Przypisy

kolubryna — ciężkie działo oblężnicze. [przypis edytorski]

kolubryna — ciężkie działo. [przypis edytorski]

kolubryna — kolubryna, duże działo do burzenia fortyfikacji, kalibru do 180 mm. [przypis edytorski]

kolubryna — ogólna nazwa ładowanych od przodu dział artyleryjskich używanych w XVI–XVII w. [przypis edytorski]

Kolumba jaje (daw.) — dziś: jajko Kolumba, określenie prostego rozwiązania pozornie trudnego zagadnienia, pochodzące od zadania, jakie rzekomo postawiono przed Kolumbem podczas uczty: jak postawić jajko w pionie. Kolumb rozwiązał problem, nadtłukując skorupkę. [przypis edytorski]

Kolumban a. Kolumba (521–597) — także: Kolumban Starszy, Kolumba z Iony; misjonarz, patron Irlandii. [przypis edytorski]

kolumbarium (łac. columbarium) — budynek, w którym przechowuje się urny z prochami zmarłych. [przypis edytorski]

kolumbarium — zbiorowy grobowiec z niszami na urny. [przypis edytorski]

Kolumb Krzysztof (1451–1506) — włoski żeglarz i podróżnik, dowódca i organizator czterech wypraw morskich, finansowanych przez Izabelę I Kastylijską, a mających na celu znalezienie drogi morskiej do Indii; w ich trakcie odkrył Haiti i Amerykę, oraz założył miasto Santo Domingo. [przypis edytorski]

Kolumb, Krzysztof a. Cristoforo Colombo (1451–1506) — włoski żeglarz i podróżnik, uważany za odkrywcę Ameryki. [przypis edytorski]

Kolumb, Krzysztof, właśc. Cristoforo Colombo (1451–1506) — włoski żeglarz, podróżnik i nawigator, znany jako „odkrywca Ameryki”, ponieważ jako pierwszy dopłynął w 1492 r. przez Ocean Atlantycki do wybrzeży tego kontynentu nieznanego w ówczesnej Europie. [przypis edytorski]

Kolumb, Krzysztof właśc. Cristoforo Colombo (1451–1506) — żeglarz i nawigator nieustalonej narodowości, kapitan czterech wypraw pod flagami Katalonii i Hiszpanii, podczas których dotarł do wybrzeży nieznanej wówczas w Europie Ameryki i odkrył m.in. wyspy Bahama, Kubę, Haiti, Gwadelupę oraz Jamajkę. [przypis edytorski]

Kolumb, Krzysztof, właśc. Cristoforo Colombo (1451–1506) — żeglarz i nawigator nieustalonej narodowości, kapitan czterech wypraw pod flagami Katalonii i Hiszpanii, podczas których dotarł do wybrzeży nieznanej wówczas w Europie Ameryki i odkrył m.in. wyspy Bahama, Kubę, Haiti, Gwadelupę oraz Jamajkę. Popularna polska biografia odkrywcy została napisana przez Antoniego Potockiego (1867–1939): O Krzysztofie Kolumbie i odkryciu Ameryki, 1899. [przypis edytorski]

kolumbryna (daw.) — kolubryna, duże działo ładowane od przodu. [przypis edytorski]

Kolumb (właśc. Cristoforo Colombo; 1451–1506) — żeglarz i nawigator nieustalonej narodowości, kapitan czterech wypraw pod flagami Katalonii i Hiszpanii, podczas których dotarł do wybrzeży nieznanej wówczas w Europie Ameryki i odkrył m.in. wyspy Bahama, Kubę, Haiti, Gwadelupę oraz Jamajkę. Trzecia wyprawa zakończyła się aresztowaniem i odesłaniem okutego w kajdany Kolumba do Hiszpanii (powodem podjęcia takich kroków były oskarżenia o zbyt autorytarne i nepotyczne rządy na Haiti). Kolumb zmarł w Valladolid i początkowo został tam pochowany, po trzech latach szczątki odkrywcy zostały przeniesione do Sewilii, a w 1537 na Dominikanę, ponieważ wolą jego było spocząć w Ameryce. Trwają spory, czy, jak wieść głosi, w późniejszych latach ciało Kolumba powróciło do Hiszpanii, czy też pozostało w trzecim ze swych grobów. [przypis edytorski]

