Przypisy

udziałany (daw.) — wykonany, stworzony. [przypis edytorski]

Udziałem Waszej Miłości (…) co mu każe obowiązek. — fragm. tekstu dramatu Makbet Shakespeare'a w tłum. Krystyny Berwińskiej (wyd. Warszawa 1959). [przypis edytorski]

udział w ruchawce w tymże roku — tj. w powstaniu styczniowym w 1863, jako członek grupy ochotników galicyjskich. [przypis edytorski]

Udziela, Seweryn (1857–1937) — etnograf, badacz kultury ludowej Małopolski. [przypis edytorski]

udziele — dziś popr.: udziale. [przypis edytorski]

udzie (starop. forma) — ujdzie; tj. ucieknie. [przypis edytorski]

Über die spezielle und allgemeine Relativitatstheorie (niem.) — o szczególnej i ogólnej teorii względności. [przypis edytorski]

Übermensch (niem.) — nadczłowiek; pojęcie wprowadzone przez Fiedricha Nietzschego. [przypis edytorski]

Überschuss an Energie — nadmiar energii. [przypis edytorski]

Überwindung (niem.) — przezwyciężenie. [przypis edytorski]

Üsküp a. Skopje — miasto na Bałkanach, obecnie stolica Macedonii Płn. [przypis edytorski]

[U]Eciec (gw.) — ojciec. [przypis edytorski]

Ufaj w Panu Bogu z całego serca, a nie wspieraj się na mądrości swojej… — Prz 3, 5. [przypis edytorski]

u fary — w kościele parafialnym. [przypis edytorski]

ufestonować — osłabić intensywność. [przypis edytorski]

uf — hufiec. [przypis edytorski]

ufiec — dziś: hufiec. [przypis edytorski]

ufiec — dziś popr.: hufiec. [przypis edytorski]

ufiec — hufiec, oddział. [przypis edytorski]

Ufilas a. Wulfila (310–383) — biskup Taurydy (od 341 r.), misjonarz wśród Gotów naddunajskich; tłumacz Biblii (z wyjątkiem Ksiąg Kapłańskich); syn Gota i Greczynki z Kapadocji. [przypis edytorski]

ufnal a. hufnal — duży gwóźdź do przybijania podków. [przypis edytorski]

ufnal — gwóźdź o kwadratowym przekroju, służący do przytwierdzania podków do kopyt końskich. [przypis edytorski]

ufryzowany (przestarz.) — ułożony w loki. [przypis edytorski]

ugadać (gw.) — umówić. [przypis edytorski]

ugadzać (starop.) — godzić, uderzać, nacierać. [przypis edytorski]

ugadza — dziś popr. forma: godzi. [przypis edytorski]

ugadzanie (daw.) — tu: ustępowanie. [przypis edytorski]

Ugania za rogaczem ranionym z cięciwy — dla rytmu pominięte „się”. [przypis edytorski]

ugarać (daw.) — ogrzewać, opiekać. [przypis edytorski]

ugasać — dziś: zagasać a. gasnąć. [przypis edytorski]

Ugedej (1186–1241) — trzeci syn Dżyngis-chana, władca imperium mongolskiego od 1229. [przypis edytorski]

Ugłaskanie Sekutnicy — tj. Poskromienie złośnicy. [przypis edytorski]

ugór — pole nieuprawiane przez dłuższy czas. [przypis edytorski]

ugór — zaorane i nieuprawiane przez pewien czas pole. [przypis edytorski]

ugodnić się — uczynić się godnym. [przypis edytorski]

ugodzić (daw.) — trafić. [przypis edytorski]

ugodzić kogo do służby — przyjąć kogo do pracy (służby). [przypis edytorski]

ugodzić w co (starop.) — osiągnąć co. [przypis edytorski]

ugodzić w co (starop.) — utrafić. [przypis edytorski]

ugodzon do żywa — dziś: ugodzony do żywego; tj. boleśnie zraniony. [przypis edytorski]

ugodzon — ugodzony, uderzony. [przypis edytorski]

