Przypisy

głęboce (daw. forma) — dziś: głęboko. [przypis edytorski]

Głęboka — wieś w województwie małopolskim, w powiecie gorlickim. [przypis edytorski]

głębokiem — daw. forma N. i Msc. lp przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: głębokim. [przypis edytorski]

głębokiem — daw. forma N. i Msc. przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: głębokim. [przypis edytorski]

głębokiem — dziś popr.: głębokim. [przypis edytorski]

głębszymi nurty — dziś popr. forma N.lm: (…) nurtami. [przypis edytorski]

głód — tu: pragnienie czegoś, dotkliwy brak czegoś. [przypis edytorski]

głód w getcie warszawskim — na terenie getta warszawskiego, zamkniętej dzielnicy, utworzonej jesienią 1940 r. przez nazistów dla odizolowania osób pochodzenia żydowskiego od reszty polskiego społeczeństwa i od dzielnicy niemieckiej stłoczono 460 tys. osób, przesiedlonych z innych części Warszawy oraz z miejscowości wcielonych do III Rzeszy. Średnio na jeden pokój przypadało ponad 9 osób. Dzielnicę szczelnie zamknięto, nikt nie mógł jej opuścić bez zgody okupacyjnych władz. Zapasy żywności i innych artykułów przywiezione przez przesiedleńców szybko się wyczerpały, a w getcie zaczął panować głód i choroby. Wynikało to z planowej polityki nazistów, którzy ograniczyli dzienną dawkę kalorii do 180 (czyli 10 proc. tego, czego potrzebuje dorosła osoba). Do getta nie wpuszczano lekarstw i szczepionek. Konieczny był w związku z tym nielegalny przemyt żywności. Organizacje żydowskie prowadziły w tych trudnych warunkach darmowe jadłodajnie, wydające dziesiątki tysięcy posiłków dziennie, a żydowscy lekarze próbowali ratować ofiary głodu na wszelkie sposoby.

Jednak przy braku dostępu do żywności i środków medycznych ponad 90 tys. więźniów getta zmarło z głodu i chorób jeszcze przed rozpoczęciem wielkiej deportacji jego mieszkańców zimą 1942.

[przypis edytorski]

głóg — dzika róża. [przypis edytorski]

Główka kapusty — w oryg: A cittern-head, tj. groteskowa główka, jaką rzeźbiono na końcu instrumentu muzycznego, rodzaju gitary; podobnie zdobiono szpilki do włosów, o których mowa poniżej. [przypis edytorski]

główne karanie (daw.) — kara śmierci. [przypis edytorski]

główne występki — przestępstwa zagrożone karą śmierci. [przypis edytorski]

głównia (daw., reg.) — głownia, płonący kawałek drzewa. [przypis edytorski]

głównia (daw. reg.) — głownia, płonący kawałek drzewa. [przypis edytorski]

głównia — dziś popr. pisownia: głownia. [przypis edytorski]

głównia — dziś popr. pisownia: głownia, tj. płonący kawał drzewa. [przypis edytorski]

głównia — dziś popr. pisownia: głownia (tj. płonący kawałek drzewa). [przypis edytorski]

głównokomandujuszczy (z ros. главнокомандующий) — głównodowodzący. [przypis edytorski]

główny (daw.) — (o procesie sądowym) taki, który może się zakończy sprawą śmierci. [przypis edytorski]

Główny dogmat kalwinizmu, mianowicie wiarę w przeznaczenie — chodzi o koncepcję tzw. predestynacji, według której ostateczny los człowieka (jego zbawienie lub potępienie), podobnie jak wszystkie inne wydarzenia, jest z góry określony przez wolę Boga, który jest wszechwiedzący. [przypis edytorski]

główny — tu: najważniejszy. [przypis edytorski]

główszczyzna — suma wypłacana przez mordercę rodzinie ofiary. [przypis edytorski]

głów unieść — dziś popr. z B lm: unieść głowy. [przypis edytorski]

głobić (daw.) — gnębić. [przypis edytorski]

głodem morzyć — głodzić, nie karmić wystarczająco. [przypis edytorski]

głodna śmierć — śmierć głodowa. [przypis edytorski]

głodni krucy — dziś popr. forma: głodne kruki. [przypis edytorski]

