz à Kempis a. Tomasz z Kempen (ur. ok. 1380–1471) — niem. zakonnik, teolog i mistyk, domniemany autor dzieła stanowiącego podręcznik ascezy chrześcijańskiej, zatytułowanego O naśladowaniu Chrystusa; pochodził z miejscowości Kempen niedaleko Kolonii, po ukończeniu szkoły prowadzonej przez Braci Wspólnego Życia w Deventer wstąpił do kanoników regularnych w Agnetenberg k. Zwolle (gdzie przeorem był jego brat Jan), przyjął święcenia kapłańskie w 1413 i został podprzeorem; zajmował się kopiowaniem ksiąg (samą Biblię przepisał czterokrotnie); należał do nurtu mistyki nadreńskiej, zw. z prądem devotio moderna; twórcy ruchu Braci Wspólnego Życia: Geert Groote i Florentius Radewijns należeli do jego mistrzów duchowych; napisał ich biografie. [przypis edytorski]

Tomasz à Kempi, własc. Thomas à Kempis, a. Thomas von Kempen (ok. 1380–1471) — niem. mnich katolicki, przypisuje się mu autorstwo znanego dzieła propagującego ascezę O naśladowaniu Chrystusa. [przypis edytorski]

Tomasz Biegunka, fr. Thomas Diafoirus — jeden z bohaterów komedii Molière'a Chory z urojenia. [przypis edytorski]

Tomasz de Lautrec, właśc. Thomas de Foix-Lescun (ok. 1485–1525) — fr. dowódca wojskowy, bardziej znany jako Lescun, od 1518 w randze marszałka; ciężko ranny w bitwie pod Pawią, wzięty do niewoli, zmarł kilka dni po bitwie, 3 marca 1525. [przypis edytorski]

Tomaszewski, Henryk (1919–2001) — tancerz, mim i reżyser. [przypis edytorski]

Tomasz Łęcki — arystokrata, ojciec Izabeli Łęckiej; bliskie bankructwo nie budzi w nim pokory, Łęcki żyje równie wystawnie jak wcześniej, pozostaje w fałszywym przekonaniu o wyższości swojej sfery i własnej zaradności ekonomicznej. [przypis edytorski]

Tomasz Mann (1875–1955) — jeden z najwybitniejszych prozaików niemieckich XX w., laureat literackiej Nagrody Nobla (1929); jego najlepsze i najsłynniejsze dzieło to powieść Czarodziejska góra (1924). [przypis edytorski]

Tomasz Mayne-Reid (1818—1883) — pisarz ang., autor powieści przygodowych. [przypis edytorski]

Tomaszów — być może chodzi o Tomaszów Lubelski, miasto powiatowe w województwie lubelskim. [przypis edytorski]

Tomasz z Akwinu (ok. 1225–1274) — filozof i teolog, dominikanin, jeden z najważniejszych myślicieli w dziejach chrześcijaństwa; twórca tomizmu, nurtu filozoficznego powstałego na bazie filozofii Arystotelesa i wyłożonego w Summie teologii, jednym z głównych dzieł filozoficznych i teologicznych średniowiecza, który stanowi do dziś nieoficjalną filozofię Kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

Tomasz z Akwinu (ok. 1225–1274) —filozof i teolog, dominikanin, jeden z najważniejszych myślicieli w dziejach chrześcijaństwa; twórca tomizmu, nurtu filozoficznego powstałego na bazie filozofii Arystotelesa i wyłożonego w Summie teologii, jednym z głównych dzieł filozoficznych i teologicznych średniowiecza, który stanowi do dziś nieoficjalną filozofię Kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

Tomasz z Akwinu (ok. 1225–1274) — filozof i teolog, dominikanin, jednym z najważniejszych myślicieli w dziejach chrześcijaństwa; twórca tomizmu, nurtu filozoficznego powstałego na bazie filozofii Arystotelesa i wyłożonego w Summie teologii, jednym z głównych dzieł filozoficznych i teologicznych średniowiecza, który stanowi do dziś nieoficjalną filozofię Kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

Tomasz z Akwinu (ok. 1225–1274) — filozof scholastyczny, teolog, członek zakonu dominikanów i święty Kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

tombakowy — imitujący złoto, zrobiony z mosiądzu czerwonego (stopu 80% miedzi z cynkiem). [przypis edytorski]

tombakowy — zrobiony z metalu imitującego złoto, będącego stopem miedzi, cynku i cyny. [przypis edytorski]

tombakowy — zrobiony z tombaku, metalu imitującego złoto, będącego stopem miedzi i cynku. [przypis edytorski]

tombakowy — zrobiony z tombaku, stopu miedzi z cynkiem przypominającego złoto. [przypis edytorski]

tombak — stop miedzi i cynku, naśladujący złoto, chętnie stosowany przez fałszerzy. [przypis edytorski]

tombak — stop miedzi z cynkiem, imitujący złoto. [przypis edytorski]

tomba (wł., z łac. tumba) — grób. [przypis edytorski]

tom ci ja — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci. [przypis edytorski]

tom duży — dziś: to jestem duży. [przypis edytorski]

tom — dziś: to sobie. [przypis edytorski]

tom dzwonił — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: to dzwoniłem. [przypis edytorski]

tom gotowa — skrócenie: to jestem gotowa. [przypis edytorski]

