Przypisy

Wieśniak (…) ciernią rosochatą przejście zamyka — We Włoszech ścieżki prowadzące na góry porosłe winnicami w porze, gdy winogrona dojrzewają, wieśniacy broniąc je od szkody, grodzą chrustem cierniowym. Porównanie trafne i dość obrazowe. [przypis redakcyjny]

wiesza — nie wiesza się z rozpaczy. [przypis redakcyjny]

wieszczka grecka — Pytia; kapłanka objawiająca wyrocznie w świątyni w starożytnych Delfach. [przypis redakcyjny]

wieszczy — wieszczący, przepowiadający przyszłość. [przypis redakcyjny]

wiesz, kogo — cara Mikołaja I. [przypis redakcyjny]

Wiesz o najbliższem mieście (…) Ostatki biednych Trojan, kiedy uciekały / Przed Atylą (…) ono zbudowały — Ferrara, którą wedle powszechnego mniemania mieli założyć uciekający przed Attylą mieszkańcy Padwy, nazwani tu (w. 7) Trojanami, gdyż Padwę miał założyć Trojanin Antenor (Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta, I, 1). [przypis redakcyjny]

wieżą — więzieniem. [przypis redakcyjny]

wieża gotycka — wieża Saint–Jacąues, pozostałość po kościele gotyckim, zburzonym w końcu XVIII w. Z wysokiej tej wieży (50 m) rozpościera się piękny widok. [przypis redakcyjny]

Wieża Sennaru — wieża Babel, która podług Biblii (Genesis 10,11) zbudowana była w ziemi Sennaar nad Eufratem. [przypis redakcyjny]

wieżaty (daw.) — wysoki, jak wieża. [przypis redakcyjny]

wiezione Abissy na sprzedaż — niewolnice abisyńskie [tj. etopskie] sprzedawane na rynkach egipskich. Poeta wspomina o nich dosyć często, zapewniając żartobliwie, że kupi sobie jedną z nich. [przypis redakcyjny]

wigilia św. Szymona Judy — 27 października. [przypis redakcyjny]

Wigona (w oryg. Vigoryna) — hrabstwo Winchester w Anglii. [przypis redakcyjny]

wigor — rzeźwość. [przypis redakcyjny]

wigor — tu: energia. [przypis redakcyjny]

wigoru — siły, mocy. [przypis redakcyjny]

Wikary z Wakefield — powieść Olivera Goldsmitha (1766). [przypis redakcyjny]

Wikcia — żona Ludwika Lewińskiego, siostrzenica Narcyzy. [przypis redakcyjny]

Wiktor Emanuel II (1820–1878) — król Sardynii w latach 1849–1861, po zjednoczeniu Włoch w r. 1861 król włoski. [przypis redakcyjny]

Wiktor Hugo (…) sądził, że Torquemada — mowa o Torquemadzie, wydanym w r. 1882 dramacie V. Hugo. [przypis redakcyjny]

wiktoria czudnowska — Wasyl Borysowicz Szeremetiew osaczony przez Stanisława Rewerę Potockiego i Jerzego Lubomirskiego pod Czudnowem, poddał się z całym wojskiem 1 listopada 1660 r. [przypis redakcyjny]

wiktoria (z łac.) — zwycięstwo. [przypis redakcyjny]

Wiktor — Wiktor Fausto, uczony Grek, nadzorca galer w arsenale weneckim, znany także jako budowniczy okrętowy. [przypis redakcyjny]

Wiktorya — Wiktoria Kolonna, małżonka Franciszka, margrabiego Peskary, której pośród poetek włoskich pierwsze przyznają miejsce; najlepsze jej utwory są te, w których opiewa śmierć małżonka. [przypis redakcyjny]

wiktoryja (daw., z łac.) — zwycięstwo. [przypis redakcyjny]

wiktoryja (z łac.) — zwycięstwo. [przypis redakcyjny]

wiktyma — ofiara. [przypis redakcyjny]

wilać (daw.) — kręcić. [przypis redakcyjny]

