Dzisiaj aż 13,496 dzieciaków dzięki wsparciu osób takich jak Ty znajdzie darmowe książki na Wolnych Lekturach.
Dołącz do Przyjaciół Wolnych Lektur i zapewnij darmowy dostęp do książek milionom uczennic i uczniów dzisiaj i każdego dnia!
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | czeski | dopełniacz | dawne | filozoficzny | francuski | geologia | grecki | gwara, gwarowe | handel, handlowy | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | łacina, łacińskie | literacki, literatura | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | portugalski | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przysłowiowy | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | staropolskie | starożytny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | żartobliwie | żeglarskie | zoologia
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 8525 przypisów.
matanza (hiszp.) — rzeź. [przypis edytorski]
Matatiasz Hasmoneusz (zm. 166 p.n.e.) — kapłan żydowski, inicjator wybuchu powstania Machabeuszy. [przypis edytorski]
[Matatiasz] mając sześć synów, na testamencie im umierając rozkazał, aby żaden na łóżku swoim nie umierał, ale mężnie o lud swój i o zakon Boży, i wiarę wojując, i ojczyzny broniąc, umierał — zob. 1 Mch 2. [przypis edytorski]
Matatron a. Metatron — serafin występujący w tradycji judaistycznej i nie tylko, król aniołów, ulubieniec Boga. [przypis edytorski]
[Matatyasz] mając sześć synów — Matatiasz miał tylko pięciu synów (1 Mch 2, 2). [przypis edytorski]
matce na podarek / Na pierwszego (calendis meam qui matrem moenerem) — „na pierwszego” rozumie się: marca; w tym dniu, który był niegdyś pierwszym dniem roku u Rzymian, składano sobie podarki. Z tej okazji i z wielu innych (zmyślonych) wyłudza chytra żona pieniądze od męża. [przypis tłumacza]
Matczyński, Marek — koniuszy koronny, przyjaciel Sobieskiego. [przypis redakcyjny]
Matczyński, Marek — starosta grabowiecki 1674, koniuszy koronny, był już od r. 1686 wojewodą bełskim; podskarbi wielki koronny (1693), pod koniec życia wojewoda ruski, zm. 1697. [przypis redakcyjny]
matczyn — matczyny, należący do matki. [przypis edytorski]
Matecque-Adèl — bohater romansidła p. Cottin [red. WL: powieści Sophie Cottin (1770–1807) pt. Mathilde, ou Mémoires tirés de l'histoire des croisades (1805)]. [przypis autorski]
matecznik — legowiska dzikich zwierząt bądź trudno dostępne miejsce w puszczy. [przypis edytorski]
matecznik — trudno dostępne miejsce w lesie, gdzie śpi zwierzyna. [przypis edytorski]
matecznik — trudno dostępne miejsce w puszczy, gdzie znajdują się legowiska zwierzyny. [przypis redakcyjny]
matedorstwo — starszeństwo w kartach; matador — najstarsza karta atutowa. [przypis redakcyjny]
matedory (lub matadory) — najstarsze gry atutowe [przypis redakcyjny]
Matejko, Franciszek (1828–1873) — polski bibliotekarz i historyk slawista, brat Jana Matejki. [przypis edytorski]
Matejko, Jan (1838–1893) — malarz, autor obrazów o tematyce historycznej, dyrektor i wykładowca Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie. [przypis edytorski]
Matejko, Jan (1838–1893) — malarz, autor obrazów o tematyce historycznej, dyrektor i wykładowca Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie. [przypis edytorski]
Matejko, Jan (1838–1893) — malarz, autor obrazów o tematyce historycznej i batalistycznej, ukazujących wielkość dawnej Polski, dyrektor i wykładowca Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie; twórca m.in. obrazu Bitwa pod Grunwaldem, od 1902 znajdującego się w zbiorach Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, od 1945 w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie. [przypis edytorski]
