Przypisy

Dziwnie bo wyglądała ta para — szyk zdania przestawny, użyty, aby nie zaczynać zdania spójnikiem; inaczej: Bo też dziwnie wyglądała ta para. [przypis edytorski]

dziwnie (daw.) — niezwykle. [przypis edytorski]

dziwniejszy (starop.) — daw. forma M.lm; dziś: dziwniejsi. [przypis edytorski]

dziwnieście jakoś roztargnieni (daw.) — jest pan jakoś dziwnie roztragniony. [przypis edytorski]

dziwnie się mieszają z obyczajmi swymi — w dziwny sposób zmieniają swoje obyczaje. [przypis edytorski]

dziwno — dziwnie. [przypis edytorski]

dziwno się swym żakom stawi (starop.) — dziwnie (w dziwny sposób) się ukaże swoim uczniom. [przypis edytorski]

dziwny (daw.) — tu: godny podziwu. [przypis edytorski]

dziwny posąg, porównywany przez Gautiera z głosem kontraltowym (…) w komnacie (…) Luwru — rzymska replika hellenistycznej rzeźby z II w. p.n.e. Śpiący Hermafrodyta, przedstawiająca leżącą postać, której jedna strona ciała ma cechy męskie, druga zaś kobiece (Hermafrodyta to mityczny syn Hermesa i Afrodyty, którego bogowie na prośbę zakochanej w nim nimfy Salmakis połączyli z nią w jedną istotę), od 1812 znajdująca się z zbiorach muzeum w Luwrze. Gautier pisze o tej rzeźbie w wierszu Contralto. [przypis edytorski]

dziwolążny — przym. od rzecz. dziwoląg. [przypis edytorski]

dziwotwór — istota dziwaczna, straszydło. [przypis edytorski]

dziwować się (daw.) — dziwić się. [przypis edytorski]

dziwować się — dziś: dziwić się. [przypis edytorski]

dziwować się — dziwić się. [przypis edytorski]

dziwowasz się (daw.) — dziwisz się. [przypis edytorski]

dziwowasz się — dziś: dziwujesz się. [przypis edytorski]

dziwowie (starop.) — dziwactwa; dziwne stwory. [przypis edytorski]

dziwożona a. boginka — niebezpieczny demon żeński z wierzeń dawnych Słowian, przedstawiany w postaci szkaradnej kobiety lub pięknej, uwodzicielskiej dziewczyny; boginki zamieszkiwały zarośla w pobliżu rzek, strumieni i jezior, niekiedy także lasy; termin „dziwożona” został spopularyzowany w XIX w. przez powieść Dziwożona (1855) Zygmunta Kaczkowskiego. [przypis edytorski]

dziwożona — demon słowiański o postaci szkaradnej kobiety, podmieniający dzieci na własne, brzydkie lub kalekie. [przypis edytorski]

dziwożona — demon słowiański o postaci szkaradnej kobiety, podmieniający dzieci na własne, brzydkie lub kalekie. Tu błędnie jako synonim nimfy. [przypis edytorski]

dziwożona — słowiańska boginka. [przypis edytorski]

dziwożona — w mitologii słowiańskiej boginka wodząca ludzi po uroczyskach i bagnach. [przypis edytorski]

dziwożona — w mitologii słowiańskiej demon występujący pod postacią brzydkiej, garbatej kobiety, podmieniający dzieci w kołyskach. [przypis edytorski]

dziwy (starop. forma) —dziś N.lm: (z) dziwami. [przypis edytorski]

dzoon politikon (gr.) — „zwierzę polityczne”, istota społeczna. [przypis edytorski]

dzvanyti (lenk.) — skambėti. [przypis edytorski]

dzwonek (…) kłoda — dzwonek: klątwa kościelna; kłoda: więzienie cywilne. [przypis edytorski]

dzwonek — kwiat o kształcie dzwonka, najczęściej koloru białego i fioletowego; głównie spotykany w górach. [przypis edytorski]

dzwonek loretański — poświęcony dzwonek, którym dzwoniono w czasie burzy w celu odwrócenia piorunów; dzwonki loretańskie miały chronić przed burzą, huraganem, zarazą, pożarem i diabłem. [przypis edytorski]

dzwonek tłukł a świeczki gasił — następstwem rzucenia klątwy przez duchownego było oznajmianie jej zewnętrznymi znakami: dzwonieniem i gaszeniem świec przed wyklętym. [przypis edytorski]

dzwonek — tu: roślinka o dużych, niebieskawo-fioletowych kwiatach w formie dzwonka. [przypis edytorski]

