Przypisy

kanak — tu: naszyjnik. [przypis edytorski]

kanak — tur. ozdoba wpinana we włosy, złożona ze sznurów pereł lub drogich kamieni; także: daw. szeroki, złoty naszyjnik wysadzany drogimi kamieniami, płasko leżący na szyi. [przypis edytorski]

kanak (z tur.) — naszyjnik. [przypis edytorski]

Kanał Angielski (ang. English Channel) — angielska nazwa kanału La Manche, oddzielającego Wielką Brytanię od Francji. [przypis edytorski]

Kanał Angielski (ang. English Channel) — ang. nazwa kanału La Manche, oddzielającego Wielką Brytanię od Francji. [przypis edytorski]

Kanał Angielski, ang. English Channel — kanał La Manche. [przypis edytorski]

Kanał — chodzi o La Manche, kanał morski oddzielający Wielką Brytanię od Francji. [przypis edytorski]

kanał Józefa — Bahr Jusuf (aramejskie), kanał łączący Nil z położonym w centrum oazy Fajum jeziorem Moeris. Zbudowany za panowania XII dynastii w naturalnym obniżeniu terenu utworzonym w czasach prehistorycznych przez wielkie wylewy Nilu. Budowie kanału, pracom melioracyjnym i zagospodarowaniu oazy poświęcił swoje panowanie Senuseret II (1880–1874 p.n.e.), zakończył ją jego wnuk Amenemhat III (1855–1808 p.n.e.). [przypis edytorski]

Kanał Kiloński — kanał łączący Morze Północne z Bałtykiem, zbudowany w latach 1887–1895, przebudowany i pogłębiony 1909–1914. [przypis edytorski]

kanał Orfano — kanał znajdujący się w Wenecji, w płn. Włoszech; nazwą (dosł. Kanał Sierocy) wpisuje się w nastrój strofy. [przypis edytorski]

Kanał Sueski — zbudowany przez Francuzów w 1859–1869, połączył M. Śródziemne z M. Czerwonym, umożliwiając Europejczykom żeglugę do Indii bez opływania Afryki. [przypis edytorski]

kanały — dziś popr. forma N. lm: kanałami. [przypis edytorski]

kanały na Marsie — zjawisko, w którego istnienie wierzono na przełomie XIX i XX w., a które okazało się złudzeniem optycznym. Na tej podstawie w powszechnej wyobraźni pojawił się koncept cywilizacji inteligentnych Marsjan. [przypis edytorski]

Kananejczycy — mieszkańcy Kanaanu, starożytnej krainy na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego; jej płd. część wskazywana jest w Biblii jako ziemia obiecana Izraelitom przez Jahwe. [przypis edytorski]

Kananejczycy zginęli, gdyż były to małe monarchie, które nie stowarzyszyły się z sobą i nie broniły się wspólnie. — Mowa o wydarzeniach opisanych w biblijnej Księdze Jozuego, kiedy powracający z Egiptu Izraelici podbili Kanaan, Ziemię Obiecaną. [przypis edytorski]

kanarek — tu: członek tzw. „żółtej” policji (tj. żydowskiej policji w getcie). [przypis edytorski]

kanar, mozga kanaryjska (biol.) — gatunek rośliny zielnej z płd. Europy, której ziarno jest używane jako pokarm dla ptaków. [przypis edytorski]

kancelista (daw.) — urzędnik kancelarii. [przypis edytorski]

kancelista (daw.) — urzędnik kancelaryjny. [przypis edytorski]

kancista — zwolennik filozofii Immanuela Kanta. [przypis edytorski]

kancjonał — zbiór pieśni religijnych. [przypis edytorski]

kanclerza i jego żonę — mowa o Pierre Francois Hercule de Serre (1776–1824), prawniku i polityku, który był ministrem sprawiedliwości w l. 1818–1821, oraz jego żonie, która była faworytą Ludwika XVIII przed hrabiną du Cayla. [przypis edytorski]

kanclerz Crusoe — tak nazywano wicehrabiego Charlesa Henriego Dambray (1760–1829), kanclerza Francji w okresie Restauracji. [przypis edytorski]

kanclerz — kanclerzem w latach 1750–1768 był ojciec pana de Malesherbes, Guillaume de Lamoignonde de Malesherbes (1688–1772). [przypis edytorski]

kanclerzyc — syn kanclerza, dziedzic godności kanclerskiej. [przypis edytorski]

kancona a. canzona — włoska pieśń wielogłosowa. [przypis edytorski]

kancona (wł.) — pieśń liryczna. [przypis edytorski]

Kandahar — miasto w południowym Afganistanie, stolica prowincji; zajęte w 1878 przez siły brytyjsko-indyjskie podczas drugiej wojny brytyjsko-afgańskiej. [przypis edytorski]