kolumnada św. Piotra — czterorzędowa kolumnada otaczająca wielki plac przed Bazyliką Św. Piotra na Watykanie; zbudowana w 1656–1667 wg projektu Berniniego. [przypis edytorski]

kolumna Memnonowa, właśc. kolosy Memnona — od imienia Memnona, w mit. gr. syna Eos (Jutrzenki), króla Etiopów, uczestnika wojny trojańskiej, który zginął z ręki Achillesa. Kolosami Memnona tradycyjnie nazywa się posągi faraona Amenhotepa III postawione ok. 1370 p.n.e. w Tebach Zachodnich w Egipcie, ponieważ od czasu, gdy jeden z nich został uszkodzony przez trzęsienie ziemi w 27 r. p.n.e., rankiem (a więc „w zetknięciu z promieniem słońca”) wydobywał się z niego dźwięk, interpretowany przez Greków i Rzymian jako wołanie Memnona do matki. Zjawisko to wywołane było ulatywaniem ogrzewającego się powietrza przez szczelinę w posągu i ustało po jego naprawie. [przypis edytorski]

kolumna Seta — wg żydowskiego pisarza Józefa Flawiusza (Starożytności żydowskie I 2) Set, biblijny trzeci syn Adama i Ewy, zdobył wiedzę o ciałach niebieskich i ich układzie, a ponieważ Adam przewidywał, że świat zostanie kiedyś zniszczony, raz przez ogień, a raz przez wodę, Set zbudował dwie kolumny: z cegły i z kamienia (na wypadek, gdyby ceglaną zniszczyła woda), na których spisał odkrycia, by je zachować dla ludzkości; kolumna miała ocaleć i znajdować się w krainie Siriad. [przypis edytorski]

kolumna Trajana — pomnik wzniesiony w 113 w Rzymie dla upamiętnienia zwycięstw cesarza nad Dakami. [przypis edytorski]

kolumna Vendôme — pomnik w formie kolumny wzniesiony na Place Vendôme w Paryżu na rozkaz Napoleona I dla upamiętnienia bitwy pod Austerlitz. [przypis edytorski]

kolumna Vendôme — pomnik w formie kolumny wzniesiony na Place Vendôme w Paryżu; oficjalnie: Kolumna Wielkiej Armii (tj. armii Napoleona I); została odlana z dział zdobytych na przeciwniku w wojnie z Niemcami w 1805 r. [przypis edytorski]

Kolumna — w oryg. ang.: column, słowo również zaczynające się na literę „C”. [przypis edytorski]

kolumny — dziś popr. forma N.lm: kolumnami. [przypis edytorski]

kolumny — mowa o nieistniejącym dziś punkcie handlowym w Warszawie przy pl. Teatralnym róg ul. Focha; początkowo mieściło się tam targowisko „Pociejów”, ulokowane w daw. pałacu rodziny Pociejów, przerobionym w 1785 r. na halę targową dla kupców żydowskich; następnie, w 1808 r., z polecenia magistratu „Pociejów” został rozebrany wraz z dawną oficyną przy pałacu, Żydzi przenieśli swoje sklepy w okolice placu Zielonego (dziś pl. Dąbrowskiego), a stamtąd na ulicę Bagno, zaś w miejscu targowiska powstał pod kierunkiem architekta Chrystiana Piotra Aigner w l. 1818–1819 budynek o charakterze handlowym, tzw. Dom Pod Kolumnami; po 1825 r. przyłączony do nowego gmachu Teatru Wielkiego; dziś nie istnieje. [przypis edytorski]

kolumny Proteja — kolumny Proteusza, tj. wyspa Faros u brzegów Egiptu wyznaczająca płd. „granicę świata” (granicę zach. stanowiły tzw. słupy Herkulesa, czyli Skała Gibraltarska oraz góra po drugiej stronie Cieśniny Gibraltarskiej). [przypis edytorski]

