Dzisiaj aż 13,496 dzieciaków dzięki wsparciu osób takich jak Ty znajdzie darmowe książki na Wolnych Lekturach.
Dołącz do Przyjaciół Wolnych Lektur i zapewnij darmowy dostęp do książek milionom uczennic i uczniów dzisiaj i każdego dnia!
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | czeski | dopełniacz | dawne | filozoficzny | francuski | geologia | grecki | gwara, gwarowe | handel, handlowy | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | łacina, łacińskie | literacki, literatura | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | portugalski | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przysłowiowy | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | staropolskie | starożytny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | żartobliwie | żeglarskie | zoologia
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 8725 przypisów.
Matrony, księża, oszusty — W I wyd. i za nim we wszystkich dotychczasowych wyraz księża zastąpiony kropkami. Autograf jednak wskazuje wyraźnie, że wyraz ten został usunięty nie przez poetę, tylko przez cenzora. Przekreślony bowiem został tym samym atramentem, którym na rogu każdej stronicy cenzor Łubkowski kreślił swój podpis: Łub. Tymże atramentem jest napisany na marginesie obok wyrazu „księża” znak korektowy. Wobec tego zgodnie z intencją poety przywracamy tekst autografu. [przypis redakcyjny]
matros (z ros.) — marynarz. [przypis edytorski]
Mat. R. X w. 17 — Mt 10, 17. [przypis edytorski]
matryca białkowa — w powielaczach białkowych matryca, w postaci pokrytej żelatyną bibułki, na której pisano tekst na maszynie do pisania. [przypis edytorski]
matrykuła (daw.) — legitymacja studencka. [przypis edytorski]
mat — stopień podoficerski we flocie, odpowiadający kapralowi w wojskach lądowych. [przypis edytorski]
Mat' swoju zabyw bat'ko Wernyhora (z ukr.) — Ojciec Wernyhora zabił swoją matkę. [przypis edytorski]
matté (port.) — susz ze zmielonych liści i gałązek ostrokrzewu paragwajskiego, z którego przyrządza się napar popularny w krajach Ameryki Płd. (Argentynie, Paragwaju, Urugwaju, Brazylii) oraz w niektórych krajach Bliskiego Wschodu (Syria, Liban); inaczej także: yerba mate, herba mate, mate, chimarrão, erva mate, caá mati a. caá mate. [przypis edytorski]
Matterhorny, Miszabele… Finsteraarhorn — wszystkie nazwy własne pojawiające się w tym fragmencie, są nazwami alpejskich szczytów. [przypis edytorski]
matter of fact (ang.) — istota rzeczy. [przypis edytorski]
Mattioli, Ercole Antonio (1640–1694) — włoski polityk, minister księcia Ferdynanda Karola Gonzagi z Mantui; porwany i uwięziony przez króla Francji Ludwika XIV, utożsamiany tajemniczym więźniem zwanym Człowiekiem w Żelaznej Masce. [przypis edytorski]
matto brutto — dziewiczy las. [przypis autorski]
matula (…) chcą (gw.) — forma grzecznościowa, stosująca czasownik w lm w odniesieniu do jednej osoby, podmiotu czynności. [przypis edytorski]
Maturin, Charles Robert (1782–1824) — irlandzki pisarz i dramaturg, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli powieści gotyckiej; jego tragedia Bertram (1816) cieszyła się w wielkim powodzeniem zarówno w Londynie, jak we Francji, gdzie od 1821 wystawiano jej przeróbkę. [przypis edytorski]
matusia… rzemyk za piec wrazili (gw.) — mama wrzuciła rzemyk za piec (użycie czasownika w lm wyraża szacunek do osoby, o której się mówi). [przypis edytorski]
matusia uwarzyli — mama ugotowała (daw. forma grzecznościowa w 3 os. lm). [przypis edytorski]