Matejko, Jan (1838–1893) — malarz polski pochodzenia czeskiego, twórca obrazów historycznych i batalistycznych (m.in. Stańczyk, Kazanie Skargi, Hołd pruski, Rejtan, Bitwa pod Grunwaldem, Kościuszko pod Racławicami, Konstytucja 3 Maja 1791 roku oraz cykl Poczet królów i książąt polskich); dyrektor i wykładowca Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie. [przypis edytorski]
Matejko, Jan (1838–1893) — malarz polski pochodzenia czeskiego, twórca obrazów historycznych i batalistycznych. [przypis edytorski]
Matejko, Jan (1838–1893) — polski malarz, twórca obrazów historycznych i batalistycznych, historiozof. [przypis edytorski]
Matejkowskie „Racławice” — obraz Jana Matejki Kościuszko pod Racławicami (dziś w Muzeum Narodowym w Krakowie), przedstawiający znany moment powitania „naczelnika w sukmanie” przez podkrakowskich kosynierów z Bartoszem Głowackim po zdobyciu przez nich rosyjskich armat. Motyw ten, popularny i nasycony treścią ideową w XIX w., był przedmiotem poematu Teofila Lenartowicza Bitwa racławicka (1858) i później sztuki Władysława Ludwika Anczyca Kościuszko pod Racławicami. [przypis redakcyjny]
Matejkowski „Wernyhora” — obraz Jana Matejki z 1883 r.; według relacji świadków jego reprodukcja wisiała w domu Włodzimierza Tetmajera w Bronowicach Małych. Wernyhora to legendarna (lub na pół legendarna) postać Kozaka-wróżbity, którego przepowiednie miały się spełnić w drugiej połowie XVIII i w początkach XIX wieku. Wróżby Wernyhory łączono z dalszymi losami Polski i Ukrainy, widząc w nim w szczególności proroka „zmartwychwstania” Polski i rzecznika pojednania między narodami obu krajów. Postać Wernyhory zyskała dużą popularność w literaturze romantycznej — u S. Goszczyńskiego, L. Siemieńskiego, M. Czajkowskiego, J. Słowackiego. Sen srebrny Salomei z występującą w nim postacią Wernyhory grano właśnie w teatrze krakowskim w 1900 roku (premiera 24 marca). Sam Wyspiański pisał (nieukończony) rapsod Wernyhora począwszy od kwietnia 1900 r. i rysował jego postać (projekty witraża). [przypis redakcyjny]
mateklasy a. materklasy — tu: osobliwe kształty, figury. [przypis redakcyjny]
matelot (fr.: marynarz) — żywy taniec pochodzący z Holandii, początkowo marynarski, wykonywany z rękoma splecionymi na plecach, popularny w XVIII–XIX w. [przypis edytorski]
matelzak a. mantelzak (z niem.) — tłumok, toboł podróżny, wór na płaszcz. [przypis redakcyjny]
Matematyka daje (…) przykład, jak daleko (…) zajść możemy w poznaniu a priori — apriorycznego pochodzenia twierdzeń matematyki Kant nie dowodzi nigdzie. Matematycy tej miary co B. Riemann i H. Helmholtz uznają owszem empiryczną podstawę „pewników” geometrycznych, chociaż wraz z Kantem przyjmują aprioryczność samych wyobrażeń przestrzeni i czasu jako umysłowo koniecznych organizacyjnych współczynników dla wszelkich empirycznych danych na polu geometrii. Zob. Ueberweg Geschichte der Philosophie der Nauzeit wyd. IX, t. IV, 230 i n. Por. też rozprawę Benno Erdmanna: Die Axiome der Geometrie 1877. Spomiędzy wielu innych zasługują na uwagę wywody Jana Stuarta Milla, który w swoim Systemacie logiki dedukcyjnej i indukcyjnej poświęcił rozdział V księgi II dowodzeniu (polemizując z przeciwnymi poglądami Whewella: Philosophy of Discovery), że pewniki geometryczne są uogólnieniami wyprowadzonymi ze spostrzeżeń. Myśl główna jego argumentacji mieści się w § 5, gdzie mówiąc o możności unaoczniania sobie w myśli różnych twierdzeń geometrycznych (jakby w odpowiedzi na zapatrywania Kanta, którego zresztą zgoła nie