Przypisy

postoły (daw.) — łapcie. [przypis redakcyjny]

postrachy płonne — nieuzasadniony strach. [przypis redakcyjny]

Po stracie syna pocieszył żal wdowi — Trajan (Patrz o nim w Czyśćcu pieśń X). Niżej w tej pieśni poeta przypomina tradycyjną legendę o Trajanie. Na gorącą modlitwę świętego Grzegorza, który był wielkim wielbicielem cnót tego cesarza, dusza Trajana z piekła, gdzie był wtrącony jako poganin, powróciła znów do swojego ciała i w tym krótkim czasie swojego drugiego życia na ziemi, ten cnotliwy Cezar stał się chrześcijaninem. [przypis redakcyjny]

postradać (daw.) — stracić. [przypis redakcyjny]

postraszne kaźni (starop.) — groźne kary. [przypis redakcyjny]

postremitatem (łac. forma B.lp) — ostateczność. [przypis redakcyjny]

postronić się — usunąć się, kierować się w bok. [przypis redakcyjny]

Po stronie oszczepu siedli na wierchu, zajęczycy rozszarpanej jedli niedonoszony płód! — zjawienie się orłów było znakiem wieszczym; zjawienie się ich po prawej stronie było znakiem dobrym, rozszarpywanie zaś zajęczycy mającej płód niedonoszo­ny — złym. Pojawienie się obu znaków budzi więc wątpliwości Atrydów. [przypis redakcyjny]

po stronie oszczepu — tj. po prawej stronie, gdyż oszczep noszono w prawej ręce. [przypis redakcyjny]

Postrzega, że to męstwo samotnego męża — Por. w Korsarzu (II, 6): „Seyd perceives, then first perceives how few compared with his, the Corsairs roving crew”. [przypis redakcyjny]

Post scriptum — list z 19 kwietnia stanowi dopisek do listu z 24 marca, który Werter wysłał dopiero 19 kwietnia. [przypis redakcyjny]

post sterilem decessum (łac.) — po bezpotomnym zejściu. [przypis redakcyjny]

post tot tantasque procellas (łac.) — po tylu i tak licznych burzach. [przypis redakcyjny]

postulata et desideria (łac.) — żądania i życzenia. [przypis redakcyjny]

postura — kształt. [przypis redakcyjny]

postura — postawa. [przypis redakcyjny]

posuły (starop.) — podarunki na przekupienie sędziego. [przypis redakcyjny]

po swem panie (starop. forma) — zamiast: po swoim panu; forma starsza prawidłowa, dzisiejsza jest analogiczna do tematów na -u (domu, synu). [przypis redakcyjny]

po swe wszytkie czasy — przez całe swoje życie. [przypis redakcyjny]

po swojsku — dziś: po swojemu. [przypis redakcyjny]

po swojsku — po swojemu. [przypis redakcyjny]

po swym piecu jeśca (zwrot przysł.) — mieć coś po piecu, tj. mleć rzecz właściwą, dostosowaną do ramienia (barku); tu więc: odpowiedniego jeźdźca. [przypis redakcyjny]

posyłam wam ten pierwszy, byle uczynić początek — autor zwraca się tu do redakcji „Słowa”, w którym listy te były pomieszczane. (Przyp. wyd.) [przypis redakcyjny]

Poszanowanie cudzej osobistości — dziś mówimy: osobowości (jednostkowych wyborów i praw). [przypis redakcyjny]

Poszedłem błądzić w nieznane mi światy — wiersz ten był ogłoszony w miesięczniku „Krytyka” (zesz. II Cz. II r. 1910). [przypis redakcyjny]

poszedłem z cesarzem Konradem — Prapradziad poety towarzyszył cesarzowi Konradowi w trzeciej jego krucjacie w roku 1147 i jako waleczny krzyżownik na Ziemi Świętej poległ śmiercią walecznych. [przypis redakcyjny]

poszedł w stronę kościoła — mowa o kościele św. Józefa (Karmelitów) na Krakowskim Przedmieściu. Wśród wielu cennych rzeźb kościelnych znajduje się tam m.in. Chrystus w grobie dłuta Oskara Sosnowskiego (1810–1886). Kościół Karmelitów ocalał w całości, a wnętrze jego zgodne jest nadal z opisem Prusa. [przypis redakcyjny]