Matuszewski, Ignacy Erazm Stanisław (1858–1919) — krytyk literacki, autor słynnego studium o modernizmie pt. Słowacki i nowa sztuka, Warszawa 1902, wyd. II z 1904 r. zawiera przychylne fragmenty poświęcone Przybyszewskiemu. [przypis edytorski]
Matuszewski, Ryszard (1914–2010) — krytyk literacki, tłumacz. [przypis edytorski]
matuszka (ros. матушка) — mateczka; często w znaczeniu „ojczyzna”. [przypis edytorski]
Matuzal a. Matuzalem (bibl.) — postać z biblijnej Księgi Rodzaju, dziadek Noego. Wg Biblii żył 969 lat. [przypis edytorski]
Matuzal a. Matuzalem — wyjątkowo długowieczny patriarcha biblijny, syn Henocha. [przypis edytorski]
Matuzalem — patriarcha biblijny, syn Henocha, znany z długowieczności. [przypis edytorski]
Matuzalem — postać biblijna wymieniona w Księdze Rodzaju (Rdz 5, 21–27), syn Henocha, ojciec Lamecha, dziadek Noego; miał żyć 969 lat (licząc wg żyd. kalendarza księżycowego lub 939 wg kalendarza solarnego); długowieczność Matuzalema stała się przysłowiowa. [przypis edytorski]
Matuzal — Matuzalem, postać biblijna opisana w Księdze Rodzaju, dziadek Noego, najdłużej żyjący człowiek, miał przeżyć 969 lat. [przypis edytorski]
matuzalowe lata — określenie nawiązuje do postaci Matuzala (a. Matuzalema), biblijnego patriarchy, dziada Noego, który wg Księgi Rodzaju miał żyć 969 lat. [przypis edytorski]
matuzalowe lata — określenie nawiązuje do postaci Matuzala (a. Matuzalema), biblijnego patriarchy, dziada Noego, który wg Księgi Rodzaju miał żyć 969 lat. [przypis edytorski]
Matuzalowe lata — życie długie jak życie Matuzalema; Matuzalem, postać z Biblii, dziadek Noego, miał żyć prawie 1000 lat. [przypis edytorski]
matuzalowy — od imienia Matuzala (a. Matuzalema), biblijnego patriarchy, dziada Noego; wg Księgi Rodzaju miał żyć 969 lat. [przypis edytorski]
Matuzal — właśc. Matuzalem, postać biblijna sławna z długiego życia. [przypis edytorski]
Matuzel, dziś raczej Matuzalem — postać biblijna wspomniana w Ks. Rodzaju (5, 21–27), dziad Noego, miał żyć ponad 900 lat; tu: przysłowiowy sędziwy starzec. [przypis edytorski]
Matwiej (ros.) — Mateusz. [przypis edytorski]
matyjaśnie (gw.) — grymaśnie. [przypis edytorski]
matyjasić (gw.) — marudzić, grymasić. [przypis edytorski]
matyjasić (gw.) — marudzić, wybrzydzać. [przypis edytorski]
Matylda Letycja Bonaparte (1820–1904) — księżniczka francuska, córka byłego króla Westfalii Hieronima, najmłodszego brata Napoleona I, i jego drugiej żony, Katarzyny Wirtemberskiej. [przypis edytorski]
Matylda — Matylda Letycja Bonaparte (1820–1904), córka najmłodszego brata Napoleona, ważna postać kulturalnego życia Francji, prowadziła tzw. salon literacki, czyli miejsce spotkań i wymiany myśli artystów, naukowców, polityków itp. [przypis edytorski]
Matylda — Matylda Natansonowa (przedtem Okrętowa, później Cyprianowa Godebska, żona rzeźbiarza), która często zaopatrywała ją w książki. Sama Żmichowska tak charakteryzuje ją w którymś z listów: „(…) młoda, świetna, żywych ruchów, fajerwerkowych oczu kobieta. Powierzchowność balowa, nie z samego stroju, ma się rozumieć, ale z piękności”. [przypis redakcyjny]
Matylda — tu zapewne: Matylda von Ringelheim (ok. 895–968), żona króla Niemiec Henryka I Ptasznika, matka cesarza Ottona I; święta katolicka. [przypis edytorski]
maty (ukr.) — matko. [przypis edytorski]
mat (z niem.) — zmęczony. [przypis edytorski]
Mauden, a. Maulde, David van (1575–1641) — uczony duchowny z Brukseli, autor m.in. Discursus morales in praecepta Decalogi (1625); imię „Adam” jest błędem. [przypis edytorski]
Maudsley, Henry (1835–1918) — brytyjski lekarz, autor pionierskich badań z zakresu psychiatrii. [przypis edytorski]