uwzględnia), powiada: „Nie bylibyśmy uprawnieni do zastępowania obserwacji rzeczywistości przypatrywaniem się obrazowi w umyśle naszym, gdyby nas nie nauczyło długie doświadczenie, że przymioty rzeczywistości wiernie się powtarzają w obrazie; tak jak wtedy dopiero wolno nam z naukowego punktu widzenia opisywać jakieś zwierzę, któregośmy nigdy nie widzieli, według wizerunku jego zdjętego dagerotypowo (fotograficznie), gdyśmy rozległym doświadczeniem nabyli przekonania, że przypatrywanie się takiemu wizerunkowi ściśle się równoważy z obserwacją oryginału”. Warto też odczytać rozumowania A. Baina w jego Logice (przekład polski 1878). [przypis redakcyjny]
Matematyka, przyrodoznawstwo, nawet empiryczna znajomość człowieka mają wysoką wartość jako środki, po większej części do przypadkowych, w końcu jednak do koniecznych i istotnych celów ludzkości, ale wówczas tylko za pośrednictwem poznania rozumowego z samych jeno pojęć, które, nazwijcie je sobie zresztą, jak chcecie, właściwie jest nie czym innym jeno metafizyką — dla unaocznienia „architektoniki” filozoficznej Kanta, załączam tu tabelkę, ułożoną przez Adickesa [Ze względu na ograniczenia techniczne nie możemy przedstawić tabelki zamieszczonej w Objaśnieniach. Przedstawiamy schematyczny jej zapis. Zob. też. http://polona.pl/item/748570/407/. Red. WL.]: 1. Empiryczne/ 2. Matematyczne/ 3. Filozofia (metafizyka z najobszerniejszym znaczeniu)/ 3.1 Propedeutyka (Krytyka)/ 3.2 Systemat czystego rozumu/ 3.2.1 Metafizyka obyczajów/ 3.2.2 Metafizyka przyrody/ 3.2.2.1 Filozofia transcendentalna/ 3.2.2.2 Fizjologia/ 3.2.2.2.1 Immanentna/ 3.2.2.2.1a Fizyka rozumowa/ 3.2.2.2.1b Psychologia rozumowa/ 3.2.2.2.2 Transcendentna/ 3.2.2.2.2a Poznanie wszechświata/ 3.2.2.2.2b Poznanie Boga [przypis redakcyjny]
mate — naczynie z tykwy do picia yerba mate, naparu z ostrokrzewu paragwajskiego. [przypis edytorski]
Mateotechnia — zatoka sztuk czczych i bezpożytecznych. [przypis tłumacza]
Mater Dolorosa (łac.) — Matka Bolejąca; w dziełach plastycznych i muzycznych: przedstawienie Marii jako matki cierpiącej po ukrzyżowaniu Jezusa. [przypis edytorski]
Mater Gloriosa (łac.) — matka pełna chwały, tu określenie Maryi. [przypis edytorski]
materią (daw. forma) — dziś B. lp r.ż.: materię; tj. tu: przedmiot, obiekt. [przypis edytorski]
materią — dawna forma B. lp., dziś popr.: materię. [przypis edytorski]
materią — dziś popr. forma B.lp: materię (tu w znaczeniu: temat). [przypis edytorski]
materią — przedmiotem. [przypis redakcyjny]
materia (daw.) — materiał, tkanina. [przypis edytorski]
materia (daw.) — temat, sprawa. [przypis redakcyjny]
materia (daw.) — tkanina. [przypis edytorski]
materia (daw.) — tu: tkanina. [przypis edytorski]
materiał (…) do dalszych rozważań, do dalszego szukania rozwiązań — jak np. uczynił Hartmann. [przypis redakcyjny]
materiał na „szansę” — tj. na szansonistkę (fr. chansonnette; od chanson: piosenka), czyli piosenkarkę i artystkę kabaretową. [przypis edytorski]
materiał — tu: temat (ang.: matter). [przypis edytorski]
materiału do filozoficznego rozmyślania dało Spinozie jego życie, a były to bolesne doświadczenia — Dokumenty biograficzne zebrał J. Freudenthal, Lebensgescbichte Spinozas 1899. Co najważniejsze stąd w przekładzie i krytycznym opracowaniu dał C. Gebhardt, Spinoza. Lebensbeschreibungen und Gespräche, 1914. Cenną biografię Spinozy ze źródeł opracował K. O. Meinsma, Spinoza en zijn kring, 1896 (po holendersku, przekład niem.: Spinoza und sein Kreis, 1899). Biografię w największym stylu opracowuje S. Dunin-Borkowski, który wydał dotychczas: Der junge De Spinoza, 1910 (zob. moją recenzję w „Przeglądzie Filozoficznym”, 1913). Entuzjastyczną biografię napisał B. Schlager, Spinoza. Zdjęcia z duszy heretyka, 1924. [przypis tłumacza]