„Dzwonek — właśc. „Dzwonek: pismo dla ludu”, czasopismo społeczno-kulturalno-oświatowe, wydawane we Lwowie w latach 1859–1872. [przypis edytorski]

dzwoniąc (…) za umarłe — dziś: dzwoniąc za umarłych (tj. raczej: modląc się w intencji dusz zmarłych, przy czym modlitwom towarzyszy dźwięk dzwonów). [przypis edytorski]

dzwonią jak kraszanka, kiedy się z drugą spotka w dziecka dłoni — nawiązanie do zabawy wielkanocnej, polegającej na stukaniu jajkiem o jajko; wygrywa ten, czyje jajko pozostanie całe. [przypis edytorski]

dzwonić — tu: grać. [przypis edytorski]

dzwonica — dziś popr.: dzwonnica. [przypis edytorski]

dzwonicy — dziś popr.: dzwonnicy. [przypis edytorski]

dzwonka ruszać (daw.) — przypominać rzecz niemiłą. [przypis edytorski]

dzwonnice (daw.) — dziś popr. forma D.lp: dzwonnicy. [przypis edytorski]

dzwono — ćwierć drewnianego obwodu koła u wozu. Gdy koła na rąk dziesięć, dzwona tnij w trzy piędzie: przy dzwonach długości 3 piędzi obwód koła powinien wynosić ok. 12, a nie 10 piędzi; niezgodność tę zauważono już w starożytności: być może autorowi chodziło o to, by na dzwona uciąć kawałki dłuższe, które potem będą do siebie dopasowywane i w razie potrzeby obcinane. [przypis edytorski]

dzwon (…) o pękniętym sercu: nasz ton — jest to jednocześnie ton patriotyzmu szczególnie uwznioślany przez Zygmunta Krasińskiego: celebrujący powagę żałoby narodowej, narodowego nieszczęścia spowodowanego przez zabory. [przypis edytorski]

dzwono — pierścień, krąg; część drewnianego obwodu koła u wozu połączona z dwiema szprychami. [przypis edytorski]

„Dzwon” — ros. „Колокол” (Kołokoł), pierwsza rosyjska gazeta rewolucyjna, wydawana przez A. Hercena na emigracji w latach 1857–1867; jednym z głównych redaktorów był M. Ogariow, z „Kołokołem” współpracował także M. Bakunin. [przypis edytorski]

dzwon Zygmuntów — daw. forma D., dziś: dzwon Zygmunta (Zygmuntowy dzwon); por. Psałterz Dawidów. [przypis edytorski]

écarté (fr.) — dawna hazardowa gra karciana dla dwóch osób, popularna w XIX w. [przypis edytorski]

écarté (fr.) — ekarte, rodzaj dwuosobowej gry w karty, popularnej w XIX w. [przypis edytorski]

écarté (fr.) — gra karciana podobna do wista, której element stanowi wymiana kart. [przypis edytorski]

échantillon (fr.) — próbka. [przypis edytorski]

échauffée (fr.) — rozgorączkowana. [przypis edytorski]

École normale supérieure — prestiżowa uczelnia francuska, kształcąca elitę intelektualną, przede wszystkim naukowców, nauczycieli i przyszłych urzędników cywilnych. [przypis edytorski]

écoutez (fr.) — proszę posłuchać. [przypis edytorski]

écoutez (fr.) — słuchajcie (państwo). [przypis edytorski]

écraser l'infâme (fr.) — zmiażdżyć niesławne, zdeptać bezecne. Słowa Voltaire'a (1694–1778) z Traktatu o tolerancji (1767): Écrasez l'infâme! (Zdeptajcie bezecne!). Hasło wskazujące na potrzebę walki z nietolerancyjnym fanatyzmem typowym dla religii wyznaniowej. [przypis edytorski]

écrasez l'infâme (fr.) — zniszczcie tę hańbę. Wezwanie, które często powtarzał Voltaire w swoich listach. Hańbą były według Voltaire'a przesądy, zakłamanie, fanatyzm religijny. [przypis edytorski]

écrin magique (fr.) — magiczna szkatułka. [przypis edytorski]

écriture artiste (fr.: pisanie artystyczne) — impresjonistyczny styl prozy, dążący do oddania wrażliwości autora, często mało komunikatywny. [przypis edytorski]

ėjo liūdnyn — darėsi vis liūdnesnis. [przypis edytorski]

élan vital (fr., filoz.) — pęd życiowy, w filozofii H. Bergsona czynnik stanowiący źródło aktywności wszystkich organizmów. [przypis edytorski]

Élisabeth de Gramont, księżna Clermont-Tonnerre (1875–1954) — francuska pisarka. [przypis edytorski]

Ἐμοὶ δὲ αἱ [σαὶ] μεγάλαι εὐτυχίαι οὐκ ἀρέσκουσι ἐπισταμένῳ, ὡς [τὸ Θεῖόν] ἐστι φθονερο (gr.) — nie cieszy mnie wielkie szczęście (wielkie sukcesy), wiem bowiem, że zagraża mi zazdrosne bóstwo; por. Herodot, Dzieje, t. III, 39 (40); historia o pierścieniu Polikratesa tyrana wyspy Samos, z listu Amasisa do Polikratesa. [przypis edytorski]