Kandarpa, bardziej znany jako Kamadeva a. Kama — hinduski bóg miłości i pożądania, przedstawiany jako młodzieniec z łukiem i strzałami z kwiatów, któremu często towarzyszą jego święte zwierzęta: papuga lub kukułka (czasem jako dosiadający papugę). [przypis edytorski]

Kandaules (VII w. p.n.e.) — król starożytnej Lidii; wg anegdoty przekazanej przez Herodota, uważał swoją żonę za najpiękniejszą na świecie i nakłonił swojego sługę Gygesa do podglądania jej, gdy będzie naga; kiedy królowa odkryła, że jest obserwowana, kazała Gygesowi wybrać między samobójstwem a zabiciem króla, który ją zhańbił. Gyges zamordował władcę i poślubił królową. [przypis edytorski]

kandelabr — duży, ozdobny, wieloramienny świecznik stojący. [przypis edytorski]

kandelabr — duży świecznik. [przypis edytorski]

kandelabr — duży, stojący, kilkuramienny świecznik. [przypis edytorski]

kandelabr — duży, stojący świecznik. [przypis edytorski]

kandelabr — ozdobny stojący świecznik o kilku ramionach. [przypis edytorski]

Kandia — dawna, wenecka nazwa wyspy Krety. [przypis edytorski]

Kandia — dziś Heraklion, największe miasto na Krecie. [przypis edytorski]

Kandiota — mieszkaniec Kandii, regionu na Krecie (z miastem Heraklion). [przypis edytorski]

kandor (z łac.) — poczciwość, prawość. [przypis edytorski]

Kandyd — z fr. candide: naiwny, szczery, czysty. [przypis edytorski]

kandyzować — smażyć w cukrze; tu przen. [przypis edytorski]

kandyzowany (daw.) — smażony w cukrze. [przypis edytorski]

kandyzowany — smażony w cukrze. [przypis edytorski]

Kaneh — Caene, Kainepolis (gr.), ob. Kina, miasto w Górnym Egipcie na wschodnim brzegu Nilu. Ok. 20 km od bardziej znanego starożytnego miasta Koptos (eg. Gebtu, ob. Kift), stolicy 5. nomu Górnego Egiptu. Z okolic Koptos wiodła starożytna trasa na wschód, przez dolinę Wadi Hammamat, do kamieniołomów i kopalń złota na Pustyni Arabskiej i dalej nad wybrzeże Morza Czerwonego, skąd wyprawiano się do kraju Punt, a w późniejszych czasach do Indii. [przypis edytorski]

kanga, popr.: canga (ang.) — jarzmo: drewniana rama umieszczona na szyjach wołów, aby trzymać je razem podczas pracy, lub koromysło: nosidło do noszenia wiader na barkach. [przypis edytorski]

kanguroszczury (biol.) — rodzina australijskich torbaczy spokrewnionych z kangurami, mierzących ok. 30–40 cm długości; niegdyś liczne na całym kontynencie, ob. występują tylko na płd. wybrzeżach. [przypis edytorski]

kania — duży ptak drapieżny z rodziny jastrzębiowatych. [przypis edytorski]

kania — gatunek dużego ptaka drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych. [przypis edytorski]

kania — tu: duży ptak drapieżny z rodziny jastrzębiowatych. [przypis edytorski]

kania — tu: ptak z rodziny jarzębiowatych. [przypis edytorski]

Kanidiusz, właśc. Publiusz Kanidiusz Krassus (zm. 30 p.n.e.) — rzymski generał, oficer Marka Antoniusza; konsul dokooptowany (40 p.n.e.); jako dowódca w Armenii najechał Iberię (ob. Gruzja), walczył, uczestniczył w kampanii Antoniusza przeciw Partom; w bitwie pod Akcjum dowodził wojskami lądowymi Antoniusza, doradzając przed bitwą, że dla korzystniej byłoby walczyć na lądzie, gdzie mieliby przewagę; po klęsce oskarżony o dezercję, udał się do Egiptu, gdzie został stracony na rozkaz Oktawiana. [przypis edytorski]

Kanidiusz, właśc. Publiusz Kanidiusz Krassus (zm. 30 p.n.e.) — rzymski generał, oficer Marka Antoniusza. [przypis edytorski]

kanie — dziś popr.: kapnie. [przypis edytorski]

kanikuła (daw.) — wakacje. [przypis edytorski]

kanikuła — okres największych upałów letnich; wakacje. [przypis edytorski]

