Przypisy

trufle — rodzaj grzybów. [przypis redakcyjny]

trunąć (starop.) — pisnąć, bąknąć. [przypis redakcyjny]

truna — trumna. [przypis redakcyjny]

truna — trumna; tutaj przenośnie zamiast: śmierć. [przypis redakcyjny]

trunkiem wyrabianym — sztucznie fermentowanym, jak wszystkie mocne napoje. [przypis redakcyjny]

trunna (daw.) — trumna. [przypis redakcyjny]

trupa — tak w wyd. III. W poprzednich i rękopisie, „trup”. [przypis redakcyjny]

Trupokupcze (gr. nekropernas) — Achilles, zabójca Hektora, za okup wydał zwłoki syna Priamowi. Zginął zraniony w piętę strzałą Parysa. Pomścił go syn Neoptolemos (Pyrrus), który po upadku Troi zamordował Priama chroniącego się w świątyni. [przypis redakcyjny]

Truso — od soli nazwanego, jak Druskieniki itd., właściwie więc Druso nad jeziorem, Słoniawa niby. [przypis redakcyjny]

trwać o coś (daw.) — dbać o coś. [przypis redakcyjny]

trwoga — chodzi o wojnę trojańską, której przyczyną było porwanie pięknej Heleny przez królewicza trojańskiego Parysa. [przypis redakcyjny]

trybować (starop.) — buczeć. [przypis redakcyjny]

trybunał koronny, w którym przewodniczy nie król, ale wielki kanclerz — kanclerz nie zasiadał w Trybunale. Sądzili w nim tylko deputaci szlacheccy i duchowni. Właśnie utworzenie Trybunału (1578) stanowiło wyłom w zasadzie, że najwyższym sędzią jest król. Kanclerz przewodniczył natomiast sądowi asesorskiemu, który sądził sprawy apelacyjne miejskie i mniejsze sprawy skarbowe szlacheckie. [przypis redakcyjny]

trybunał — staropolski sąd szlachecki najwyższej instancji. [przypis redakcyjny]

trybunał — „trybunał w Polszcze jest najwyższą zwierzchnością sądową, ultimae instantiae, w sprawach ziemskich”. (Zbiór potrzebn. wiad.). Krasicki był w r. 1765 prezydentem trybunału małopolskiego. [przypis redakcyjny]

trybunał ziemski albo gród — wyd. lwow. ma: albo grodzki. [przypis redakcyjny]

trybuszonik — korkociąg. [przypis redakcyjny]

tryby — tu: zwyczaje. [przypis redakcyjny]

Tryfon — Trifon Gabriel, Wenecjanin, sławny poeta i uczony, Sokratesem swego czasu nazwany. [przypis redakcyjny]

Tryjony — ziemie na północy. [przypis redakcyjny]

trynóg — trójnóg (tj. nagroda). [przypis redakcyjny]

Tryon a. Septemtryon — gromada gwiazd, tzw. Wóz (Wielka Niedźwiedzica); [przen.] północ. [przypis redakcyjny]

Trypolim — miasto w płn. Afryce, stolica Trypolitanii; [dziś: Trypolis, stolica Libii; red. WL]. [przypis redakcyjny]

Trypolim — Trypolis, miasto w Syrii. [przypis redakcyjny]

Trypol — miasto w płn. Afryce, stolica Trypolitanii. [przypis redakcyjny]

Trypol — miasto w północnej Afryce, stolica Trypolitanii. [przypis redakcyjny]

trypowe — z trypy, tkaniny wełnianej postrzyganej. [przypis redakcyjny]

Trystan — jeden z najsławniejszych rycerzy „Okrągłego Stołu”. [przypis redakcyjny]

Trystan serca swego / Nie mógł do niej przyłożyć dla sczarowanego / Napoju — Tristan, jeden z najsławniejszych rycerzy „Okrągłego Stołu”, wysłany przez swego wuja, króla Kornwalii, Marka, do Irlandii, ażeby mu przywiózł narzeczoną, zakochał się w drodze w królewskiej narzeczonej, Izocie [Izoldzie], napiwszy się przypadkiem miłosnego trunku, który Izota [Izolda] otrzymała od matki, a który miał jej zapewnić stałą miłość u męża. [przypis redakcyjny]

tryszak a. straszak — dawna gra hazardowa w karty. [przypis redakcyjny]

tryszak — daw. hazardowa gra w karty. [przypis redakcyjny]

