Przypisy

nie byli pracowali — forma daw. czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od tej wyrażanej zwykłym czasem przeszłym. [przypis edytorski]

nieby [rządzi] (starop. forma) — dziś N.lm: niebami. [przypis edytorski]

niebywały — tu w znaczeniu dosł.: jakiego (dotąd) nie było. [przypis edytorski]

nie ćmi szlacheckiego klejnotu — nie przynosi ujmy szlachcicowi. [przypis edytorski]

Nie cackoż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż, o funkcji pytajnej; znacznie: czyż nie cacko. [przypis edytorski]

niechać (daw.) — nie ruszać; por. dziś: poniechać. [przypis edytorski]

niechać (daw.) — nie ruszać; zaniechać, porzucić, zostawić. [przypis edytorski]

niechać (daw.) — odstąpić; por. zaniechać. [przypis edytorski]

niechać (daw.) — tracić. [przypis edytorski]

niechać (daw.) — zaniechać, porzucić. [przypis edytorski]

niechać (daw.) — zostawić; por. poniechać. [przypis edytorski]

niechać (daw.) — zostawić, porzucić. [przypis edytorski]

niechać — nie ruszać; por. poniechać czego. [przypis edytorski]

niechać — nie ruszać. [przypis edytorski]

niechać on mówi (starop.) — konstrukcja z partykułą ci, skróconą do -ć; znaczenie: niechże on mówi, niechaj sobie mówi. [przypis edytorski]

niechać — porzucić, zaprzestać. [przypis edytorski]

niechać — porzucić, zostawić, zaniechać. [przypis edytorski]

niechajcie mnie — zostawcie mnie; por. poniechać czego. [przypis edytorski]

niechaj (daw.) — nie ruszać; zaniechać, porzucić. [przypis edytorski]

niechaj patrzy każdy swego (daw.) — niech każdy pilnuje swoich spraw. [przypis edytorski]

niechaj przeczyta Malthusa — tj. Prawo ludności Thomasa Malthusa (1766–1834), prof. ekonomii politycznej, który wprowadzając czynnik demograficzny do rozważań na temat procesu rozwoju gospodarczego i społecznego, dowodził, że przyrost ludności stanowi zagrożenie, obniżając poziom zamożności społeczeństwa i prowadząc nieuchronnie do klęski głodu oraz nędzy. [przypis edytorski]

niechaj się ozowie (starop.) — niech się odezwie. [przypis edytorski]

niechaj (starop.) — forma trybu rozkazującego: zaniechaj czego, porzuć co. [przypis edytorski]

niechajże — poniechaj; zostaw (konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że) [przypis edytorski]

niechanie (daw.) — zaprzestanie czegoś, dziś tylko w formie dokonanej: zaniechanie. [przypis edytorski]

Niech bandzie pokwalony (gw.) — niech będzie pochwalony (w domyśle: Jezus Chrystus). [przypis edytorski]

niech będzie mym udziałem — niech mnie dotyczy; niech mi się przydarzy. [przypis edytorski]

niechby — partykuła wprowadzająca zdania i równoważniki zdań wyrażające życzenie. [przypis edytorski]

niechcąc (daw.) — dziś: niechcący; mimochodem. [przypis edytorski]

niechcąco — dziś: niechcący. [przypis edytorski]

niechcąco — dziś popr. forma: niechcący. [przypis edytorski]

niechcąco — dziś popr.: niechcący. [przypis edytorski]

Nie chcąc słabą zostawić — dziś popr.: nie chcąc słabej zostawić. [przypis edytorski]

niechcąc (starop.) — dziś popr.: nie chcąc. [przypis edytorski]

niechcąc (starop. forma) — dziś: nie chcąc. [przypis edytorski]

niechcąc (starop. forma ort.) — dziś: nie chcąc. [przypis edytorski]

niechcący (starop.) — dziś popr. forma imiesłowu: nie chcąc. [przypis edytorski]

nie chcą (…) rozprószyć swe wspólne istnienie — dziś popr.: nie chcą (…) rozprószyć swego wspólnego istnienia. [przypis edytorski]

nie chcęć — konstrukcja z partykułą „ci”, skróconą do -ć, pełniącą funkcję wzmacniającą. [przypis edytorski]

niechcę (daw.) — dziś: nie chcę. [przypis edytorski]

niechcę (starop. forma ort.) — dziś: nie chcę. [przypis edytorski]

niechcę (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie chcę. [przypis edytorski]

nie chcę żadnej nadawać tu sobie powagi (…) niech moja uczta zamknie ci usta — tj. nie chcę uzurpować sobie prawa, aby cię uciszać. [przypis edytorski]