Wilanów — wieś o milę od Warszawy nad Wisłą, przedtem Milanów; w r. 1677 nabył ją Sobieski; dziś dzielnica Warszawy. [przypis redakcyjny]

wilcy — dziś popr. forma M. lm: wilki. [przypis redakcyjny]

wilczyca (…) w paszczę brytana (…) przyjdzie — tym brytanem, dusicielem wilczycy (która tu ma także pewne polityczne znaczenie), czyli tępiącym występki na ziemi włoskiej, jest Can Grande della Scala, książę Werony, dobroczyńca Dantego. [przypis redakcyjny]

wilczy dół — pułapka na wilki. Dość głęboki, wąski dół pokryty z wierzchu cienkimi gałęziami i narzuconymi na nie dla niepoznaki mchem, liśćmi lub darnią. [przypis redakcyjny]

Wilelm z Monferu — Wilhelm margrabia Montferratu, z rodu Paleologów. [przypis redakcyjny]

Wilga — (z podtytułem: Ze zbioru „Elegje”) była drukowana w Echu Warszawskiem 19 kwietnia 1925 r. (Nr. 107). Przedrukowało ją pismo dla młodzieży W słońcu w październiku 1925 r. (Nr. 13–14). W przedruku tym dołączona jest do tekstu fotografja z podpisem: „Stefan Żeromski z córeczką, którą opisuje jako małą śpioszkę, opiekunkę psów”. — W wydaniu niniejszem oparto się na tekście Echa Warszawskiego, poprawiając tylko błędy druku według rękopisu (znajdującego się w posiadaniu p. Władysława Włocha). Między tym rękopisem a pierwodrukiem jest kilka różnic, świadczących, iż Żeromski pewne zmiany wprowadzał w korekcie (w korekcie np. dopiero przybył dwuwiersz o kalinie-Helenie). [przypis redakcyjny]

Wilhelm Borsiere — rodem florentyńczyk, człowiek światowy i pełen dowcipu, większą część życia przebawił na dworach książęcych. [przypis redakcyjny]

wilią wyroju — tj. tuż przed wyrojeniem się, kiedy to część pszczół z młodą królową opuszcza ul, by szukać miejsca na nowe gniazdo. [przypis redakcyjny]

Wilia (lit. Neris) — rzeka na Białorusi i Litwie, prawy, najdłuższy dopływ Niemna; nad Wilią leży Wilno i Kowno. [przypis redakcyjny]

Wilia — rzeka na Białorusi i Litwie płynąca przez Wilno. [przypis redakcyjny]

Wilkes, John (1727–1797) — angielski publicysta, od r. 1761 członek Izby Gmin, prowadził w broszurach i w wydawanym przez siebie piśmie ostrą kampanię przeciw rządowi, nie oszczędzając nawet osoby króla Jerzego III. Izba, zależna w zupełności od gabinetu, pozbawiła Wilkesa mandatu w r. 1764. Oskarżony, chroni się przed sądem za granicę. W r. 1768 wraca do Anglii, staje przed sądem i zostaje skazany na 22 miesiące więzienia. Podczas odsiadywania kary ponownie wybrany posłem przez jeden z okręgów londyńskich. Izba Gmin ruguje go znowu, a gdy po raz trzeci został wybrany w r. 1769, Izba Gmin uznaje wybór za nieważny, a Wilkesa za niezdolnego do piastowania mandatu poselskiego. To prześladowanie zyskało Wilkesowi olbrzymią popularność. W r. 1771 wybrano go szeryfem, w r 1774 lordem majorem Londynu. Na stanowiskach tych zdobywa sobie powszechny szacunek i znaczenie, tak że gdy w r. 1784 został wybrany posłem, rząd nie odważył się już przeciw temu wystąpić. [przypis redakcyjny]

Wilna — Wilejka, dopływ Wilii. [przypis redakcyjny]