Głodowa Polana a. Głodówka — polana położona na Pogórzu Spisko-Gubałowskim. [przypis edytorski]

Głogów — miasto w na Dolnym Śląsku nad rzeką Odrą. [przypis edytorski]

Głogów — miasto w woj. dolnośląskim; w czasie wojny trzydziestoletniej (XVII w.) zamienione w twierdzę, od 1740 podlegało pruskim Hohenzollernom. [przypis edytorski]

Głogów — polskie miasto nad Odrą, na Dolnym Śląsku. [przypis edytorski]

głość (starop.) — odgryzać; tu forma 3 os. lm: głodzą. [przypis edytorski]

głość (starop.) — zjadać; tu: 3.os.lm: głodzą, tj. zjadają. [przypis edytorski]

głość (starop.) — zjadać; tu forma 3.os.lm: głodzą, tj. zjadają. [przypis edytorski]

głośnem — daw. forma N. i Msc. przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: głośnym. [przypis edytorski]

głośnemi — daw. forma N. i Msc. lm przymiotników r.ż. i r.n.; dziś tożsama z r.m.: głośnymi. [przypis edytorski]

głośnie (starop. forma) — głośno. [przypis edytorski]

„Głos Ameryki” — rządowa rozgłośnia Stanów Zjednoczonych powstała w 1942 r., nadająca programy dla zagranicy po angielsku i w kilkudziesięciu innych językach. [przypis edytorski]

Głos dziadkowy o restauracji kościoła parafialnego w… Poręcinie — melodia ta sama, co w utworze Opowieść dziadkowa o zaginionej hrabinie z tego samego zbioru Piosenki „Zielonego Balonika”. Tadeusz Boy-Żeleński pisze: Melodie zamieszczone w tym zbiorku zaczerpnięte są bądź z naszych popularnych, bądź też z paryskich motywów. [przypis edytorski]

głosek — dziś: głosik. [przypis edytorski]

głosem fletnie (daw.) — z popr. dziś formą D.lp: głosem fletni. [przypis edytorski]

głosem Rosy — w druku dalsza część tekstu jest wyrównana do prawej. [przypis edytorski]

głosem (starop.) — na głos, głośno. [przypis edytorski]

głosem (starop.) — tu: na głos. [przypis edytorski]

„Głos” — „Głos. Tygodnik Literacko-Społeczno-Polityczny”, pismo wydawane od 1886 do 1905 roku w Warszawie. [przypis edytorski]

„Głos” — „Głos. Tygodnik Literacko-Społeczno-Polityczny”, polski tygodnik wydawany od 1886 do 1905 roku w Warszawie. [przypis edytorski]

głoski — dziś: głosiki. [przypis edytorski]

głoskiem — dziś: głosikiem. [przypis edytorski]

głosków — dziś: głosików. [przypis edytorski]

głosownia (daw.) — wymowa. [przypis edytorski]

Głos Prawdy — czasopismo społeczno-polityczne. [przypis edytorski]

„Głos Prawdy” — czasopismo społeczno-polityczne ukazujące się w okresie II Rzeczypospolitej. [przypis edytorski]

„Głos Robotniczy” — pismo będące organem Polskiej Partii Socjalistycznej (Lewicy), wychodzące od 1916 roku w Warszawie. [przypis edytorski]

Głos rozjemczy w sprawie pana Wilhelma Feldmana contra Rosner, Żuławski, Tetmajer etc. etc. — pod tytułem w wydaniu źródłowym podano melodię w zapisie nutowym. Tadeusz Boy-Żeleński pisze: Melodie zamieszczone w tym zbiorku zaczerpnięte są bądź z naszych popularnych, bądź też z paryskich motywów. [przypis edytorski]

głos (starop.) — tu: pogłoska, wieść, opinia. [przypis edytorski]

głos Stentora — bardzo donośny głos; od imienia Stentora, jednego z bohaterów Iliady, herolda w wojsku gr., słynącego z mocnego głosu, nazwanego w eposie „miedzianym” i mającego siłę równą głosom pięćdziesięciu innych mężczyzn. [przypis edytorski]

Głos ten, schwytany na płytę — mowa o nagraniu na płycie gramofonowej. [przypis edytorski]

głos — tu: dźwięk. [przypis edytorski]