Kanikuła (z łac. canicula: piesek) — Psia Gwiazda, używana w staroż. Rzymie nazwa Syriusza; Kanikuła przenośnie oznacza okres największych upałów (lipiec–sierpień), kiedy Słońce znajduje się w gwiazdozbiorze Wielkiego Psa, do którego należy Syriusz. [przypis edytorski]

kanikuła (z łac., daw.) — wakacje letnie. [przypis edytorski]

kanikuła (z łac.) — letnie wakacje. [przypis edytorski]

kanikularny (daw.) — wakacyjny, letni. [przypis edytorski]

Kaniów — miasto w środkowej części dzisiejszej Ukrainy, leży nad Dnieprem, ok. 120 km na południowy wschód od Kijowa. [przypis edytorski]

kanion — głęboki wąwóz o stromych zboczach. [przypis edytorski]

kanka — naczynie blaszane do przechowywania płynów. [przypis edytorski]

kankan — francuski taniec z 2. połowy XIX wieku, spopularyzowany przez popisy w paryskich teatrzykach variétés; towarzyszy mu bardzo szybka muzyka, w rytmie galopu, metrum 2/4, charakterystyczne dla kankana figury akrobatyczne, wykonywane często przez cały rząd tancerek, to wyrzut prostej nogi do góry, gwiazda i szpagat. Nazwisko postaci dziennikarza ukuł Brzozowski od nazwy tego popularnego tańca. [przypis edytorski]

kankan — kabaretowy taniec francuski. [przypis edytorski]

kankan — żywy, skoczny taniec popularny w kabaretach francuskich w 2. poł. XIX w., charakteryzujący się wysokim unoszeniem nóg przez tancerki; był uważany za skandalizujący. [przypis edytorski]

kankan — żywy, skoczny taniec wykonywany w kabaretach. [przypis edytorski]

kankan — żywy, skoczny taniec wykonywany w kabaretach; zyskał wielką popularność w epoce fin de siecle. [przypis edytorski]

kanka — plastikowa, gumowa lub metalowa rurka stosowana w medycynie, służąca jako końcówka przyrządów do wykonywania irygacji (tj. płukania) jelit lub pochwy. [przypis edytorski]

kankry, karbunkuły, antraksy, francuzy — daw. nazwy rozmaitych rodzajów wrzodów towarzyszących różnym chorobom. [przypis edytorski]

Kannder dejcz? — mówisz po niemiecku? [przypis edytorski]

Kanobos — nad Morzem Śród­ziemnym, na płn. krańcu Egiptu [przypis edytorski]

kanonada — ostrzał. [przypis edytorski]

kanonada — silny, długotrwały ostrzał z dział, nawała artyleryjska. [przypis edytorski]

kanonenfuter (z niem.) — mięso armatnie. [przypis edytorski]

kanonia — urząd w kościele rzymskokatolickim pełniony przy katedrze a. kolegiacie; także: beneficjum związane z tym urzędem. [przypis edytorski]

kanoniczka — zakonnica w zgromadzeniu, będącym odpowiednikiem męskich zgromadzeń kanoników regularnych. [przypis edytorski]

kanonier — najniższy stopień wojskowy w artylerii. [przypis edytorski]

kanonier — żołnierz mający najniższy stopień wojskowy w artylerii; dziś popr. forma B.lm: kanonierów. [przypis edytorski]

kanonik — duchowny świecki lub członek reguły zakonnej. [przypis edytorski]

kanonik kapitulny — członek kapituły, tj. rady biskupiej. [przypis edytorski]

kanonik — w średniowieczu duchowny żyjący przy katedrze według reguł kanonicznych. [przypis edytorski]

kanony — prawa, zasady. [przypis edytorski]

kanony — tu: prawa (por.: prawo kanoniczne). [przypis edytorski]

Kanopa — właśc. Kanopos, staroż. miasto na śródziemnomorskim wybrzeżu Egiptu, w północno-zachodniej delcie; ob. Abu Kir. [przypis edytorski]

kanopa — w staroż. alabastrowa lub gliniana urna służąca do przechowywania zakonserwowanych wnętrzności wyjętych z ciała zmarłego przed mumifikacją. [przypis edytorski]

Kanopos (gr.) — staroż. miasto na śródziemnomorskim wybrzeżu Egiptu, w zach. części delty Nilu, ob. Abu Kir; Spieszę ku jezioru Sirbon, przez Kanopę: niezbyt sensownie, gdyż jezioro Sirdon znajduje się ok. 100 km na wschód od okolic Tanis, gdzie rozmawiają, a Kanopos w przeciwnym kierunku, ok. 200 km na zachód od Tanis. [przypis edytorski]

