Przypisy

adolescencja (z łac.) — młodość, wiek młodzieńczy. [przypis edytorski]

adolescentia (łac.) — młodość. [przypis edytorski]

Adolf Abrahamowicz (1849–1899) — komediopisarz, współpracował z Ryszardem Ruszkowskim (Oddajcie mi żonę, Florek, Mąż z grzeczności). [przypis edytorski]

Adolf (fr. Adolphe) — powiastka Benjamina Constanta (1767–1830) wyd. w 1816, arcydzieło fr. literatury romantyzmu, opowiadająca o miłości introwertycznego, melancholijnego młodego narratora do starszej kobiety. [przypis edytorski]

Adolf, Korynna, Klaryssa, Manon — tytułowe postaci z popularnych powieści: Adolf (1816) Beniamina Constanta, Korynna czyli Włochy (1807) Madame de Staël, Klaryssa czyli historia młodej damy (1748) Samuela Richardsona i Historia kawalera des Grieux i Manon Lescaut (1731) Antoine'a Prévosta. [przypis edytorski]

Adolf Pilch ps. „Dolina” (1914–2000) — cichociemny, uczestnik kampanii francuskiej 1940 r., zrzucony w kraju w lutym 1943, dowódca partyzantki AK w Górach Świętokrzyskich i na Nowogródczyźnie, po wojnie na emigracji w Wielkiej Brytanii. [przypis edytorski]

Adolf, wielki książę Luksemburga (1817–1905) — pierwszy wielki książę Luksemburga z niemieckiej dynastii Nassau (od 1890), wcześniej książę Nassau (1839–1866), zdetronizowany przez Prusaków po zajęciu i aneksji jego księstwa. [przypis edytorski]

Adolphe Georges Guéroult (1810–1872) — fr. publicysta i polityk, zwolennik doktryny Saint-Simona, antyklerykał, postulował rozdział religii i państwa. [przypis edytorski]

ad omnes praerogativas (łac.) — do wszystkich przywilejów; do wszelkiego pierwszeństwa. [przypis edytorski]

Adonai a. Adonaj (hebr.) — Pan; określenie biblijnego Boga z powodów religijnych używane w judaizmie zamiast właściwego imienia: Jahwe. [przypis edytorski]

Adonais — elegia Shelleya na cześć Keatsa z 1821 r. [przypis edytorski]

Adonais — elegia Shelleya na śmierć Johna Keatsa, opublikowana w 1821 roku. [przypis edytorski]

Adonis (mit. gr.) — młodzieniec, który ze względu na swą urodę był ukochanym Afrodyty i Persefony; boginie rywalizowały o niego, w efekcie sprzeczki bogów Adonis zginął stratowany przez dzika, lecz został wskrzeszony przez Zeusa; w staroż. Grecji Adonis był otoczony kultem, który dotarł w te rejony w okresie archaicznym z terenów bliskowschodnich: śmierć i zmartwychwstanie Adonisa odzwierciedlały cykliczne zmiany w przyrodzie (stąd u Safony wzmianka o jesiennych liściach w chwili śmierci Adonisa). [przypis edytorski]

Adonis (mit. gr.) — młodzieniec, ulubieniec Afrodyty. [przypis edytorski]

Adonis (mit. gr.) — otaczany kultem piękny młodzieniec, w którym kochały się boginie Afrodyta i Persefona. Na skutek sprzeczki bogów Adonis zginął stratowany przez dzika, po czym został wskrzeszony przez Zeusa. [przypis edytorski]

Adonis (mit. gr.) — otaczany kultem piękny młodzieniec, w którym kochały się boginie Afrodyta i Persefona. Na skutek sprzeczki bogów Adonis zginął stratowany przez dzika, po czym został wskrzeszony przez Zeusa. Kult Adonisa dotarł do Grecji w okresie archaicznym z terenów bliskowschodnich. [przypis edytorski]

Adonis (mit. gr.) — otaczany kultem piękny młodzieniec, w którym kochały się boginie Afrodyta i Persefona. Na skutek sprzeczki bogów Adonis zginął stratowany przez dzika, po czym został wskrzeszony przez Zeusa. Kult Adonisa dotarł do Grecji w okresie archaicznym z terenów bliskowschodnich, jego śmierć i zmartwychwstanie odzwierciedlały cykliczne zmiany w przyrodzie. [przypis edytorski]