Tryton — bożek morski. [przypis redakcyjny]

Trytoni i Forcy — bóstwa wodne, niżej (w. 524) po naszemu Topielcami zwane. [przypis redakcyjny]

tryumfować z kogo (starop.) — dziś tryumfować a. triumfować nad kim. [przypis redakcyjny]

Trywigant — zmyślone przez romantyków [?] bóstwo mahometańskie, zapewne od Trivia, przydomku Diany, bogini księżyca, który jest, jak wiadomo, godłem Mahometan. [przypis redakcyjny]

Trywulcy — Gian-Jacopo da Trivulzio, marszałek francuski. [przypis redakcyjny]

Trywultya — córka Jana Trivulzio z Mediolanu, biegła w językach klasycznych, zasłynęła jako poetka już w 14. roku życia. [przypis redakcyjny]

Tryzna, Stanisław — sędzia wołkowyski. [przypis redakcyjny]

trząść porożem — [tu przen.:] stawiać się wrogo, grozić. [przypis redakcyjny]

trząść porożem — [tu:] stawiać się wrogo, grozić. [przypis redakcyjny]

trząść (starop.) — [tu:] przetrząsać, zbadać. [przypis redakcyjny]

trząskiem (daw.) — truchtem. [przypis redakcyjny]

trząskiem (daw.) — truchtem. [przypis redakcyjny]

trzaskawica (daw.) — grzmot. [przypis redakcyjny]

trzaskawica — grzmot. [przypis redakcyjny]

trzaskawica (starop.) — grzmot. [przypis redakcyjny]

trzaskawice (starop.) — grzmoty, pioruny. [przypis redakcyjny]

trzaskawice (starop.) — grzmoty. [przypis redakcyjny]

trzask goleń… — goleń zamiast: goleni, a to zamiast: nagolenic. [przypis redakcyjny]

trzasł — dziś popr.: trzasnął. [przypis redakcyjny]

trzcie — trzcina (tu przenośnie: mnóstwo). [przypis redakcyjny]

trzęsą się perfumy (starop.) — skrapiają się [perfumami]. [przypis redakcyjny]

Trzeba, ażeby promienie miłości równie szły z wolna do swej wysokości — Kiedy chciwość sławy doczesnej i pośmiertnej na ziemi jest wyłącznym bodźcem aktywności człowieka, wtedy i prawdziwa miłość, która tylko Bogu jako wiecznemu dobru jest poświęcona, jest mniej żywym blaskiem oświecona i wolniej podnosi się do nieba. [przypis redakcyjny]

Trzeba czym prędzej poprawić podatek od skór. Sposób teraźniejszy jest kosztowny, uciążliwy, a niepożyteczny — uchwała Sejmu z 30 października 1789 nakładała na skóry ubitych zwierząt podatek, który mógł być uiszczony w naturze; niezadowoleni rzeźnicy zwieźli w jednym dniu mokre skóry do składów, nieprzygotowanych na przyjęcie wielkiej ich ilości, tak że Skarb nie zyskał, a stracił. [przypis redakcyjny]

trzeba mu owej listy, jaką bezczelny Leporello podsuwa przed oczy smętnej Elwirze — w Don Juanie Mozarta Leporello śpiewa arię, w której wylicza Elwirze, opuszczonej małżonce, wszystkie miłostki swego pana. [przypis redakcyjny]

Trzeba najusilniej zawarować, aby nigdy królowie wojska objąć nie mogli — są to postulaty stronnictwa patriotycznego, które kierowały nim w walce o władzę nad wojskiem w r. 1788 i początku 1789. [przypis redakcyjny]

trzeba oddziaływać umiejętnością, obyczajem — „moralnością” przekreślone. [przypis redakcyjny]

Trzeba spuścić zasłonę — Corneille, Rodoguna, akt II, sc. 3. [przypis redakcyjny]

Trzech Fryzów rosłych (…) Ledwo by wzrostem doszli mu do czuba — Fryzowie, mieszkający w północnych Niemczech, w średnich wiekach uchodzili za wielkoludów. [przypis redakcyjny]

trzecią pobudką ludzkiego działania jest litość — II. 483. Über d. Grundlage der Moral. [przypis redakcyjny]

trzecia potrzeba — trzydniowa bitwa pod Warszawą 28–30 lipca 1656. [przypis redakcyjny]