Kanta, Hegla, Fichtego, Schellinga — Immanuel Kant (1724–1804), Georg Wilhelm Hegel (1770–1831), Johann Gottlieb Fichte (1762–1814), Friedrich Wilhelm Schelling (1775–1854); filozofowie niem. okresu klasycyzmu i romantyzmu, przedstawiciele idealizmu filozoficznego. [przypis edytorski]

kantar — rodzaj skórzanej uzdy bez wędzidła, z kółkiem u dołu do przywiązania łańcucha. [przypis edytorski]

kantar — uzda bez wędzidła, służąca do trzymania zwierzęcia na łańcuchu. [przypis edytorski]

kantar — uzda (pozbawiona wędzidła, skórzana uprzęż nakładana na pysk konia). [przypis edytorski]

kantar — uzda. [przypis edytorski]

kantaryda (łac. Lytta vesicatoria) — chrząszcz, znany także pod nazwami pryszczel lekarski, majka lekarska, należący do rodziny oleicowatych. Występuje w Polsce. Podrażniony wydziela drażniącą substancję, w większych dawkach trującą dla człowieka, której dawniej używano jako afrodyzjaku. [przypis edytorski]

kantaryda (łac. Lytta vesicatoria) — także: pryszczel lekarski a. majka lekarska; chrząszcz o metaliczno zielonej barwie żerujący gł. na jesionie, zaliczany do rodziny oleicowatych, znany pod mylną nazwą „hiszpańska mucha”; dla samoobrony wytwarza silnie drażniącą substancję, kantarydynę, która od starożytności była wykorzystywana jako afrodyzjak, ponieważ powoduje podrażnienie narządów wewnętrznych człowieka (m.in. narządów płciowych), powodując ich przekrwienie; w większych ilościach kantarydyna jest trucizną. [przypis edytorski]

kantata — uroczysty utwór wokalno-instrumentalny. [przypis edytorski]

Kantemir, Demetrius (ros. Дмитрий Кантемир, 1673–1723) — hospodar mołdawski, autor dzieła Wzrost i upadek imperium ottomańskiego. [przypis edytorski]

Kantemir, Dymitr (1673–1723) — hospodar Mołdawii; z powodu walk o władzę objął tron mołdawski dopiero w 1710 r.; próbował umocnić swoją pozycję poprzez sojusz militarno-polityczny z Rosją, której udzielił wsparcia w wojnie z Turcją. Jednak w 1711 r. wojska tureckie zajęły Mołdawię, car na mocy traktatu pokojowego zrezygnował ze zwierzchnictwa nad nią, a Kantemir musiał opuścić kraj. Osiadł początkowo na Ukrainie, a następnie w Petersburgu, został uhonorowany tytułem książęcym i zajął się działalnością polityczną (jako radca Piotra Wielkiego przy przeprowadzaniu reform oraz podczas kampanii wojennych), a także pracą naukową. Był autorem pierwszych wielkich dzieł literackich w języku rumuńskim: Dywan lub kłótnia mądrego ze światem (1698) oraz Historia hieroglificzna (1705). Wydał również ważne, pisane po łacinie (tłumaczone na języki nowożytne) dzieła naukowe: Opis Mołdawii (1716), Historia świetności i upadku Imperium Osmańskiego (1714-1716) oraz Kronika starożytności Rzymiano-Mołdawiano-Wołochów (1717). W 1714 r. został członkiem Akademii Nauk w Berlinie. [przypis edytorski]

Kantemir, właśc. Kantymir Murza a. chan Temir (zm. 1637) — tatarski dowódca i polityk, przywódca koczowniczych ord nogajskich, służył imperium otomańskiemu, wielokrotnie dowodził najazdami na Rzeczpospolitą, zadecydował o zwycięstwie armii turecko-tatarskiej pod Cecorą (1620), brał udział w bitwie pod Chocimiem (1621), pokonany przez Stanisława Koniecpolskiego pod Martynowem (1624). [przypis edytorski]

Kant, Immanuel (1724–1804) — filozof niemiecki. [przypis edytorski]

Kant, Immanuel (1724–1804) — niem. filozof oświeceniowy, twórca rewolucyjnej doktryny filozofii krytycznej, czołowa postać nowożytnej filozofii. [przypis edytorski]

Kant, Immanuel (1724–1804) — niem. filozof oświeceniowy, twórca rewolucyjnej doktryny filozofii krytycznej, czołowa postać nowożytnej filozofii. Tu mowa o tzw. imperatywie kategorycznym, sformułowanej przez niego naczelnej, uniwersalnej bez względu na wiarę lub niewiarę zasadzie etycznej: „Postępuj zawsze tylko według takich zasad, co do których chciałbyś, aby były prawem powszechnym”. Kant zaproponował ją w dziele Uzasadnienie metafizyki moralności (1785) i rozwinął w Krytyce praktycznego rozumu (1788). [przypis edytorski]