Adonis (mit. gr.) — otaczany kultem piękny młodzieniec, w którym kochały się boginie Afrodyta i Persefona. [przypis edytorski]

Adonis (mit. gr.) — otaczany kultem piękny młodzieniec, w którym kochały się boginie Afrodyta i Persefona, rywalizujące o niego; kiedy zginał na polowaniu, rozszarpany przez dzika, Afrodyta uprosiła Zeusa, by pozwolił Adonisowi spędzać z nią wiosnę i lato na ziemi, a jesień i zimę z Persefoną w krainie zmarłych. [przypis edytorski]

Adonis (mit. gr.) — piękny młodzieniec, o którego spierały się Afrodyta i Persefona. [przypis edytorski]

Adonis (mit. gr.) — piękny młodzieniec, ulubieniec bogini Afrodyty. [przypis edytorski]

Adonis (mit. gr.) — ulubieniec bogini piękna i miłości, Afrodyty; tu: czuły kochanek. [przypis edytorski]

Adonis (mit. gr.) — w mitologii greckiej piękny młodzieniec, ulubieniec Afrodyty. [przypis edytorski]

Adonis (mit. gr.; z hebr. Adonai: Pan) — piękny młodzieniec, ulubieniec Afrodyty; w staroż. Grecji obdarzany czcią boską, stał się obiektem kultu religijnego. [przypis edytorski]

adonis — tu iron.: piękny mężczyzna, wzór urody męskiej; w mit. gr. Adonis był pięknym młodzieńcem, w którym kochały się boginie Afrodyta i Persefona. [przypis edytorski]

Adonis — tu iron.: piękny mężczyzna, wzór urody męskiej; w mit. gr. młodzieniec, który ze względu na swą urodę był ukochanym Afrodyty i Persefony, które rywalizowały o niego. [przypis edytorski]

adonis — tu: kwiat o żółtych lub czerwonych płatkach. [przypis edytorski]

Adonis vernalis (bot.) — miłek wiosenny, roślina z rodziny jaskrowatych używana jako surowiec zielarski; ziele miłka jest stosowane w przewlekłej niewydolności krążenia i miażdżycy naczyń wieńcowych: działa silnie, szybko i krótkotrwale, usprawniając pracę serca i poprawiając krążenie krwi, wykazuje również działanie uspokajające i moczopędne. [przypis edytorski]

adoptacja (daw.) — adopcja, przysposobienie, prawne uznanie cudzego dziecka za własne. [przypis edytorski]

adoracja (z łac.) — tu: uwielbienie. [przypis edytorski]

adorator — wielbiciel. [przypis edytorski]

adoro, adorare (łac.) — czcić, szanować; tu 3. os. lp. cz. przesz. adorabat: czciła. [przypis edytorski]

adorować (z łac. adorare: błagać, czcić, wielbić modłami) — uwielbiać, zachwycać się. [przypis edytorski]

a double titre (franc.) — podwójnie. [przypis edytorski]

Adoxa (biol.) — piżmaczek, rodzaj krótko kwitnącej rośliny z drobnymi kwiatami i z cienkimi, pełzającymi rozłogami; poza Chinami występuje tylko jeden gatunek: piżmaczek wiosenny. [przypis edytorski]

ad parnassum grade — zniekszt. łac. gradus ad Parnassum, tj. krok na Parnas. [przypis edytorski]

ad patres (łac.) — do ojców. [przypis edytorski]

ad personam (łac.) — do osoby; tu: do konkretnej osoby. [przypis edytorski]

ad primum (łac.) — po pierwsze. [przypis edytorski]

Adrast — Adrastus, król Argos, teść Polinicesa, jedyny z siedmiu bohaterów wyszedł cało spod Teb. [przypis edytorski]

Adrastea a. Adrasteja (mit. gr.) — bogini nieuchronnej sprawiedliwości (jej imię tłumaczy się jako „Nieunikniona”, „Ta, której nic nie umknie”), utożsamiana z Nemezis. [przypis edytorski]