Kolzim a. Kolzum — góra w Tebaidzie, ob. Tall al-Kulzum, miejsce śmierci Antoniego Pustelnika. [przypis edytorski]

koma (daw.) — przecinek. [przypis edytorski]

koma (daw.) — tu: przecinek. [przypis edytorski]

Komalcis — popr. Kamalsis (ros. Камалсис), rzeka w azjatyckiej części Rosji, prawy dopływ rzeki Sym. [przypis edytorski]

komanderówka — w gwarze obozowej: rodzaj komanda, grupa więźniów pracująca poza terenem obozu. [przypis edytorski]

komandir krasnawo pojezda (ros.) — komendant czerwonego pociągu. [przypis edytorski]

komandirowka (ros.) — zlecenie wyjazdu, delegacja służbowa; tu: oddzielna placówka głównego obozu pracy przymusowej. [przypis edytorski]

komandir połka (ros.) — komendant pułku. [przypis edytorski]

komandir (ros.) — dowódca wojskowy. [przypis edytorski]

Komandoführer (niem.) — dowódca komanda więźniarskiego. [przypis edytorski]

komandoführer (z niem.) — szef komanda więźniarskiego. [przypis edytorski]

komandor Eugeniusz Pławski (1895–1972) — oficer Marynarki Wojennej, przed wojną dowodził m.in. Dywizjonem Okrętów Podwodnych, w latach późniejszych pełnił także funkcję dowódcy ORP „Piorun” i ORP „Dragon”, od 1944 do 1945 szef sztabu Kierownictwa Marynarki Wojennej. Służbę zakończył w stopniu komandora. Po wojnie na emigracji w Kanadzie. [przypis edytorski]

komandoria a. komturia — jednostka administracyjna w zakonach rycerskich. [przypis edytorski]

komandoria — komandoria a. krzyż komandorski; drugi stopień orderów wielostopniowych. [przypis edytorski]

Komandor — postać z legendy o Don Juanie. Według jednej z wersji (podanie doczekało się wielu interpretacji tak literackich, jak i operowych) Komandor zginął z ręki Don Juana, w pojedynku o honor córki, Donny Anny. Zmarłemu wystawiono posąg, potem dla żartu wezwany przez Don Juana na ucztę. Zaproszona figura przybyła i zabrała uwodziciela do piekła. [przypis edytorski]

komandor Św. Ludwika — osoba odznaczona Orderem Świętego Ludwika drugiej klasy (komandoria), nadawanym za zasługi wojenne. [przypis edytorski]

komando Wagner — chodzi prawdopodobnie o komando (grupę więźniów wyznaczonych do wykonania konkretnej pracy) pracujące dla firmy Wagner, budującej drogi obozowe. [przypis edytorski]

komando — w gwarze obozowej: grupa więźniów obozu koncentracyjnego wykonujących pracę przymusową. [przypis edytorski]

komando — w gwarze obozowej: w obozie koncentracyjnym grupa więźniów, wykonujących pracę przymusową. [przypis edytorski]

komando — w gwarze obozowej: zgrupowanie więźniów na czas pracy w drużynę roboczą. [przypis edytorski]

komando (z niem.) — drużyna robocza, złożona z więźniów obozu. [przypis edytorski]

koma — przecinek; chodzi dalej o okresy zdania, jego logiczne części. [przypis edytorski]