Tom (gw.) — tą. Gwarowa asynchroniczna wymowa samogłoski nosowej. [przypis edytorski]

to mi będzie po sercu — sens.: to będzie zgodne z tym, co czuję. [przypis edytorski]

Tomicki, Jan — polski wojskowy epoki wojen napoleońskich; żołnierz 6. pułku jazdy, od 1810 dowódca szwadronu. [przypis edytorski]

tom jeszcze nie oglądał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika, inaczej: to jeszcze nie oglądałem. [przypis edytorski]

Tom Jones — tytułowy bohater klasycznej powieści Historia życia Toma Jonesa, czyli dzieje podrzutka (ang. The History of Tom Jones, a Foundling; wyd. 1749) Henry'ego Fieldinga (1707–1754); jest to opowieść o meandrycznej drodze Toma ku dorosłości i poślubieniu wybranki serca oraz jego walki z uprzedzeniami społecznymi (podrzucony na progu domu zamożnego pana Allworthy, był wychowywany przez niego jak syn, ale wśród służby uchodził za syna prostytutki); przy okazji przedstawiona została cała galeria postaci: rabusiów, Cyganów, żołnierzy, nieuczciwych prawników, a losy Toma wchodzą w dowcipne paralele z dziejami bohaterów mitologicznych. [przypis edytorski]

Tom Jones — tytułowy bohater oświeceniowej powieści przygodowo-obyczajowej Historia życia Toma Jonesa, czyli dzieje podrzutka (1749) angielskiego pisarza Henry'ego Fieldinga. [przypis edytorski]

Tom, Konrad — właśc. Konrad Runowiecki (1887–1957), piosenkarz, scenarzysta i reżyser filmowy. [przypis edytorski]

Tomkowicz, Stanisław (1850–1933) — historyk sztuki i dziennikarz. [przypis edytorski]

Tommy a. Tommy Atkins — tu ang. pot.: szeregowiec w armii brytyjskiej. [przypis edytorski]

tommygun (pot.) — angielski pistolet maszynowy. [przypis edytorski]

To-morrow the sun (…) to-day (ang.) — Jutro słońce zaświecić może, choć jest pochmurno dziś. [przypis edytorski]

To może Jowisz pod postacią węża? — o bogu Zeusie (rzym. Jowiszu) opowiadano, że w młodości, chcąc się ukryć przed Kronosem, przemienił się w węża; niektórzy twierdzili, że przyjąwszy postać węża, zapłodnił Reę, która urodziła Persefonę; inni, że pod postacią węża obcował z Persefoną, wskutek czego narodził się Dionizos. [przypis edytorski]

Tom Pipes — służący Peregryna Pickle, tytułowego bohatera powieści Tobiasa Smolleta. [przypis edytorski]

Tom się tak śmiała — to (toteż, więc) się tak śmiałam. [przypis edytorski]

to mu jest Hekubą — właśc. What's Hecuba to him, or he to Hecuba, that he should weep for her? (ang.): ”Cóż z nim Hekuba, on z nią ma wspólnego, żeby aż płakał nad jej losem?”; Wiliam Szekspir, Hamlet akt 2, scena 2. Hekuba a. Hekabe (mit. gr.) — żona Priama, królowa Troi. Straciła wszystkie swoje dzieci podczas wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

tom wam napisał — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: to wam napisałem. [przypis edytorski]

tom w ósemce a. octavo (łac.) — w typografii trzykrotnie złożony arkusz papieru, tworzący osiem kart i szesnaście stronic. [przypis edytorski]

tończ, małe dziwcze (gw.) — tańcz, mała dziewczyno. [przypis edytorski]

toń (daw.) — nieszczęście. [przypis edytorski]

toń równoimienna — ocean (o tym samym „imieniu”, tj. nazwie, co jego władca, Okeanos). [przypis edytorski]

toń — tu przenośnie: zagrożenie. [przypis edytorski]

toń — tu: stan morza, pływ. [przypis edytorski]

ton — dziś popr.: tuńczyk, duża ryba występująca w tropikalnej części Atlantyku, osiągająca długość do 4 m. [przypis edytorski]

ton główny (muz.) — pierwszy stopień gamy. [przypis edytorski]

Tong-wojen (…) między Hip Singsami a On Leongsami — walka rywalizujących ze sobą chińskich organizacji, powstałych jako związki zawodowe w obronie przeciw atnychińskim uprzedzeniom w Ameryce i przekształconych z czasem w gangi (Tong): Hip Sing Tong przeciw Four Brothers i On Leong Tong, prowadzonych na początku XX w. o kontrolę nad dzielnicami chińskimi (Chinatowns) wielkich miast USA: Chicago, Nowego Jorku, Seattle i San Francisco. [przypis edytorski]