Wilson — księgarz londyński, u którego Reeve chciał ogłosić swój poemat pt. Wędrowiec. [przypis redakcyjny]

w Imię Boże — jest to zatem człowiek zapowiedziany Konradowi przez ks. Piotra, zob. wyżej VIII 632. [przypis redakcyjny]

w imieniu Wolności — hasło przejęte z rewolucji francuskiej, która głosiła Wolność, Równość, Braterstwo (Liberté, Egalité, Fraternité). [przypis redakcyjny]

windykować — odebrać. [przypis redakcyjny]

windykowanie — wydobycie, uzyskanie. [przypis redakcyjny]

w Inflanciech — dziś popr. forma Ms.: w Inflantach; Inflanty (hist.) — kraina położona na północ od Litwy, na terenie dzisiejszej Łotwy i Estonii, zamieszkana przez potomków plemion bałtyckich i ugrofińskich, o kulturze z silnymi wpływami niemieckimi i szwedzkimi. [przypis redakcyjny]

Winkelmann przyznaje, że można by wymienić długi szereg (…) starszych dzieł dokonanych wspólnymi siłami — Winkelmann, Historia sztuki, część II, s. 331. [przypis redakcyjny]

winna bywszy — tu: będąc godna. [przypis redakcyjny]

winnica — tu: alegoria kobiety, ciała kobiecego. [przypis redakcyjny]

winohrad (daw.) — winnica. [przypis redakcyjny]

wino kandyjskie — z Kandii, tj. z Krety. [przypis redakcyjny]

wino szczecińskie — rodzaj jabłecznika (od: sztetyna). [przypis redakcyjny]

winsz (daw.) — życzenie. [przypis redakcyjny]

Winszując sobie przejścia w troskę z troski — To jest: z pierwszej duchów błogosławionych, troski chwalenia Boga, do drugiej troski, ażeby nas kochać i nam służyć. [przypis redakcyjny]

wiódłem — wiodłem. [przypis redakcyjny]

wióry — drobne odpadki przy ciosaniu i rąbaniu drzewa; z pierwszego wióra: z pierwszych szczególów. [przypis redakcyjny]

wiolencją — przemoc, gwałt. [przypis redakcyjny]

wiolencja — gwałt. [przypis redakcyjny]

wiolencja (z łac.) — gwałt. [przypis redakcyjny]

wiorsta — rosyjska miara długości, ok. 1067 m. [przypis redakcyjny]

wiosce puknąć — wiosce pójść w cudze ręce. [przypis redakcyjny]

wiotchy (starop.) — stary. [przypis redakcyjny]

wiotszą — popr. bardziej wiotką. [przypis redakcyjny]

Wirgili (…) tu mię przywiódł dla mego zbawienia — Oby pobożni czytelnicy nasi z pokorą ducha czytali ten wiersz głębokiego znaczenia, a czytając i rozmyślając nad tym, że Beatrycze posłała samego Wirgiliusza Dantemu, ażeby był przewodnikiem jego zbawienia, uznali: że rozum (którego tu symbolem jest Wirgiliusz) jako dar boży na to dany jest człowiekowi, ażeby go prowadził do wiary, która jest początkiem i końcem naszego zbawienia. [przypis redakcyjny]

Wirgili (…) wodził po górze ciebie i otchłani — Z przedsieni piekielnej, na rozkaz Beatrycze, Wergiliusz jak wiemy, wyszedł i przeprowadzał poetę przez piekło i czyściec. [przypis redakcyjny]

wirydarz (daw.; z łac. viridarium: ogród, park) — czworoboczny wewnętrzny dziedziniec, otoczony krużgankami (długimi gankami), często z ogrodem lub studnią; dawna nazwa małego ozdobnego ogrodu. [przypis redakcyjny]

wirydarz (starop.) — ogród. [przypis redakcyjny]

wirydarz (stpol.) — ogród ozdobny. [przypis redakcyjny]

wirydarz (z łac.) — ogród. [przypis redakcyjny]

wirydarz (z łac. viridarium: ogród, zieleniec) — dziedziniec, ogród. [przypis redakcyjny]

Wiśniowiecki, Dymitr (1628–1682) — wojewoda bełski; 1668 hetman polny; 1678 wojewoda krakowski; 1680 kasztelan krakowski. [przypis redakcyjny]