Ugolini, Bartolomeo (zm. ok. 1610) — włoski jurysta, autor m.in. Tractatus de simonia (1599). [przypis edytorski]

Ugolino della Gherardesca (ok. 1220–1289) — wł. szlachcic i polityk, wtrącony do więzienia, w którym zmarł w głodu, jeden z bohaterów Boskiej komedii Dantego. [przypis edytorski]

Ugolino — postać z Boskiej Komedii Dantego, mściciel, który w Piekle gryzł czaszkę i wysysał mózg swojego dawnego prześladowcy za to, że ten skazał Ugolina i jego synów na śmierć głodową. [przypis edytorski]

Ugolin — por. Dante Alighieri, Boska Komedia, Piekło, Pieśń XXXIII. [przypis edytorski]

Ugolin — własc. Ugolino, postać z Boskiej Komedii Dantego, mściciel, który w Piekle gryzł czaszkę i wysysał mózg swojego dawnego prześladowcy, biskupa Ruggieri, za to, że ten skazał Ugolina i jego synów na śmierć głodową. [przypis edytorski]

ugor — dziś popr.: ugór. [przypis edytorski]

ugorny — leżący ugorem, nieorany, nieuprawny. [przypis edytorski]

U-gorsk — Ust-Kamienogorsk, miasto w Azji, nad rzeką Irtysz. [przypis edytorski]

ugryzek (daw.) — docinek. [przypis edytorski]

ugrzany (gw.) — ciepły. [przypis edytorski]

ugrzewa — dziś popr.: ogrzewa. [przypis edytorski]

ugwarzyć (daw.) — porozmawiać. [przypis edytorski]

uhamować — pohamować. [przypis edytorski]

Uhland, Johann Ludwig (1787–1862) — niem. poeta, literaturoznawca, z wykształcenia prawnik; był działaczem politycznym jako poseł do Landtagu, następnie do parlamentu frankfurckiego (1848), obrońcą koncepcji tzw. wielkoniemieckiego państwa narodowego (tj. obejmującego swym terytorium również Niemców zamieszkujących tereny ówczesnego państwa austriackiego); poezje Uhlanda były niezwykle popularne, zostały wydane kilkadziesiąt razy za jego życia i weszły w skład biblioteczek domowych w całym kraju; do jego wierszy muzykę komponowali m.in. Johannes Brahms, Franz Liszt, Franz Schubert i Robert Schumann; oprócz lirycznych obrazów dotyczących przyrody, pisał również dzieła literackie nawiązujące do historii (jak np. ballada Szwabska wieść, w oryg. Schwäbische Kunde, osnuta wokół wydarzeń trzeciej wyprawy krzyżowej i śmierci cesarza Fryderyka I Barbarossy) czy prace popularnonaukowe dotyczące starogermańskich wierzeń (np. Studia na temat mitologii nordyckiej, Der Mythos von Thor nach nordischen Quellen). [przypis edytorski]

Uhowo — wieś w pow. białostockim, na płn.-wsch. brzegu Narwi. [przypis edytorski]

uiścić — spełnić. [przypis edytorski]

uiścić — uregulować należność za coś. [przypis edytorski]

uiszczenie — dziś: ziszczenie, tj. zrealizowanie, wykonanie. [przypis edytorski]

u Iwana — przen. u Rosjan, w służbie carskiej. [przypis edytorski]

ująć — odebrać. [przypis edytorski]

ująć w kluby (daw.) — wziąć w ryzy, zdyscyplinować. [przypis edytorski]

ująć w kluby — ująć w karby; okiełznać. [przypis edytorski]

ująć — zjednać. [przypis edytorski]

ujawiać się — dziś: ujawniać się a. przejawiać się. [przypis edytorski]

ujęcie sławy — umniejszenie zasług, psucie opinii, zniesławienie. [przypis edytorski]

ujęło ją to — sprawiło jej to przyjemność. [przypis edytorski]