„Głos” — tygodnik literacko-naukowo-społeczno-polityczny, wyd. w Warszawie w l. 1886–1905, zał. i kierowany przez Jana Ludwika Popławskiego; w zespole redakcyjnym znaleźli się m.in. Adolf Dygasiński, Zygmunt Heryng, Józef Kotarbiński, Henryk Nusbaum, Aleksander Więckowski, Michał Wołowski, a do współpracowników należeli m.in. Ludwik Krzywicki, Bolesław Limanowski, Aleksander Łętowski, Wacław Nałkowski. W „Głosie” publikowali najwybitniejsi twórcy epoki, m.in.: Zygmunt Miłkowski (Teodor Tomasz Jeż), Jan Kasprowicz, Adolf Dygasiński, Maria Konopnicka, Antoni Lange, Jan Lemański, Bolesław Leśmian, Władysław Orkan, Eliza Orzeszkowa, Władysław Reymont, Wacław Sieroszewski, Antoni Sygietyński, Kazimierz Przerwa-Tetmajer czy Stefan Żeromski. W 1888 r. doszło do zasadniczej zmiany nastawienia ideowego pisma i rozłamu: odeszli wówczas m.in. Adam Zakrzewski i Józef Hłasko z redakcji oraz Krzywicki, Nałkowski i in. socjaliści spośród współpracowników; „Głos” znalazł się pod wpływem Ligi Polskiej, a od 1893 roku Ligi Narodowej, w 1889 r. współpracę z pismem nawiązali narodowcy: Roman Dmowski, Zygmunt Balicki, Jan Stecki. Kolejny przełom nastąpił w 1900 r., kiedy pismo przejął psycholog i pedagog Jan Władysław Dawid, łamy „Głosu” ponownie zostały udostępnione piórom radykalnej inteligencji, gł. publicystom zw. z Socjaldemokracją Królestwa Polskiego i Litwy, współpracę z pismem podjęli m.in. Janusz Korczak, ponownie Ludwik Krzywicki i Wacław Nałkowski, Zofia Nałkowska, Andrzej Niemojewski, Władysław Orkan, Stanisław Przybyszewski, Leopold Staff, Adolf Warski, Juliusz Żuławski i in., zaś wiodącym publicystą stał się Stanisław Brzozowski, inicjator publicystycznej kampanii przeciwko spuściźnie intelektualnej Henryka Sienkiewicza. Pismo zostało zlikwidowane, a redaktorzy postawieni przed sądem, gdy w 1905 r. na winiecie „Głosu” pojawiło się hasło „proletariusze wszystkich narodowości łączcie się”. [przypis edytorski]

„Głos warszawski” — zob. „Głos”. [przypis edytorski]

„Głos” — właśc. „Głos. Tygodnik Literacko-Społeczno-Polityczny”, tygodnik wydawany w Warszawie w latach 1886–1905. [przypis edytorski]

głos wołającego na puszczy — wyrażenie biblijne z Księgi Izajasza (40, 3), w tradycyjnym przekładzie staropolskim ks. J. Wujka, oznaczające nawoływanie, na które nikt nie reaguje; puszcza (daw.): pustkowie, pusty, dziki teren. [przypis edytorski]

głos wołania ludzi uciśnionych przyszedł aż do majestatu mojego, pójdę a dowiem się, co się to tam dzieje — por. Rdz 18, 20–21. [przypis edytorski]

głosy — dziś popr. forma N. lm: głosami. [przypis edytorski]

głosy (starop. forma) — głosami. [przypis edytorski]

Głosy wśród nocy — Głosy wśród nocy. Studia nad przesileniem romantycznym kultury europejskiej, dzieło Brzozowskiego z 1912 roku. [przypis edytorski]

Głos z lewej strony — ducha złego, z prawej — anioła.DO WERYFIKACJI [przypis edytorski]

głową nałożyć — zginąć. [przypis edytorski]

Głowacki, Bartosz (ok. 1758–1794) — chłopski żołnierz powstania kościuszkowskiego, kosynier, awansowany do stopnia chorążego. [przypis edytorski]