Adrasteja (mit. gr.) — córka Ananke, bogini sprawiedliwości i losu (jej imię tłumaczy się jako „Nieodwracalna”, „Nieunikniona”, „Nieuchronna”, „Ta, której nic nie umknie”), utożsamiana z Nemezis; także: opiekunka gór; godzić się z Andrasteją: godzić się ze swym losem. [przypis edytorski]

Adrast, król Daunyjczyków — bezbożny i wojowniczy władca z powieści Przygody Telemaka (fr. Les aventures de Télémaque, 1699). W V księdze Emila wychowawca tytułowego bohatera czyta z nim tę powieść, omawiając stosunki międzynarodowe, i wspomina, że Adrasta można zidentyfikować we współczesnej Europie. [przypis edytorski]

Adrastos (mit. gr.) — król Argos, greckiego miasta w Argolidzie; za namową zięcia Polinika stanął na czele wyprawy siedmiu wodzów przeciw Tebom. [przypis edytorski]

Adrast — wojownik trojański (pojawiający się w dalszych partiach tekstu bohater o tym samym imieniu to król Sikionu). [przypis edytorski]

ad rebelionem (z łac.) — do rebelii. [przypis edytorski]

(ad.) rectificandum (łac.) — do poprawienia. [przypis edytorski]

(ad) regnandum (łac.) — do rządzenia, do królowania. [przypis edytorski]

ad rem (łac.) — do rzeczy; argument ad rem: argument rzeczowy, odnoszący się do sedna omawianej sprawy. [przypis edytorski]

ad rem (łac.) — do rzeczy. [przypis edytorski]

adres (daw.) — pismo zbiorowe wystosowane do osoby wybitnej lub zajmującej wysokie stanowisko. [przypis edytorski]

adresnyj stoł (ros.) — punkt informacji o adresach. [przypis edytorski]

adres — tu: list zbiorowy. [przypis edytorski]

adres — tu: zwrot, nagłówek listu. [przypis edytorski]

Adria — elegancki lokal funkcjonujący w Warszawie przy ulicy Moniuszki 10 w latach 1931–1944. [przypis edytorski]

Adria — elegancki lokal funkcjonujący w Warszawie przy ulicy Moniuszki 10 w latach 1931–1944. [przypis edytorski]

Adria — modna w okresie międzywojennym, elegancka restauracja i dancing w Warszawie przy ulicy Moniuszki 10; lokal funkcjonował w latach 1931–1944, słynął z oranżerii pod szklanym dachem i parkietu obrotowego. [przypis edytorski]

Adria — modny w l. 30. XX w. lokal gastronomiczno-rozrywkowy, mieszczący się w elegancko urządzonej suterenie (tzw. przyziemiu) oraz podziemiach budynku przy ul. Moniuszki 10 (po wojnie Moniuszki 8) w Warszawie; lokal składał się z hallu, kawiarnianego ogrodu zimowego pod szklanym dachem (z roślinami oraz ptakami), sali kawiarnianej, baru oraz sali dancingowej (tu atrakcję stanowił parkiet obrotowy); kierownikiem i współwłaścicielem „Adrii” był Franciszek Moszkowicz; lokal funkcjonował w l. 1931–1944; w międzywojniu w „Adrii” spotykała się elita towarzyska i kręgi rządowe. [przypis edytorski]

Adrianopol — założone w starożytności miasto na Nizinie Trackiej; ob. Edirne, w europejskiej, płn-zach. części Turcji, w pobliżu granicy z Grecją i Bułgarią. [przypis edytorski]

Adria — słynny warszawski lokal, otwarty w r. 1931. [przypis edytorski]

Ad rivum eundem Lupus et Agnus venerant (łac.) — Nad ten sam potok przyszli Wilk i Baranek… [przypis edytorski]

(ad) ruinandum (łac.) — do niszczenia. [przypis edytorski]

Adryjatykiem — Adriatykiem; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

ad secundum (łac.) — po drugie. [przypis edytorski]

ad specialia (łac.) — do szczegółowych. [przypis edytorski]

ad sui ipsius augendam famam (łac.) — dla zwiększenia własnej sprawy. [przypis edytorski]

adsum (łac.) — obecna. [przypis edytorski]

adsum (łac.) — obecny. [przypis edytorski]

ad te clamamus, flentes, gementes exules, filii Haevae (łac.) — do ciebie wołamy płaczący, jęczący wygnańcy, synowie Ewy. [przypis edytorski]