Komarow, Wissarion Wissarionowicz (1838–1907) — ros. publicysta, redaktor; pułkownik armii ros., monarchista, zagorzały zwolennik idei zjednoczenia Słowian pod patronatem Rosji; współpracownik Murawjowa, redaktor dziennika „Russkij Mir”; uczestnik wojny serbsko-tureckiej, podczas której otrzymał stopnień generała armii serbskiej; po powrocie do Rosji wydawał własne pisma: „Swiet”, „Zwiezda”, „Russkij wiestnik”. [przypis edytorski]

komaryński, właśc. kamarinskaja — bardzo szybki rosyjski taniec ludowy. [przypis edytorski]

komat (muz.) — bardzo drobna, trudna do uchwycenia różnica między dźwiękami niemal tej samej wysokości. [przypis edytorski]

komatule — rodzaj morskich bezkręgowców należących do szkarłupni, pokrojem przypominających gwiazdy. [przypis edytorski]

kombatant (daw.) — wojownik, żołnierz. [przypis edytorski]

kombatant — tu dosł. z fr. combattant: towarzysz broni. [przypis edytorski]

kombinacja — tu daw.: jednoczęściowa bielizna damska, majtki połączone z koszulką na ramiączkach. [przypis edytorski]

kombineza — dziś: kombinezon. [przypis edytorski]

kombinezka (daw.) — jednoczęściowa bielizna damska, halka przedłużona doszytymi szortami. [przypis edytorski]

Komedia Francuska — Comédie-Française, francuski teatr narodowy. [przypis edytorski]

Komedia Francuska (fr. Comédie-Française) — francuski teatr narodowy znajdujący się w Paryżu. [przypis edytorski]

Komedia ludzka — cykl powieści i opowiadań francuskiego pisarza Honoriusza Balzaka składający się z ponad 130 utworów, pokazujący życie społeczne, polityczne i obyczajowe we Francji od czasów rewolucji francuskiej do rządów Ludwika Filipa, pisany w latach 1829–1848. [przypis edytorski]

Komedia ludzka — cykl powieści i opowiadań, których autorem jest Honoré de Balzac (1799–1850). [przypis edytorski]

komediant (daw.) — aktor; tu: pogardliwe określenie aktora. [przypis edytorski]

komediantko — ze względy na rytm czytamy ten wyraz tak, by miał 5 sylab (komedyjantko). [przypis edytorski]

Komedia Włoska (fr. Comédie-Italienne) — paryski teatr, gdzie grywano sztuki i opery włoskie. [przypis edytorski]

Komendant — Józef Piłsudski (1867–1935), dowódca wojskowy, działacz niepodległościowy i socjalistyczny, w czasie I wojny światowej organizator Legionów, naczelnik państwa po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w roku 1918, wycofał się z polityki w roku 1922, by w 1926 przejąć władzę w wyniku tzw. przewrotu majowego. [przypis edytorski]

komendant obozu — komendantem obozu w latach 1940–1943 był SS-Obersturmbannführer Rudolf Höß; kolejni funkcjonariusze SS pełniący tę funkcję to: Obersturmbannführer Arthur Liebehenschel w l. 1943–1944 oraz Sturmbannführer Richard Baer w l. 1944–1945. [przypis edytorski]

komentarz do Diophanta — komentarz do Arytmetyki Diofantosa (215–299), działającego w Aleksandrii wybitnego gr. matematyka, który zajmował się metodami rozwiązywania równań algebraicznych. [przypis edytorski]

komeraż (daw.) — intryga, plotka. [przypis edytorski]

komeraż (daw.) — złośliwa plotka, obgadywanie. [przypis edytorski]

komeraż (daw.) — złośliwa plotka. [przypis edytorski]

komersant (z ros.) — handlowiec. [przypis edytorski]

komers — studenckie przyjęcie, zabawa. [przypis edytorski]

komes — dostojnik dworski bądź zarządca okręgu. [przypis edytorski]

komes — tu raczej w znaczeniu „możny rycerz” niż jako urząd. [przypis edytorski]

kometa grożący — dziś r.ż.: kometa grożąca. [przypis edytorski]

Kometa — opowiadanie zainspirowane pojawieniem się komety Halleya wiosną 1910. Wzbudziło ono powszechny niepokój z powodu przewidywanego znacznego zbliżenia się komety do Ziemi oraz wykrycia w jej warkoczu cyjanu, silnie trującego gazu. [przypis edytorski]

kometa — w dawnej polszczyźnie wyraz ten występował w rodzaju męskim. [przypis edytorski]