Wiśniowiecki, Jeremi — książę na Wiśniowcu i Łubniach, wojewoda ziem ruskich; znany z czasów wojen kozackich; zm 1651. [przypis redakcyjny]

Wiśniowiec — miasteczko z zamkiem nad Horyniem, na płd. od Krzemieńca. [przypis redakcyjny]

wiśny (daw.) — giętki, gibki. [przypis redakcyjny]

wished the death of the Duke of Blacas — pragnąłem śmierci księcia Blacas. [przypis redakcyjny]

Wisła — w oryginale: il Po. [przypis redakcyjny]

Wismar — pierwotnie gród słowiański Wyszomierz a. Wyszomir; miasto w Meklemburgii, port hanzeatycki nad Morzem Bałtyckim, po wojnie trzydziestoletniej znalazł się w posiadaniu Szwecji (do 1903 r.), dziś w Niemczech. [przypis redakcyjny]

wist — czteroosobowa gra w karty. [przypis redakcyjny]

wist — gra w karty. [przypis redakcyjny]

wistoczone — istotne [właściwe, przypisane. Red. WL]. [przypis redakcyjny]

wisus (daw.) — urwis, psotnik. [przypis redakcyjny]

wiszar — tu: urwisko (w innym znaczeniu: torfowisko lub zarośla na stromym zboczu). [przypis redakcyjny]

wiszary — rodzaj rośliny; splątane zarośla. [przypis redakcyjny]

wiszar — ziele czepiające się kamieni, skał. Wyraz ten zrobił raczej niespodzianą „karierę” w literaturze modernizmu, w poezji. Wyspiański kpił z tej maniery: „»Wiszary«? znany wyraz, powszechnie zużyty, / Artur Górski, Miciński karmią się nim co dzień (…)”. [przypis redakcyjny]

wisz (daw.) — trzcina. [przypis redakcyjny]

Wiszkontowie — ród możny [Visconti], panujący do 1447 r. w Mediolanie. [przypis redakcyjny]

wisz — trzcina, sitowie. [przypis redakcyjny]

witać kosmatą ręką (daw.) — winszować, gratulować z okazji ślubu. [przypis redakcyjny]

Witaj, rzecze, nie brodząc do wieczerzy kaczka — przysłowia o niespodzianej zdobyczy. [przypis redakcyjny]

witali wiek nowy, a na dźwięk zegara bijącego północ tysiące przeczuć w przyszłość słali, czuli niezawodnie, że nadchodzące stulecie… — książka ta ukazała się w Szwecji w grudniu 1900 r., a w kraju tym uroczyście witano wiek nowy w dzień św. Sylwestra 1899 r. W przekładzie niemieckim ukazała się dopiero w lutym 1902 r. [przypis redakcyjny]

W italskiej ziemi twoje imię słynie — W Italii, szczególnie południowej, w której winnic było wiele, kult Bakchusa był szczególnie popularny. [przypis redakcyjny]

Witemberk — właśc. Arwid Wittenberg, Arvid (1606–1657), feldmarszałek szwedzki, uczestnik wojny trzydziestoletniej i potopu szwedzkiego, wzięty do niewoli zmarł w następnym roku w twierdzy w Zamościu. [przypis redakcyjny]

Witkiewicz, Stanisław (1851–1915) — malarz, krytyk artystyczny (zwolennik realizmu), publicysta; Żeromski poznał go w Zakopanem w r. 1892. [przypis redakcyjny]

witpacher — gatunek zagranicznego, kosztownego wina. [przypis redakcyjny]

witriol — potoczna nazwa stężonego kwasu siarkowego; Wokulski otrzymuje z niego wodór do napełnienia balonu. [przypis redakcyjny]

Wittstock — miasto w Meklemburgii. [przypis redakcyjny]

wiuki — juki, bagaż przewożony na koniu. [przypis redakcyjny]

wiwenda (daw., z łac.) — żywność, prowiant. [przypis redakcyjny]

wiwenda — pożywienie. [przypis redakcyjny]

wiwenda — życie, żywność. [przypis redakcyjny]