Maudsley zajmował się głównie dziedzicznością chorób umysłowych i postarał się ją wyświetlić — zwłaszcza w The Physiology and Pathology of the Mind. Jednym z najbardziej znanych dawniejszych dzieł na ten temat jest Traité philos. et physiol. de l'hérédité naturelle Prospera Lucasa (Paryż, 1850). [przypis autorski]
maukawis — gatunek ptaka. [przypis edytorski]
Mauléon, Alexandre-Jérôme Loiseau de (1728–1771) — sławny prawnik francuski; w 1762 był obrońcą Jeana Calasa, protestanta oskarżonego o zamordowanie syna, który rzekomo chciał przejść na katolicyzm; sprawa stała się głośna dzięki zaangażowaniu Woltera, m.in. opublikowaniu przez niego pierwszej części Traktatu o tolerancji. [przypis edytorski]
Mauli — w oryg.: Mowgli; tu tłumacz podał zapis fonetyczny pierwotnej ang. wersji imienia głównego bohatera jako właściwe imię. [przypis edytorski]
Mauli — w oryg.: Mowgli; tu tłumacz podał zapis fonetyczny pierwotnej, ang. wersji imienia głównego bohatera jako właściwe imię. [przypis edytorski]
Maupas, Émile (1842–1916) — francuski bibliotekarz, zoolog i botanik. [przypis edytorski]
Maupassant de, Guy (1850–1893) — fr. pisarz, autor opowiadań obyczajowych. [przypis edytorski]
Maupassant, Guy, de (1850–1893) — francuski pisarz, jeden z głównych twórców naturalizmu. [przypis edytorski]
Maupassant, Guy de (1850–1893) — francuski pisarz-naturalista; autor m.in. powieści Bel-Ami (1885) oraz wielu opowiadań wyrażających ostrą krytykę obyczajowości mieszczańskiej. [przypis edytorski]
Maupassant, Guy de (1850–1893) — francuski pisarz-naturalista; autor wielu opowiadań wyrażających ostrą krytykę obyczajowości mieszczańskiej. [przypis edytorski]
Maupassant, Guy de (1850–1893) — francuski pisarz-naturalista; autor wielu opowiadań wyrażających ostrą krytykę obyczajowości mieszczańskiej. [przypis edytorski]
Maupassant, Guy de (1850–1893) — francuski pisarz, przedstawiciel naturalizmu; autor m.in. powieści Bel-Ami (1885) oraz wielu opowiadań wyrażających ostrą krytykę obyczajowości mieszczańskiej. [przypis edytorski]
Maupassant, Guy de (1850–1893) — francuski pisarz zaliczany do nurtu naturalizmu i dekadentyzmu, znany zwłaszcza ze swoich nowel, w których zawarł doświadczenie wojny francusko-pruskiej. [przypis edytorski]
Maupassant, Guy de (1850–1893) — wybitny fr. pisarz-naturalista; autor wielu znakomitych opowiadań wyrażających ostrą krytykę obyczajowości mieszczańskiej. [przypis redakcyjny]
Maupertuis, Pierre Louis Moreau de (1698–1759) — matematyk, fizyk, filozof, geograf, geodeta i astronom fr.; członek Akademii Nauk (od 1723); kierował wyprawą do Laponii (1736–37), której uczestnikiem był również fizyk i astronom szwedzki Anders Celsius, podjętej w celu pomiaru długości południka oraz ustalenia kształtu globu ziemskiego (następnie Maupertuis opublikował pracę na ten temat) przez obliczenie spłaszczenia kuli ziemskiej na biegunach. [przypis edytorski]
Maura, Antonio (1853–1925) — hiszpański polityk, pięciokrotny premier Hiszpanii (1903–1904, 1907-1909, 1918, 1919 i 1921–1922); początkowo w Partii Liberalnej, od 1902 w Partii Konserwatywnej, której przewodził w latach 1903–1912. [przypis edytorski]
Maurel, Victor (1848–1923) — francuski śpiewak operowy, baryton. [przypis edytorski]
mauretański — związany z Maurami; przym. stosowany zwykle w odniesieniu do stylu archit. charakterystycznego dla budowli islamskich w Hiszpanii. [przypis edytorski]
mauretański — związany z Maurami; przym. stosowany zwykle w odniesieniu do stylu mebli i architektury charakterystycznego dla budowli islamskich w Hiszpanii. [przypis edytorski]