nie chcecie grać ze mną komedii Gulistana i zrobić mnie Hullą Samarkandy? — aluzja do opery w trzech aktach do muzyki M. Dalayraca, autorstwa Karola Wilhelma Étienne (1777–1845) pt. Gulistan Hulla Samarkandy. [przypis edytorski]

niechce (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie chce. [przypis edytorski]

niechcesz (starop. forma ort.) — dziś: nie chcesz. [przypis edytorski]

nie chcesz — u Kochanowskiego według dawnej ortografii: „niechcesz” [przypis edytorski]

nie chciałaście wydać się — dziś: żeście nie chcieli a nie chcieliście (grzecznościowe użycie form lm w odniesieniu do pojedynczej osoby). [przypis edytorski]

niechciała (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie chciała; Piotr Kochanowski stosuje zamiennie pisownię łączną lub rozdzielną tego typu form. [przypis edytorski]

niechciała (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie chciała. [przypis edytorski]

niechciałem (starop. forma ort.) — dziś: nie chciałem. [przypis edytorski]

niechciał (starop. forma ort.) — dziś: nie chciał. [przypis edytorski]

niechciał (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie chciał; iakoć niechciał: jak nie chciał ci [dać przejścia itd.]. [przypis edytorski]

niechciał (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie chciał. [przypis edytorski]

nie chciał też tego zaniechać, aby (…) powinna cześć a chwała zawżdy iść nie miała — nie chciał [Bóg] zrezygnować z tego, aby zawsze doznawać należnej sobie czci i chwały pochodzącej [z ziemi]. [przypis edytorski]

niechcieć (starop. forma ort.) — nie chcieć. [przypis edytorski]

nie chciwy — nie [jest] chciwy; (zdanie eliptyczne). [przypis edytorski]

niechciwy — niepragnący. [przypis edytorski]

niechęcić — dziś: zniechęcać. [przypis edytorski]

niechędogo (daw.) — niedbale. [przypis edytorski]

niech go dunder świśnie — niech go piorun strzeli. [przypis edytorski]

Niech grają Dąbrowskiego — chodzi o Mazurek Dąbrowskiego, polską pieśń patriotyczną z 1797 r., zw. też Pieśnią Legionów Polskich we Włoszech; pieśń powstała w mieście Reggio nell'Emilia w ówczesnej Republice Cisalpińskiej (utworzonej przez Napoleona Bonaparte), jej słowa zostały napisane przez Józefa Wybickiego do anonimowej melodii opartej na motywach ludowego mazura. [przypis edytorski]

niech Hiszpania wykrwawi się do końca — chodzi o wojnę domową w Hiszpanii trwającą od 1936 do 1939 r.; stronami konfliktu byli: rząd Drugiej Republiki Hiszpańskiej oraz prawicowo-nacjonalistyczna opozycja. Wsparcia stronie rządowej udzielała liberalno-lewicowa część społeczeństwa (ale również anarchiści) oraz zagraniczni ochotnicy, m.in. brygady zorganizowane przez Międzynarodówkę Komunistyczną, a oficjalnie również: Francja, ZSRR, Brazylia i Meksyk. Opozycję wobec rządu stanowili nacjonaliści, monarchiści, konserwatyści i faszyści, wspierani ideowo przez kościół katolicki, finansowo przez najbogatszą część społeczeństwa, a militarnie przez wojska faszystowskich Włoch (Corpo Truppe Volontarie) i hitlerowskich Niemiec (Legión Cóndor), a także portugalski reżim Salazara; wiele krajów europejskich korzystało z konfliktu, sprzedając broń obu stronom. W marcu 1939 wojna domowa zakończyła się zwycięstwem nacjonalistów, Hiszpania została przekształcona w państwo faszystowskie pod rządami generała Franco. [przypis edytorski]

Niech każdy w swoim rozumieniu okwituje — Flp 1, 9. [przypis edytorski]

niech mają osobne ławki — odniesienie do getta ławkowego, formy dyskryminacji Żydów postulowanej przez endeckie młodzieżówki nacjonalistyczne i wprowadzonej na polskich uczelniach w latach 30. XX wieku, polegającej na wydzieleniu odrębnych ławek dla studentów pochodzenia żydowskiego w salach wykładowych. [przypis edytorski]

niech mi pomagają niewinnej zdrady (starop.) — niech mi pomagają w niewinnej zdradzie. [przypis edytorski]

niech mnie… (…) będzie… — w innym wydaniu uzupełniono: „niech mnie diabli porwą, jeśli ty nie będziesz Radziwiłłem po dawnemu, a on jak był kpem, tak i będzie kpem”. [przypis edytorski]

niech na nich dżdże idą — niech na nich padają deszcze. [przypis edytorski]

niech nie przyczyniająć — skrót od: niech nie przyczyniają ci. [przypis edytorski]

niechno — dziś popr. pisownia: niech no. [przypis edytorski]