po szelinie — [po] zaroślach. [przypis redakcyjny]

po szkodzie korzysta — domyślnie: z doświadczenia. [przypis redakcyjny]

poszła — odeszła. [przypis redakcyjny]

poszła widzieć krajów — poszła, aby widzieć (aby zobaczyć, popatrzeć na) kraje; kraje nocy wiecznej: kraina śmierci, która jest krainą ciemności (jak noc). [przypis redakcyjny]

poszło na maszt (daw.) — było podobne [do masztu], wyglądało jak maszt. [przypis redakcyjny]

poszło na (starop.) — wyglądało na (wonne cyprysy). [przypis redakcyjny]

poszlę Kamilowi Cyprianowi — Norwidowi. [przypis redakcyjny]

Poszliśmy stamtąd na Reineberk — Niepodobna wykreślić dokładnie drogi, którą wracało wojsko Czarnieckiego do ojczyzny. Naprzód nie wiadomo, czy Pasek podawał nazwy z pamięci czy z mapy, następnie nazwy te, może już przez autora zmienione, doznały dalszego zniekształcenia ze strony nieudolnego przepisywacza. Zupełnie pewne punkty tej drogi stanowią nazwy: Bersztedt, Wismar, Gustrow i Szczecin. Z pozostałych Tobel nie znajduje się ani w słowniku geogr. Eittera ani Neumanna. Reineberk mogłoby być Reinebek na wschód od Hamburga, gdyby nie to, że następne Bergstedt leży znacznie na zachód, a więc wymagało zmiany drogi w kierunku zachodnim; mogło to jednak nastąpić z niewiadomych nam przyczyn. Tomaszów, widocznie przekręcone, mogłoby być Teterów. Zuraw, gdyby było Zurow, toby powinno być wymienione po Wismar. Wittstock, choć forma niezepsuta, nastręcza wielkie wątpliwości, bo leży już w Brandenburgii; raczej mogłaby to być wieś Wittstock pod Prenzlau, choć też przedstawia pewne zboczenie na południe. [przypis redakcyjny]

poszta (daw.) — poczta. [przypis redakcyjny]

posztarz — pocztylion. [przypis redakcyjny]

poszycie — strzecha. [przypis redakcyjny]

potas — również lekki metal (ciężar właściwy 0,865 g). [przypis redakcyjny]

potaż (z hol. pot: garnek; asch: popiół) — popiół drzewny, złożony głównie z węglanu potasu, używany do produkcji mydła, szkła, ceramiki i nawozów, ważny przedmiot eksportu w XVII i XVIII w. [przypis redakcyjny]

potaż (z hol. pot: garnek; asch: popiół) — popiół, używany w różnych gospodarczych czynnościach, a. naczynie na popiół. [przypis redakcyjny]

potęga Makryny, nabyta zasługą męczeńską — prawdziwą postać Makryny Mieczysławskiej odkryły dopiero badania ks. J. Urbana, ogłoszone drukiem w rozprawie pt.: Makryna Mieczysławska w świetle prawdy, Kraków 1923, s. 139. [przypis redakcyjny]

potężnych zawias — dziś: potężnych zawiasów. [przypis redakcyjny]

Potem, (pokazuje) jako stolicę Ludwik z Bononiej / Przenosi — jedna z grubszych pomyłek tłumacza; w oryg.: Poi mostra il re, che di Bologna fuore / Leva la sega, e vi fa entrar le giande: „Pokazuje mu króla, który z Bononii / Wyrzuca piłę, a wprowadza żołędzie”, tj. wyrzuca Bentywolów, którzy mieli w herbie piłę, a wprowadza papieża Juliusza II, mającego w herbie dąb z żołędziami. Tymczasem tłumacz sega pomieszał widocznie z seggio (siedziba), i bałamuctwo gotowe. [przypis redakcyjny]