Mauretania — tu: prowincja rzym. na płn. wybrzeżu Afryki nad Morzem Śródziemnym (dziś: obszar płn. Maroka i płn. Algierii). [przypis edytorski]
Maur (hist.) — od średniowiecza do pocz. XIX w.: europejska nazwa na określenie muzułmańskich mieszkańców Płw. Iberyjskiego i płn.-zach. Afryki; tu: pogardl. o stronnikach królestwa Aragonii, w obecnej płn.-wsch. Hiszpanii, które w XIV w. władało Korsyką, Sardynią, Sycylią i płd. częścią Płw. Apenińskiego. [przypis edytorski]
Maurín, Joaquín (1896–1973) — hiszpański dziennikarz, polityk komunistyczny i rewolucyjny; przywódca Partii Robotniczej i Chłopskiej oraz Partii Robotniczej Zjednoczenia Marksistowskiego, aktywny głównie w Katalonii; we wrześniu 1936 aresztowany podczas próby przedostania się z frankistowskiej Galicji do strefy republikańskiej; jego tożsamość odkryto dopiero po roku; oszczędzony dzięki interwencji wysokiego rangą krewnego w wojsku Franco, po 9 latach w więzieniu wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. [przypis edytorski]
Maurice Charles Donnay (1859–1945) — fr. dramatopisarz; związany z kabaretem Chat Noir, autor głównie komedii; od 1907 członek Akademii Francuskiej. [przypis edytorski]
Maurice, Frederick Denison (1805–1872) — angielski teolog anglikański, pisarz, eseista, jeden z twórców chrześcijańskiego socjalizmu. [przypis edytorski]
Maurice, Frederick Denison (1805–1872) — angielski teolog, pisarz i eseista, jeden z twórców chrześcijańskiego socjalizmu. [przypis edytorski]
Maurice Hennequin (1863–1926) — belgijski dramatopisarz; autor licznych komedii i wodewilów; współpracował z Georgesem Feydeau. [przypis edytorski]
Maurice Maeterlinck (1862–1949) — belgijski pisarz, dramaturg, twórca dramatu symbolicznego, np. Peleas i Melizanda (1893). [przypis edytorski]
Maurice Maeterlinck (1862–1949) — piszący po francusku belgijski dramaturg, eseista i poeta. [przypis edytorski]
Mauritius — wyspa na Oceanie Indyjskim, ok. 900 km na wsch. od Madagaskaru. [przypis edytorski]
Maurois, André, właśc. Émile Herzog (1885–1967) — fr. pisarz; biografista, autor powieści psychologiczno-obyczajowych (m.in. Climats, tj. w tłum. pol. Klimaty z 1928 r.), prac historycznych, esejów oraz pamiętników; pseudonim pisarski André Maurois stał się oficjalnym nazwiskiem pisarza w 1947. [przypis edytorski]
Maurois, André, właśc. Émile Salomon Wilhelm Herzog (1885–1967) — pisarz francuski, autor wielu biografii sławnych pisarzy i polityków. [przypis edytorski]
Maurois, André właśc. Herzog, Émile (ur. 1885–1967) — francuski pisarz. [przypis edytorski]
Maurowie (hist.) — od średniowiecza do pocz. XIX w.: europejska nazwa na określenie muzułmańskich mieszkańców Płw. Iberyjskiego i płn.-zach. Afryki, z pochodzenia w większości Berberów (rdzennych mieszkańców Afryki Płn.). [przypis edytorski]
Maurowie hiszpańscy, którzy podzielili los swego króla… — akt kapitulacji Grenady (1492) pozwalał chętnym muzułmanom na wyjazd do Afryki, pozostałym gwarantował zachowanie majątków i swobodę wyznania oraz praktykowania swoich obyczajów w Grenadzie; od 1499 rozpoczęto akcję przymusowych chrztów, co doprowadziło do wybuchu powstania i wydania w 1501 dekretu zobowiązującego muzułmanów mieszkających w królestwie Kastylii do przyjęcia chrześcijaństwa albo opuszczenia kraju. W królestwie Aragonii, odrębnym prawnie od Kastylii, wyznawanie islamu było tolerowane do 1526. [przypis edytorski]
Maurowie — Ludwik Moro (Murzyn) i syn jego Maksymilian, książęta mediolańscy. [przypis redakcyjny]