Adua — miasto w północnej Etiopii (dawnej Abisynii), miejsce bitwy stoczonej 1 marca 1896, podczas której włoski korpus inwazyjny doznał porażki w starciu z wojskami etiopskimi. W 1935 roku wybuchła druga wojna włosko-abisyńska: 3 października do Etiopii wtargnęły wojska faszystowskich Włoch, w skład których wchodziły dywizje tzw. Czarnych Koszul, paramilitarnej formacji utworzonej przez Mussoliniego. Armia etiopska, mimo zaciętego oporu, uległa przewadze wojsk włoskich, wyposażonych w samoloty, czołgi, artylerię, wielokrotnie używających gazów bojowych. Podbitą w 1936 Etiopię włączono do Włoskiej Afryki Wschodniej. [przypis edytorski]

adukacja (gw.) — edukacja, tu: wykształcenie. [przypis edytorski]

adultera (łac.) — cudzołożnica. [przypis edytorski]

ad umbras (łac.) — między cienie zmarłych. [przypis edytorski]

ad unguem (łac.) — dosł.: do paznokcia; dokładnie, skrupulatnie, starannie. [przypis edytorski]

ad usum delphini (łac.) — dosł.: do użytku delfina, tj. francuskiego następcy tronu; ocenzurowane, ze względów moralnych, wydania klasyków łacińskich przeznaczone dla syna Ludwika XIV; ogólnie: wersje utworów przeznaczone dla dzieci i młodzieży. [przypis edytorski]

ad usum (łac.) — na użytek. [przypis edytorski]

ad usum scholarum (łac.) — na użytek uczniów. [przypis edytorski]

Ad Venerem (łac.) — do Wenus. [przypis edytorski]

advertisment (ang.) — ogłoszenia, reklama. [przypis edytorski]

Advocatus Diaboli (łac.: adwokat diabła) — potoczna nazwa urzędnika znanego oficjalnie jako Promotor Wiary (łac. promotor fidei), który w procesie kanonizacyjnym ma za zadanie znalezienie ewentualnych wad i grzechów kandydata na świętego, tak aby decyzja o kanonizacji była podejmowana tylko w przypadku naprawdę godnych kandydatów. [przypis edytorski]

advocatus diaboli (łac.) — adwokat diabła. [przypis edytorski]

advocatus (łac.) — adwokat, prawnik; tu: wójt. [przypis edytorski]

ad vocem populi (łac.) — do powszechnego głosu (tj. zdania, opinii), do głosu ludu. [przypis edytorski]

adwans (fonet. ang. advance) — zaliczka. [przypis edytorski]

adwent — okres (zwykle czterotygodniowy, liczony kolejnymi niedzielami) poprzedzający święta Bożego Narodzenia (25 grudnia a. 6 stycznia) w kościołach chrześcijańskich. [przypis edytorski]

adwent (z łac. adventus: przyjście) — okres (zwykle czterotygodniowy, liczony kolejnymi niedzielami) poprzedzający święta Bożego Narodzenia (25 grudnia a. 6 stycznia) w kościołach chrześcijańskich. [przypis edytorski]

adwerbia — przysłówki. [przypis edytorski]

adwersant — dziś: adwersarz, tj. przeciwnik. [przypis edytorski]

adwersarz (daw., z łac.) — przeciwnik, oponent. [przypis edytorski]

adwersarz — przeciwnik. [przypis edytorski]

adwersarz — przeciwnik w sporze. [przypis edytorski]

ady a. dyć (daw.) — przecież, właśnie, ale. [przypis edytorski]

ady a. dyć (daw.) — przecież, właśnie, ależ. [przypis edytorski]

adybym zamarła (gw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika: a dyć zamarłabym, tj.: to przecież umarłabym. [przypis edytorski]

adyć (gw.) — ależ, przecież. [przypis edytorski]

adyć (gw.) — przecież. [przypis edytorski]

adyć (gw.) — zaprawdę, przecież. [przypis edytorski]

adyć (gw.) — zaprawdę; przecież. [przypis edytorski]

ady (daw.) — przecież, jednak, ależ. [przypis edytorski]

Adyga — rzeka w płn. Włoszech. [przypis edytorski]