„Émaux et Camées” Gautiera, w wydaniu Charpentiera… — zbiór wierszy francuskiego pisarza i poety Teofila Gautiera (1811–1872), uważany za jego szczytowe osiągnięcie poetyckie; opublikowany po raz pierwszy w 1852, poszerzany w kolejnych wydaniach aż do ostatecznego wydania Charpentiera w 1872. [przypis edytorski]

Émile Augier (1820–1889) — fr. dramatopisarz, członek Akademii Francuskiej; pisał przede wszystkim komedie obyczajowe. [przypis edytorski]

Émile Faguet (1847–1916), René Doumic (1860–1937) i Georges Pellissier (1852–1918) — fr. krytycy literaccy. [przypis edytorski]

Émile François Loubet (1838–1929) — prezydent Francji w latach 1899–1906, współtwórca Ententy. [przypis edytorski]

ėmti — dabar: imti. [przypis edytorski]

ἐν τῷ φρονεῖν γὰρ μηδὲν ἥδιστος βίος (gr.) — Wśród nierozumności najsłodsze życie (Sofokles, Ajas 554, tłum. T. Boy-Żeleński w: Michel de Montaigne, Próby). [przypis edytorski]

ésprit (fr.) — inteligencja, polot. [przypis edytorski]

établissement (fr.) — instytucja, placówka. [przypis edytorski]

établissement (fr.) — instytucja, zakład, przedsiębiorstwo. [przypis edytorski]

établissement (fr.) — prywatne przedsiębiorstwo rozrywkowo-rekreacyjne, poprzednik letnisk. [przypis edytorski]

états de crépuscule (fr.) — stany na pograniczu świadomości. [przypis edytorski]

Êtes-vous content de votre vie, monsieur (fr.) — czy jest pan zadowolony ze swojego życia, panie… [przypis edytorski]

étrangeté de la réalité (fr.) — dziwność rzeczywistości. [przypis edytorski]

être (fr.) — być. [przypis edytorski]

ę trua (zniekszt. fr. en troi) — we trzech. [przypis edytorski]

études (fr.) — etiudy. [przypis edytorski]

évangile des humbles (fr.) — ewangelia nędzarzy. [przypis edytorski]

événement (fr.) — wydarzenie, zdarzenie. [przypis edytorski]

Ève, Clovis (ok.1565–1634) — renesansowy francuski introligator i księgarz. [przypis edytorski]

ę żeneral (zniekszt. fr.: en général) — w ogólności, głównie, generalnie. [przypis edytorski]

Eacyda — wnuk Eaka. [przypis edytorski]

Eacydy ród — królów macedońskich, którzy wywodzili się od Achillesa, wnu­ka Eaka. [przypis edytorski]

Eak a. Ajakos (mit. gr.) — król Myrmidonów (ludu zamieszkującego Eginę), po śmierci wraz z Minosem i Radamantysem sądził w Hadesie dusze zmarłych. [przypis edytorski]

Eak — (Ajakos) w mitologii greckiej syn Zeusa; jeden z sędziów w Hadesie. [przypis edytorski]

Ea (mit.) — babiloński bóg wód słodkich, mądrości i rzemiosł, jeden z bogów stworzycieli. [przypis edytorski]

East End (ang. Wschodnia Dzielnica) — uboższe, wschodnie dzielnice Londynu. [przypis edytorski]

East End — uboższe dzielnice Londynu położone we wschodniej części miasta. [przypis edytorski]

eaux-de-vie (fr. dosł.: woda życia) — wódka, winiak (wódka destylowana z wina, np. koniak). [przypis edytorski]

E bella (wł.) — Jest piękna. [przypis edytorski]

Ebers, Georg (1837–1898) — egiptolog; autor popularnych powieści historycznych, obrazujących teatralnie sfałszowane średniowiecze i starożytność. [przypis edytorski]

ebionici (od hebr. ebionim: ubodzy) — wczesny nurt judeochrześcijański istniejący w pierwszych wiekach naszej ery na ziemiach Izraela i ościennych. [przypis edytorski]

eblis (ar., mit. muzułmańska) — diabeł, szatan, zły duch. [przypis edytorski]

Eblis — właśc. Iblis; w muzułmańskich wierzeniach: zły duch, szatan. [przypis edytorski]

ebonit (z gr. ébenos: heban) — twarde, ciemnobrązowe lub czarne tworzywo sztuczne otrzymywane w wyniku wulkanizacji kauczuku dużą ilością siarki. [przypis edytorski]

Ebrejski — dziś popr.: hebrajski. [przypis edytorski]

Ebro — najdłuższa rzeka Hiszpanii, przepływająca przez północną część tego kraju. [przypis edytorski]

Ecce Agnus Dei… (łac.) — oto Baranek Boży. [przypis edytorski]

Ecce agnus Dei (łac.) — oto Baranek Boży. [przypis edytorski]

Ecce Agnus Dei (łac.) — Oto Baranek Boży, słowa wypowiadane podczas Podniesienia. [przypis edytorski]

Ecce agnus Dei, qui tollit peccata mundi (łac.) — Oto Baranek Boży, który gładzi grzechy świata. [przypis edytorski]