Materiały komisji kodyfikacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej…, s. 155. [przypis autorski]
Materiały komisji kodyfikacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej…, s. 157. [przypis autorski]
Materiały komisji kodyfikacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej…, s. 161. [przypis autorski]
materiały łokciowe (przestarz.) — tkaniny, wstążki itp. sprzedawane w sklepiku na łokcie, tj. odwijane z beli i przycinane do długości pożądanej przez klienta. [przypis edytorski]
materializm (filoz.) — pogląd, który stanowi, że materia jest pierwotna wobec świata duchowego, który jest wytworem przyrody i społeczeństwa i pozostaje w ścisłej wobec nich zależności. [przypis edytorski]
materializm (filoz.) — stanowisko głoszące, że jedynym realnie, samoistnie istniejącym bytem jest materia; w szczególności jest ona pierwotna wobec świata duchowego, będącego wytworem przyrody i społeczeństwa i pozostającego w ścisłej wobec nich zależności. [przypis edytorski]
materializm — pogląd, który stanowi, że materia jest pierwotna wobec świata duchowego, który jest wytworem przyrody i społeczeństwa i pozostaje w ścisłej wobec nich zależności. [przypis edytorski]
materialne granice sztuki — tj. skrępowanie artysty przez sam materiał. [przypis tłumacza]
materialny — tu: jedwabny. [przypis edytorski]
materialny — tu: jedwabny. [przypis redakcyjny]
Materiam (…) suae — Ovidius, Tristia IV, 1, 34. [przypis tłumacza]
materia prima (łac., filoz.) — dosł.: materia pierwsza, pierwotna; podstawowy budulec świata; pojęcie z filoz. Arystotelesa oraz z alchemii. [przypis edytorski]
materias consultationis (łac.) — przedmioty narad. [przypis redakcyjny]
materia — tu: przedmiot, obiekt, powód. [przypis edytorski]
materia — tu: temat. [przypis edytorski]
materia — tu: temat rozmowy. [przypis edytorski]
materia — tu w zn. (daw.): ropa. [przypis edytorski]
materie (daw.) — materiały, tkaniny. [przypis edytorski]
materie (daw.) — materiały, tkaniny. [przypis edytorski]
materklasy — odpadki, rupiecie. [przypis redakcyjny]
Mater mea de domo Kiemliczówna est — moja matka jest z domu Kiemliczówna. [przypis edytorski]
mater — od: Alma Mater (łac., dosł. matka karmicielka); termin ten stanowi uroczystą nazwę nadawaną uniwersytetom i in. szkołom wyższym od czasów średniowiecza. [przypis edytorski]
Mater Semita (łac.) — Główna Ścieżka. [przypis edytorski]
mater triumphalis (łac.) — matka triumfalna. [przypis edytorski]
Materyały rewolucyjne w Rosyi przysposabiają się dopiero. Rozruchy tegoroczne są przyczynkiem w przysposabianiu — rodzajem preludium. [przypis autorski]
materyją — materią; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]
materyja — materia; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]
materyj — dziś D.lm: materii. [przypis edytorski]
Mateusz, herbu Cholewa (zm. 1166) — biskup krakowski, występujący w kronice Wincentego Kadłubka jako jeden z uczestników dialogu o dziejach Polski, dlatego mylnie przypisywano mu autorstwo tej części dzieła. [przypis edytorski]
Mateusz Sarbiewski — Maciej Kazimierz Sarbiewski (1595–1640), jezuita, profesor Akademii Wileńskiej, nadworny kaznodzieja króla Władysława IV. Jeden z największych europejskich poetów barokowych. (W XVI w. imiona Maciej i Mateusz nie były jeszcze w polszczyźnie rozróżniane). [przypis edytorski]
Mateusz, syn Hasmoneusza — wg Starożytności (XII, VI, 1) syn Jana, a prawnuk Hasmoneusza. [przypis tłumacza]