Maurowie — mieszkańcy północnej Afryki, zwani gdzie indziej (I 1, w. 4) Murzynami. [przypis redakcyjny]
Maurowie — muzułmanie z Mauretanii (gł. Berberowie i Arabowie), którzy z płn. Afryki przybyli w 712 r. do Hiszpanii, pokonali Wizygotów i założyli tam państwo, słynące z wysokiej kultury i wspaniałej architektury. Chrześcijańscy sąsiedzi walczyli z nimi aż do XV w., kiedy to Izabela, królowa Kastylii, i Ferdynand, król Aragonii, pokonali wspólnie muzułmańskie Królestwo Granady. [przypis edytorski]
Maurowie — Nubowie, mieszkańcy Nubii (Abissynii), zwani też Murzynami. [przypis redakcyjny]
Maurowie — od średniowiecza do pocz. XIX w.: europejska nazwa na określenie muzułmańskich mieszkańców Płw. Iberyjskiego i płn.-zach. Afryki, z pochodzenia w większości Berberów (rdzennych mieszkańców Afryki Płn.). [przypis edytorski]
Maurowie — średniowieczne ludy (Berberowie i Arabowie), zamieszkujące Półwysep Iberyjski, które wywarły znaczny wpływ na kulturę Hiszpanii i Portugalii. [przypis edytorski]
Maurowie — tu: dowodzeni przez gen. Franco żołnierze z Maroka Hiszpańskiego (tzw. Armia Afrykańska), przerzuceni do Hiszpanii. [przypis edytorski]
Maurowie — w średniowieczu: określenie muzułmanów zamieszkujących na terenie dzisiejszej Hiszpanii. [przypis edytorski]
Maurras, Charles (1868–1952) — francuski myśliciel polityczny i filozof, monarchista, krytyk demokracji. [przypis edytorski]
Maurras, Charles (1868–1952) — fr. pisarz, działacz polityczny. [przypis edytorski]
Maurras (…) określił romantyzm jako (…) jako atak przeciw „le capital civilisateur de l'esprit classiquel” — [fr.: cywilizacyjny kapitał ducha klasycznego; red. WL] w Romantisme et Révolution, 1922, I wyd. 1905. [przypis autorski]
Maurya — fonetycznie zapisane imię Máire; chodzi o Marię, matkę Jezusa. [przypis edytorski]
Mauryce Blondel (1861–1949) — filozof francuski. [przypis edytorski]
Maurycjusz (539–602) — cesarz wschodniorzymski (bizantyński) w latach 582–602. [przypis edytorski]
Maurycy — cesarz grecki (bizantyński). [przypis redakcyjny]
Maurycy Nassauski, dziś Maurycy Orański, książę Nassau (1567–1625) — książę orański, stadhouder Niderlandów, prowadził walkę z Hiszpanami okupującymi Holandię. [przypis edytorski]
Maurycy Saski (1696–1750) — hrabia saski, wódz i strateg, marszałek Francji. [przypis edytorski]
Maurycyus cesarz pisał i wydawał niektóre złe prawa swe, przeciw prawom Boskim i kościelnym… — Skarga powołuje się tutaj na tekst Aimoinusa, Libri Quinque, De Gestis Francorum IV, 3, w którym jednak nie ma wzmianki o ostatnich słowach Maurycjusza. [przypis edytorski]
Mauryna — Maurytania, dziś Maroko. [przypis redakcyjny]
maurytański — dziś popr.: mauretański. [przypis edytorski]
maurytański — dziś popr.: mauretański; styl mauretański: styl archit. powstały w Hiszpanii pod wpływem sztuki islamu, z bogatą ornamentyką, rzeźbionymi kolumnami i kapitelami. [przypis edytorski]
maurytański — właśc. mauretański, odnoszący się do Maurów, które to słowo w średniowieczu oznaczało muzułmanów zamieszkujących Półwysep Iberyjski i północną Afrykę. [przypis edytorski]
Maury — właściwie Maurowie, średniowieczne ludy (w większości Berberowie), które wywarły ogromny wpływ na kulturę i architekturę dzisiejszej Hiszpanii i Portugalii. [przypis edytorski]
Mauthausen — właśc. Konzentrationslager Mauthausen-Gusen; zespół niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych, położony w pobliżu miejscowości Mauthausen niedaleko austriackiego Linzu Austrii, istniejący w latach 1938–1945. [przypis edytorski]