Nie choczu, nie budu pici (białorus.) — nie chcę, nie będę pić. [przypis edytorski]

niech odtąd wszystkie biedne rajfury nazywają się (…) Pandarami — w języku angielskim wprost od imienia Pandara pochodzi rzeczownik pospolity pander, oznaczający stręczyciela, osobę ułatwiającą innym nierząd, oraz czasownik to pander: stręczyć. [przypis edytorski]

niechodzić (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie chodzić. [przypis edytorski]

niech pamięć wskrześnie — dziś popr.: niech się pamięć wskrzesi. [przypis edytorski]

niech se lezom (gw.) — niech sobie leżą. [przypis edytorski]

niech się ma do boju (starop.) — niech się przygotuje do boju (walki). [przypis edytorski]

Niech się pan już na mnie spuści — niech mi pan zaufa i powierzy tę sprawę. [przypis edytorski]

niech się pan na mnie spuści (daw.) — niech się pan na mnie zda. [przypis edytorski]

Niech sobie będzie czarna jak Murzynka — w czasach Szekspira śniada, ciemna cera uchodziła za brzydką. [przypis edytorski]

niechta (gw.) — niech tam, niechaj. [przypis edytorski]

Niech też po śmierci nie znajdzie litości — w późn. wyd. tłumaczenie zweryfikowano w tym miejscu: „Niech się nad trupem jej ptaki litują”. [przypis edytorski]

niech też — tu właśc.: niech więc. [przypis edytorski]

niech to się stanie po stu dwudziestu latach — według Biblii (Rdz 6, 3), Bóg ustalił limit ludzkiego życia na 120 lat. [przypis edytorski]

niech twoją stanie się to sprawą — niech to się stanie za twoją sprawą (dzięki tobie). [przypis edytorski]

niechuć (starop.) — niechęć. [przypis edytorski]

nie chwacić (daw., gw.) — nie starczyć. [przypis edytorski]

Niech więc ludy słowiańskie nie zazdroszczą narodowi polskiemu… — Literatura słowiańska wykładana w Kolegium francuzkiem, Poznań 1865, t. 3, s. 6. [przypis edytorski]

niech wnet z domu wybieże a ogień obwoływa — sens: niech wybiegnie szybko z domu i ostrzega przed pożarem. [przypis edytorski]

Niech wódz ten mówi (…) łzy wasze płyną — w późn. wyd. zweryfikowano tłumaczenie w tym miejscu: „Niech wódz ten młody opowie wam wszystko,/ Ja, stojąc obok, gorzko będę płakał”. [przypis edytorski]

Niech wszechmocna najpierwej cześć odbierze władza (…) Z piewcami zdrad i matactw nie pójdziem w zawody — wiersz rozpoczynający księgę trzecią Kroniki Galla Anonima i stanowiący jej poetyckie streszczenie w oryginale pisany jest strofami liczącymi po trzy wersy (tj. tercyną). [przypis edytorski]

niechwytny — nieuchwytny. [przypis edytorski]

nie chybiać komuś — tu: nie zawodzić kogoś. [przypis edytorski]

nie chybić (starop.) — tu: nieomylnie wydać plon. [przypis edytorski]

Nie chytrością ani mocą, ale nabożeństwem Rzymianie wszytki narody podbili — Cyceron O orzeczeniu haruspików (De haruspicum responso) IX, 19. [przypis edytorski]

niech źrenica olsnie marząc twoje lica — niech oko oślepnie, marząc o twojej twarzy. [przypis edytorski]

Niechże cię smołą rozleje krzyż Pański! — według wierzeń ludowych przeżegnanie znakiem krzyża miało sprawiać, że diabeł zamieni się w roztopioną smołę. [przypis edytorski]

niechże słucha Jezusa Chrystusa niebieskiej mądrości mistrza, tymi słowy rozkazującego — Łk 6, 2; Mt 5, 44-46. [przypis edytorski]

niechże to nie będzie u ciebie jako miedzianym brzękiem — por. I Kor. 13, 1. [przypis edytorski]

niecić — krzesać, wzniecać. [przypis edytorski]

niecić — rozniecać. [przypis edytorski]