Potem rękoma objął mnie za szyję — Tym uściskiem Wirgiliusza zapewne poeta chciał wyrazić wstręt, jaki w nim obudził widok potępionego za gniew porywczy. Sam Dante, ile wiemy z jego życia, będąc gwałtownym i porywczym w gniewie, snadź poczuł w tej chwili całą zgrozę kary tego grzechu i postanowił z niego się poprawić. Rozum, który powinien rządzić gniewem, tu przez uścisk Wirgiliusza (symbol rozumu) wyraża swoje zadowolenie z poprawy poety. [przypis redakcyjny]

potem uznając rzecz marną, słuchać mógł syren z większym hartem ducha — Tu poeta jest tylko wędrowcem i do ziemskiego życia stąd powracać musi. Dlatego Beatrycze daje mu tę naukę, ażeby słuchając ją z uwagą po raz drugi przez podobne pokusy nie dał się wciągnąć w grzech i błąd przeszły. [przypis redakcyjny]

Potem wjechał na piękną bohatyrów ziemię — wedle niektórych wykładaczy Orlanda ma to być wspomniana w Biblii kraina Gosen lub Gessen, którą Józef darował swemu ojcu i braciom. [przypis redakcyjny]

potencja (daw., z łac.) — moc, potęga. [przypis redakcyjny]

potens manu et consilio (łac.) — możny ręką i radą. [przypis redakcyjny]

potentaci — możni panowie. [przypis redakcyjny]

potentia (łac.) — potęga. [przypis redakcyjny]

potentiores (łac.) — możniejsi; tj. Stanisław, a po jego śmierci Józef Władysław Myszkowscy. [przypis redakcyjny]

potentissime (łac.) — jak najmocniej. [przypis redakcyjny]

potentissime (łac.) — najmocniej. [przypis redakcyjny]

potentissime (łac.) — potężnie. [przypis redakcyjny]

potentissimos impetus (łac.) — najpotężniejsze natarcia. [przypis redakcyjny]

po tercjarsku — tercjarz: członek stowarzyszenia zakonnego dla osób świeckich. [przypis redakcyjny]

potioritas — lepsza część. [przypis redakcyjny]

potitius (łac.) — polityczniej, przyzwoiciej. [przypis redakcyjny]

potkać kogo czem (starop.) — zarzucić komu coś. [przypis redakcyjny]

potkała (forma starop.) — spotkała. [przypis redakcyjny]

po tobie znam taką postawę — doznaję od ciebie takiego zachowania się. [przypis redakcyjny]

Potocki, Jędrzej — wojewoda kijowski, w r. 1684 hetman polny koronny, zm. 1691. [przypis redakcyjny]

Potocki, Mikołaj, zwany Niedźwiedzia Łapa, herbu Pilawa (ok. 1593–1651) — hetman wielki koronny w latach 1646–1651, kasztelan krakowski. [przypis redakcyjny]

Potocki Rewera, Stanisław — umarł 22 lutego 1667. [przypis redakcyjny]

Potocki, Stefan (ok. 1624-1648) — starosta niżyński, zmarł w niewoli po bitwie pod Żółtymi Wodami. [przypis redakcyjny]

Potocki, Stefan (ok. 1624-1648) — syn hetmana wielkiego Mikołaja Potockiego, starosta niżyński, zmarł w niewoli po bitwie pod Żółtymi Wodami. [przypis redakcyjny]

Potocki, Stefan (ok. 1624–1648) — syn hetmana wielkiego Mikołaja Potockiego, starosta niżyński, zmarł w niewoli po bitwie pod Żółtymi Wodami. [przypis redakcyjny]

Potocki, Szczęsny Kazimierz — starosta krasnostawski, sokalski, wojewoda sieradzki, potem krakowski, następnie kasztelan krakowski i hetman wielki koronny, zm. 1702. [przypis redakcyjny]

potoczne — powszednie, codzienne. [przypis redakcyjny]

potrafić kogoś (daw.) — spotkać się z kimś. [przypis redakcyjny]

potrafić się z kimś (daw.) — spotkać się z kimś. [przypis redakcyjny]

potraw — łąka po sianokosach. [przypis redakcyjny]

potraw — łąka po sianokosach, tu: pastwisko. [przypis redakcyjny]

potrefuje się (starop.) — zdarza [się]. [przypis redakcyjny]