Mateusz — w oryg. Ματθίας (Matthias); Matatiasz z 1 Mch. [przypis edytorski]
ma też siłę pieszą, konną i morską — flotę Cyrusa mogli Grecy tylko widzieć, jak przepływała morzem. Złączyła się z resztą sił zbrojnych dopiero w Issos (rozdz. 4). [przypis tłumacza]
Matia ben Charasz — tannaita trzeciej generacji działający w Rzymie, gdzie założył żydowską szkołę oraz sąd. Stworzył liczne, znane do dziś, sentencje halachiczne; znany również z agad jego autorstwa. [przypis edytorski]
mati (mal.) — nie żyje; martwy. [przypis edytorski]
matinée (fr.) — tu: poranny strój kobiecy. [przypis edytorski]
matinée (fr.) — tu: spotkanie, które odbywa się przed obiadem, po południu. [przypis edytorski]
matinka — kobiecy strój poranny na przełomie XIX i XX wieku; rodzaj podomki. [przypis edytorski]
matinka (z fr. matinée: poranek) — daw. podomka; poranny strój kobiecy; luźny, ozdobny kaftanik. [przypis edytorski]
matinka (z fr.) — poranny ubiór damski; podomka, szlafroczek. [przypis edytorski]
Matisse, Henri (1869–1954) — francuski malarz, grafik i rzeźbiarz, najsłynniejszy przedstawiciel fowizmu, stylu charakteryzującego się użyciem żywych, kontrastowych, płaskich plam koloru. [przypis edytorski]
Mat'jewo job i tak… (z ros.) — kurwa mać i tak nas wszystkich ta menda zapisała. [przypis edytorski]
Matka Boska — kwestia z oryginalnej wersji dramatu Rydla. [przypis edytorski]
Matka Boska Zielna — obchodzone 15 sierpnia święto maryjne patronki płodności ziemi, podczas którego święci się w kościołach wiązanki żniwne, splecione ze zbóż, polnych kwiatów i ziół, przybrane kolorowymi wstążkami. [przypis edytorski]
Matka Boża, cięta od pałasza — nawiązanie do obrazu Matki Boskiej Jasnogórskiej, noszącego ślad cięcia bronią białą. [przypis edytorski]
matka chłopca — Serce. [przypis redakcyjny]
matka d'Agreda — Maria od Jezusa, przeorysza klasztoru franciszkanek w Agredzie w Hiszpanii (zm. w 1665 r.), autorka popularnego w XVIII w. dzieła będącego zapisem objawień oraz żywotem Najświętszej Marii Panny; pol. wyd. pt. Miasto mistyczne boskie z 1730 było kilkakrotnie wznawiane. [przypis redakcyjny]
matka Diońska — Wenera (w mit. gr. Afrodyta), jako córka Zeusa i Diony. [przypis edytorski]
matka Eumenid — matką Eumenid (furii) była Noc, córa Chaosu, siostra Ziemi. [przypis edytorski]
matka Gracchów a. matka Grakchów (190–100 p.n.e.) — Kornelia Afrykańska Młodsza, córka wodza rzymskiego Scypiona Afrykańskiego, matka 12 dzieci, które po śmierci męża wychowywała samotnie. Uważana w Rzymie za wzór matki, rozwijającej w dzieciach cnoty obywatelskie. Dwóch jej synów, Tyberiusz i Gajusz, zostało trybunami ludowymi. [przypis edytorski]
matka Hadu — Persefona, żona władcy podziemi; Hades: kraina zmarłych. [przypis redakcyjny]
matka — Hekuba, żona Priama, królowa Troi, matka Hektora i Parysa. [przypis edytorski]
matka jego Dorota z Giedroyciów Dowborowa — nie zaś żona, jak pisze Niesiecki [Herbarz polski], t. III, s. 314. W nadaniu Dowborowéj znaleźliśmy ciekawy szczegół, tyczący się służebności pańszczyznowej włościan. Fundatorka poleca aby od św. Jerzego do św. Michała włościanie odbywali powinność bez Unternika, zaś przez półrocze zimowe z Unternikiem z powodu „że dni są krótkie”. Wyraz unternik należy do zatraconych; nie masz go w Lindem. Musiał to być pomocnik pańszczyznowca; więc na jeden dzień pańszczyzny szło dwóch ludzi. [przypis autorski]
matka jego się rozniemógłszy w noc Narodzenia Pańskiego świat ten pożegnała — Judyta czeska zmarła 25 grudnia 1086 r. [przypis edytorski]
Matka Juliusza — Słowackiego. [przypis redakcyjny]