Ujejski, Józef (1883–1937) — historyk literatury, badacz okresu romantyzmu, zwł. filozofii i prądów umysłowych tego okresu, w tym mesjanizmu; po uzyskaniu w 1907 r. stopnia doktorskiego na Uniwersytecie Jagiellońskim, kształcił się dalej w Paryżu; od 1919 profesor Uniwersytetu Warszawskiego, w l. 1932–1933 rektor; członek Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (od 1921) i Polskiej Akademii Umiejętności (od 1922); autor m.in. Dziejów polskiego mesjanizmu do powstania listopadowego włącznie (1931). [przypis edytorski]

ujeść (daw.) — ugryźć. [przypis edytorski]

ujeść — ukąsić. [przypis edytorski]

ujeżdżać — tu: uciekać; odjeżdżać uciekając. [przypis edytorski]

ujezdnyj (ros.) — powiatowy. [przypis edytorski]

ujezdżaiąc (starop. forma) — dziś: ujeżdżając; odjeżdżając. [przypis edytorski]

ujma — coś, co obraża a. poniża; być ujmą dla kogoś: przynosić komuś wstyd, hańbić kogoś. [przypis edytorski]

ujmi (starop. forma) — dziś popr. forma 2.os.lp trybu rozkazującego: ujmij. [przypis edytorski]

ujrzał był — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: ujrzał uprzednio (wcześniej, zanim miały miejsce zdarzenia i czynności wyrażone czasem przeszłym zwykłym). [przypis edytorski]

Ujrzał niebo rozwarte… — Dz 10:11–13. [przypis edytorski]

ujrzano, iż ogania się psu (…) — por. Diogenes Laertios, Pyrrhon z Elidy [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, IX, 66. [przypis edytorski]

ujrzawszy (…) fizjonomią — dziś: ujrzawszy fizjonomię; fizjonomia daw.: twarz. [przypis edytorski]

Ujrzawszy lud wielki, użalił się nad nimi, bo byli strapieni i leżący (…), jako owce nie mające pasterza — Mt 9, 36. [przypis edytorski]

ujrzemy (daw.) — dziś: ujrzymy. [przypis edytorski]

ujrzemy — dziś popr.: ujrzymy. [przypis edytorski]

ujrzy (…) sług — dziś popr. z B.: ujrzy sługi. [przypis edytorski]

ujrzysz wielką część przodków twoich czynu (starop.) — szyk przestawny; inaczej: ujrzysz wielką część czynu twoich przodków. [przypis edytorski]

ujść bez szwanku — dziś popr.: ujść na sucho. [przypis edytorski]

ujść czyjejś uwadze — zostać przez kogoś niezauważonym. [przypis edytorski]

ujść sobie — uciec od siebie. [przypis edytorski]

ujść z życiem — przeżyć, uratować się w niebezpiecznej sytuacji. [przypis edytorski]

ujście wielkiej rzeki — mowa o rzece Kongo. [przypis edytorski]

Ujście — w oryg. łac. Uscze; twierdza Pomorzan nad Notecią. [przypis edytorski]

ujuszony — zakrwawiony; por. jucha: krew. [przypis edytorski]

ujźrzał (starop. forma) — dziś: ujrzał. [przypis edytorski]

ujźrzawszy (starop.) — dziś: ujrzawszy. [przypis edytorski]

ujźrzawszy (starop. forma) — dziś: ujrzawszy. [przypis edytorski]

ujźrzę (starop. forma) — dziś: ujrzę. [przypis edytorski]

ujźrzeć (starop. forma) — dziś popr.: ujrzeć. [przypis edytorski]

ujźrzeć (starop. forma) — dziś: ujrzeć. [przypis edytorski]

ujźrzeć (starop. forma) — ujrzeć. [przypis edytorski]

ujźrzeć (starop.) — ujrzał. [przypis edytorski]

ujzoł (gw.) — ujrzał. [przypis edytorski]