Potrójnym kula ziemska nadana obrotem (…) — Przypuszcza się tu potrójny bieg ziemi: pierwszy, „około własnej osi”, dni oddaje, sprawia odmianę dni i nocy; drugi, około Słońca, „planety darzącej światłem i ciepłem”, wraca lata, jest przyczyną ustawicznie powracającej kolei pór roku; trzeci, najleniwszy, z północy ku południowi i stamtąd znowu ku północy, „Trionom”, miał „przynieść”, czyli sprawić „odmłodnienie”, odrodzenie się ziemskiego świata, to jest Ziemi i wszystkich na niej istot. Rozumowanie to umysłowe, bardziej z istoty swojej do umiejętności niż do poezji należące, umiał Trembecki tak zmysłowie wydać, łącząc filozoficzną zrozumiałość i ścisłość z okrasą poetycką, iż przytoczone miejsce zdaje się okazywać w najwyższym blasku jego talent i sztukę. [przypis redakcyjny]

Potrójnym płynem martwe skrapia zwłoki — Antygona skropiła ciało płynem zmieszanym z wina, mleka i oliwy. [przypis redakcyjny]

potrociny — odpadki, rzeczy nic niewarte, marności. [przypis redakcyjny]

potrzeba (daw.) — bitwa. [przypis redakcyjny]

potrzeba (daw.) — walka, potyczka. [przypis redakcyjny]

potrzeba metafizyki, którą Schopenhauer odnajduje w ludziach, wychodząc ze siebie samego — Schopenhauer, Werke II, 184, (Grisebach); [wychodząc ze siebie samego dziś raczej: wychodząc (w rozumowaniu) od siebie samego; red. WL]. [przypis redakcyjny]

potrzebami — dodatkami. [przypis redakcyjny]

potrzebny — tu: potrzebujący, ubogi. [przypis redakcyjny]

potrzeby i imprezy (daw.) — walki i przedsięwzięcia. [przypis redakcyjny]

po trzecie — po raz trzeci. [przypis redakcyjny]

poturczeniec (daw.) — człowiek, który przyjął wiarę i kulturę turecką. [przypis redakcyjny]

potuszyć (daw.) — dać znać. [przypis redakcyjny]

potuszyć (daw.) — dodać otuchy. [przypis redakcyjny]

potuszyć (daw.) — dodać serca, odwagi, otuchy. [przypis redakcyjny]

potwór skrzydlaty — Sfinks. [przypis redakcyjny]

potwora (daw.) — [dziś r.m.:] potwór. [przypis redakcyjny]

potwora (daw.forma r.ż.) — potwór. [przypis redakcyjny]

po Tyberiuszu i Kaprei — Tyberiusz spędził ostatnie lata swego panowania na Capri (Kaprea), prowadząc tam wielce nieobyczajny tryb życia. [przypis redakcyjny]

potycze (starop.) — rodzaj sideł. Znaczenie to jednak w tem miejscu wcale nie stosowne. Bodaj czy nie należy czytać po tycze, a właściwie po tyce; w takim razie miejsce to byłoby jasne: Wiąz podcięty „do ziemie kochany krzak (winną macicę) na dół ciągnie za sobą po tyce” tj. po swoim pniu. [przypis redakcyjny]

potyka — potyczka. [przypis redakcyjny]

po tym gwałcie — przywrócenie władzy stathoudera [namiestnika kraju; Red. WL] przez wkroczenie wojsk pruskich do Holandii w r. 1787 i upadek ustroju republikańskiego. [przypis redakcyjny]

„Po tym [wszyscy] poznają, żeście uczniami moimi, jeśli się wzajem miłować będziecie” — wg Ewangelii w Nowym Testamencie słowa te wyrzekł Jezus do swych apostołów podczas ostatniej wieczerzy (por. np. J 13, 35). [przypis redakcyjny]

potztausend (niem. przekręcone Gotts tausend Sakrament) — przekleństwo: do stu diabłów itp. [przypis redakcyjny]

poufałych czerńców — zaufanych mnichów. [przypis redakcyjny]

Pour le Mérite (fr.) — „za zasługi”, pruski order wojskowy. [przypis redakcyjny]