Głowacki, Bartosz (ok. 1758–1794) — polski chłop, kosynier w czasie insurekcji kościuszkowskiej; w bitwie pod Racławicami (1794) zdobył działo rosyjskie, gasząc lont czapką, za co został mianowany chorążym, otrzymał także nazwisko Głowacki; stał się symbolem chłopskiego bohaterstwa w walce o niepodległość. [przypis edytorski]

głowa cukru — forma, jaką do pocz. XX w. nadawano cukrowi rafinowanemu na potrzeby handlu: stożkowata bryła z zaokrąglonym wierzchołkiem, o średnicy podstawy od kilkudziesięciu centymetrów do metra i zróżnicowanej wadze; taką głowę cukru należało następnie rozdrobnić (rozłupać na kawałki, utrzeć w moździerzu), aby móc używać cukru do celów spożywczych. [przypis edytorski]

Głowa Cukru — góra w Rio de Janeiro w Brazylii, położona nad zatoką Guanabara, wznosząca się na wys. 396 m n.p.m., mająca kształt, jaki do pocz. XX w. nadawano cukrowi rafinowanemu na potrzeby handlu: stożkowatej bryły z zaokrąglonym wierzchołkiem. [przypis edytorski]

Głowa Karola siedziała mu jeszcze mocno na karku — mowa o Karolu I Stuarcie (1600–1649), królu Anglii i Szkocji, który w wyniku wojny domowej został obalony przez poddanych i ścięty. [przypis edytorski]

głowa na mnie nie dla znaku — głowę mam nie od parady, tj. umiem myśleć. [przypis edytorski]

głowa — przen.: rzecz najgłówniejsza. [przypis edytorski]

głowa — tu: rozum, opinia, zdanie. [przypis edytorski]

głowa wygolona na wierzchu — mowa o tzw. tonsurze; tonsura, stosowana od roku 633 do 1972, była kręgiem wygolonym na głowie zakonnika, oznaczającym jego przynależność do stanu duchownego. [przypis edytorski]

głowa wygolona — tonsura, znak przynależności do stanu duchownego. [przypis edytorski]

głowa źle mi robiła — kalka z fr. la tête m'a fait mal; sens: bolała mnie głowa. [przypis edytorski]

głowę mam ogoloną — — mowa o tzw. tonsurze; tonsura, stosowana od roku 633 do 1972, była kręgiem wygolonym na głowie zakonnika, oznaczającym jego przynależność do stanu duchownego. [przypis edytorski]

głowę schylić głęboko — popr. raczej: głowę schylić nisko. [przypis edytorski]

głowę swoję — dziś: głowę swoją. [przypis edytorski]

głowić się — zastanawiać się. [przypis edytorski]

Głowiński, Michał (ur. 1934) — historyk i teoretyk literatury, autor prozy wspomnieniowej. [przypis edytorski]

głownią ciężarna — Hekabe (Hekube), żona Priama, króla Troi, której śniło się przed narodzinami Parysa, że wyda na świat płonącą pochodnię. [przypis edytorski]

głownią — dziś forma B.lp r.ż.: głownię. [przypis edytorski]

głownia — palące się bądź żarzące się polano. [przypis edytorski]

głownia — palący się lub spalony kawałek drewna. [przypis edytorski]

głownia — palący się lub spalony kawałek drewna, tu: pochodnia. [przypis edytorski]

głownia — płonące lub żarzące się polano. [przypis edytorski]

głownia — płonący lub żarzący się kawałek drewna. [przypis edytorski]

głownia — tlący się kawałek drewna. [przypis edytorski]

głownia — żarzący się kawałek drewna. [przypis edytorski]

głowonogi — gromada morskich mięczaków; posiadają tułów i głowę, z której odchodzi osiem a. dziesięć ramion, które są prawdopodobnie przekształconą nogą. [przypis edytorski]

głowo obrzezanych — starożytni Egipcjanie praktykowali obrzezanie, o czym wspomina grecki historyk Herodot i potwierdzają egipskie dzieła sztuki. [przypis edytorski]

głowy — część łóżka lub innego legowiska, gdzie kładzie się głowę. Tu: podłoga obok tej części. [przypis edytorski]

głowy — część legowiska, gdzie kładzie się głowę. [przypis edytorski]

głowy — dziś popr. forma N. lm: głowami. [przypis edytorski]

głowy — dziś popr.: głowami. [przypis edytorski]

Głowy-m im zniżył — zniżyłem ich głowy. [przypis edytorski]