Trzecia przedmowa — ukończona 15 marca 1842; Beyle [Marie-Henri Beyle, tj. Stendhal; Red. WL] umarł 23 tegoż miesiąca, jest to więc bardzo prawdopodobnie ostatnie jego pismo. (przypis R. Colomba) [przypis redakcyjny]

trzeci Cezar — Tyberiusz, trzeci z kolei cesarz, za panowania którego Chrystus Pan został ukrzyżowany. [przypis redakcyjny]

Trzeci, co wyszedł jak więzień z okrętu (…) córkę przedaje bez wstrętu — Karol II, król sycylijski, w bitwie morskiej przez admirała floty aragońskiej wzięty w niewolę i wypuszczony na wolność. Wydał za mąż córkę swoją Beatrycze za zgrzybiałego starca, markgrafa Azzona VI, od którego, jak mówią, wziął uprzednio w zarękę umowy niemałe pieniądze. [przypis redakcyjny]

trzecie niebo — planeta Wenus. [przypis redakcyjny]

Trzecie to już dzieło polskie (…) sławione było — ustęp w nawiasach, przeznaczony dla carskiej cenzury, znajduje się tylko w edycji petersburskiej z 1829r. [przypis redakcyjny]

trzeci nie ma równych sobie — Salomon. [przypis redakcyjny]

trzeci obwód — W tym trzecim oddziale tegoż samego kręgu karani są ci, co dopuścili się gwałtu przeciwko Bogu, jako bluźniercy, lichwiarze i ci, co przeciw naturze rozpasali się na jednopłciową rozpustę. Miejscem ich kary jest step piaszczysty, gdzie spadające z góry ognie piasek zapalają: grzesznicy męczeni tam są podwójną boleścią palącego ich piasku i spadającego ognia. Bluźniercy przeciw Bogu leżą tam na wznak, lichwiarze siedzą, a sodomici bezustannie tam i sam chodzą: tych ostatnich największa jest liczba; z tego wnosić można, że za czasów Dantego grzech ten dość był powszednim we Włoszech. [przypis redakcyjny]

Trzeci wiał z obu jakby ogniem żaru — Łuk światła trzeci symbolem jest Ducha świętego: Qui ex patre filioque procedit [łac: który od Ojca i Syna pochodzi; fragment katolickiego wyznania wiary; red. WL]. [przypis redakcyjny]

trzewiki… w kwitnącym stanie — Romeo nosi modne wówczas różowe trzewiki, dziurkowane i przybrane kwiatami ze wstążek. [przypis redakcyjny]

trzeźwi — trzeźwy. [przypis redakcyjny]

trzmiel a. trzmielina — krzew, którego drzewo używa się do wyrobów tokarskich. [przypis redakcyjny]

trzmielów — dziś popr. forma D. lm: trzmieli. [przypis redakcyjny]

trzop (daw.) — czerep, garnek. [przypis redakcyjny]

trzop (daw.) — czerep. [przypis redakcyjny]

trzpiatać (starop.) — [tu:] powiewać. [przypis redakcyjny]

trzy boginie — Hera (Junona), Pallas Atena (Minerwa) i Afrodyta (Wenus). [przypis redakcyjny]

trzy bramy — trzy listwy u szaty [por. obramowanie]. [przypis redakcyjny]

trzygran — trójkąt. [przypis redakcyjny]

Trzykroć następnie nacierał Achilles (…) uderzył powietrze — Iliada, XX, 446. [przypis redakcyjny]

trzy krzyże — lat trzydzieści. [przypis redakcyjny]

Trzymać go z dala od krowy! — Klitajmestry. Również w obrazie krowy nie było nic negatywnego. [przypis redakcyjny]

trzymać komu grzbiet — stać za nim, posiłkować go. [przypis redakcyjny]

trzymać* — sądzić. [przypis redakcyjny]

trzy miesięcy — płacy kwartalnej. [przypis redakcyjny]

trzy mogił w posępnej drużynie — tj. w towarzystwie jedna drugiej. [przypis redakcyjny]