Tonia — Antonina Kolberg, żona Brzozowskiego. [przypis edytorski]

toniach — w tym miejscu w tłumaczeniu Franciszka Mirandoli mówi się o „beztoniach” nocy; w słowie tym ujawniła się młodopolska maniera językowa, a ponieważ przy tym określenie to niewiele ma sensu, zostało zmienione na „tonie” nocy. [przypis edytorski]

To nie cudzy, a Stefka brat — dziś popr.: To nie cudzy, ale Stefka brat. [przypis edytorski]

To nie jest kazanie arcybiskupa Grenady — odniesienie do opowieści z książki Przypadki Idziego Blasa (1715–1735) Alaina René Lesage'a, w której główny bohater, młody łazik, zostaje sekretarzem mającego ambicje literackie arcybiskupa Grenady i ma za zadanie ostrzec go, jeśli uzna, że jego homilie i pisma straciły na sile kaznodziejskiej, gdyż sam arcybiskup obawia się, że może nie być obiektywny w ocenie. [przypis edytorski]

tonik — tu zdr. od: ton. [przypis edytorski]

tonik — tu zdr.: ton. [przypis edytorski]

tonik — tu zdr.: ton. [przypis edytorski]

tonina (hiszp.) — tu: słodkowodny waleń z gatunku Inia geoffrensis, żyjący w dorzeczach Amazonki i Orinoko. [przypis edytorski]

Tonkin — hist. nazwa płn. Wietnamu, obejmującego dorzecze Rzeki Czerwonej, używana w Europie w XVIII i XIX w. [przypis edytorski]

Tono-Bungay — powieść Wellsa z 1909 roku. [przypis edytorski]

tonsura — charakterystyczne dla mnichów kółko wygolone na czubku głowy. [przypis edytorski]

tonsura — wygolone kółko na czubku głowy na znak przynależności do niektórych męskich zakonów katolickich. [przypis edytorski]

tonsura — wygolone kółko na czubku głowy na znak przynależności do niektórych męskich zakonów katolickich (tj. dominikanie, franciszkanie, karmelici), względnie wygolenie całej głowy (u kamedułów). [przypis edytorski]

tonsura — wygolony krąg na głowie. [przypis edytorski]

tonsura (z łac.: strzyżenie, postrzyżyny) — kółko wygolone na czubku głowy, daw. charakterystyczna fryzura księży; łysina. [przypis edytorski]

tonsura (z łac.: strzyżenie, postrzyżyny) — kółko wygolone na czubku głowy, daw. charakterystyczna fryzura mnichów. [przypis edytorski]

ton — tu: biała glinka, używana do malowania ścian. [przypis edytorski]

tontyna (fr. tontine) — rodzaj ubezpieczeniowej renty dożywotniej, nazwa pochodzi od nazwiska XVII-wiecznego bankiera Lorenzo de Tonti, który promował specyficzną formę ubezpieczenia na życie wypłacanego w rentach; gwarancja oparta jest na systemie towarzystw ubezpieczeń wzajemnych. [przypis edytorski]

tonus — stałe napięcie mięśni, pozwalające utrzymać postawę. [przypis edytorski]

tony — dziś popr. forma N.lm: tonami. [przypis edytorski]

toodles (pot. ang.) — na razie, cześć. [przypis edytorski]

Too much ego in their cosmos (ang.) — (…) too much Ego in your Cosmos (za dużo Ego w twoim Wszechświecie) to słowa Hansa Breitmanna, pochodzące z książki Rudyarda Kiplinga (1865–1936) Life's Handicap (Życiowe niepowodzenia). [przypis edytorski]

To o nowym Hieruzalem mówi, bo ono stare, gdy budować znowu za chrześcijaństwa Julian Apostata na wzgardę Chrystusowi zaczynał, ogniem i trzęsienim ziemie odpędzony jest — przed wyruszeniem na wojnę, w której zginął, Julian wydał dyspozycje odbudowy Świątyni jerozolimskiej; według niektórych ówczesnych autorów wysiłki budowniczych były ustawicznie niszczone przez cudownie zsyłane klęski. Skarga powołuje się tutaj na współczesnego Julianowi Cyryla Jerozolimskiego, greckiego biskupa Jerozolimy, doktora Kościoła i świętego, który jednak nie wspomina o takich wydarzeniach, a jedyna wzmianka o Świątyni w jego pismach, w Catechesis XV, 15, to wnioskowanie na podstawie Biblii, że Świątynia nigdy nie zostanie odbudowana. [przypis edytorski]

topaz — minerał, kamień ozdobny, przezroczysty, niebieskawy lub żółtawy. [przypis edytorski]

topaz — półprzejrzysty minerał o błękitnej a. żółtawej barwie. [przypis edytorski]

topaz — półprzejrzysty minerał o żółtawej barwie. [przypis edytorski]

to pewna (daw.) — dziś: to pewne. [przypis edytorski]