Trzy najświetniejsze duchowe potęgi — W tekście oryginału poeta nazywa w ten sposób św. Franciszka, św. Augustyna i św. Benedykta, jako trzy rzeczywiście w Kościele Chrystusowym, najwyższe duchowe potęgi. [przypis redakcyjny]

trzy niewiasty — wiara, nadzieja i miłość, trzy cnoty teologiczne. [przypis redakcyjny]

Trzy razy wieków przeżywszy czterdzieści — opowiadający Arab przebył w kwarantannie od chwili wybuchu zarazy w jego rodzinie do śmierci żony trzy okresy czterdziestodniowe; każdy z tych okrutnych dni wydawał mu się wiekiem. [przypis redakcyjny]

trzy republiki — pierwsza republika 1792–1804, druga republika 1848–1852, trzecia republika 1870–1940. [przypis redakcyjny]

trzy światła spore, od których w ogniu cały biegun gore — Przez te trzy gwiazdy symboliczne poeta wyobraża trzy cnoty duchowe: Wiarę, Nadzieję i Miłość. Podczas gdy cztery gwiazdy, jakie widział o świcie porannym (to jest cztery cnoty światowe), teraz wieczorem głęboko za widnokrąg zapadły, w zastępstwie ich te trzy gwiazdy zabłysły, ażeby ciemności nocne oświecić. Alegoria jasna i dość przeźroczysta. Roztropność, sprawiedliwość, odwaga i umiarkowanie jako symboliczne gwiazdy pokazują się nam rano, w chwili kiedy pomocy ich światła do działania w życiu rzeczywistym potrzebujemy. Ale kiedy dzień zagasa i czynność tych gwiazd ustaje, wtedy w miejsce ich wschodzą: Wiara, Nadzieja i Miłość, jedyne trzy gwiazdy, które swoim dobroczynnym światłem nas pocieszają i krzepią, ażebyśmy z nowym przedświtem dnia następnego cztery wzwyż wymienione cnoty światowe uznali na nowo i wiernie je strzegli, i pielęgnowali. [przypis redakcyjny]

trzy święte cnoty chrześcijańskie — Wiara, Nadzieja i Miłość. Mniemanie poety, że komu choć jednej z tych cnót braknie, ten nie jest prawdziwym chrześcijaninem, znajdziemy wyraźniej objawione w jego Raju w pieśni XX; i że ci nawet, co chrztu nie przyjęli, a byli wzorem wszystkich tych trzech cnót zarazem, mogą być błogosławionymi. [przypis redakcyjny]

trzy świece — według wyobrażeń ludowych trzy światła miały własność przyciągania zjaw duchowych. — Te trzy światła będą gasnąć po kolei same przez się co godzina (w. 709, 1126, wskazówka po w. 1281), zamykając trzy stopnie wyznań Gustawa. Tajemnicze ich gaśnięcie ma podkreślać nadprzyrodzony charakter zjawiska Pustelnika. Według wskazówki inscenizacyjnej przed tekstem, palą się dwie świece na stole i lampka przed obrazem, a zatem trzy światła. [przypis redakcyjny]

trzy stany — król, stan senatorski i rycerski. [przypis redakcyjny]

trzysta pięćdziesiąt stóp angielskich — około 106 metrów, licząc stopę angielską na 30,40 centymetrów. [przypis redakcyjny]

Trzy te niewiasty (…) — Trzy cnoty teologiczne: Wiara, Nadzieja i Miłość. [przypis redakcyjny]

Tubalkain — według legendy biblijnej pierwszy na świecie rzemieślnik. [przypis redakcyjny]

tubalny — grzmiący. [przypis redakcyjny]

Tu była północ, tam gwiazda wieczoru — „Tu była północ”, to jest we Włoszech, gdzie poeta pisał; „tam gwiazda wieczorna”, to jest w czyśćcu, przez który przechodził. [przypis redakcyjny]

Tuczą się chlebem biskupiego dworu — Wspólny przodek tych rodzin fundatorem był biskupstwa we Florencji. Potomkowie jego, czy z woli testamentowej fundatora, czy ze zwyczaju przyjętego dowolnie, w czasie nim nastąpił obiór nowego biskupa, zarządzali dobrami biskupimi, jedli i pili na zamku biskupim, aż nowo obrany biskup w jego progi wstąpił. [przypis redakcyjny]