Przypisy

sceptr (daw.) — berło, symbol władzy. [przypis edytorski]

sceptrum a. sceptr (starop., z łac.) — berło. [przypis edytorski]

sceptrum (łac.) — berło. [przypis edytorski]

sceptrum (starop.) — berło. [przypis edytorski]

sceptrum (starop.; z łac.) — berło. [przypis edytorski]

sceptycyzm (filozof.) — pogląd filozoficzny, wywodzący się ze starożytnej Grecji, ktory podważa pełną wiarygodność ludzkiego poznania. [przypis edytorski]

sceptycyzm metody a. sceptycyzm metodologiczny — kwestionowanie poszczególnych twierdzeń w celu ich potwierdzenia lub obalenia, które ma prowadzić do znalezienia tych, które są pewne i mogą posłużyć za fundament do budowania systemu. Taką metodą posługiwał się Kartezjusz w swojej Rozprawie o metodzie (zob. Kartezjusz). [przypis edytorski]

sceptycznie — powątpiewająco, niedowierzająco. [przypis edytorski]

sceptyk Słonimskiego — jak zauważył Tomasz Szarota, Sobański cytuje tu komedię Antoniego Słonimskiego Rodzina, której premiera odbyła się w Warszawie w 1933 r. Tekst był opublikowany w „Wiadomościach Literackich” (1934, nr 13). [przypis edytorski]

sceptyzm — dziś popr.: sceptycyzm. [przypis edytorski]

Scewola — właśc. Gaius Mucius Cordus; legendarny bohater rzymski, który został wysłany, by zamordować króla etruskiego Porsennę oblegającego ze swą armią Rzym w 508 p.n.e.; gdy został jednak schwytany w obozie wroga, włożył rękę w ogień, by dowieść, że nie straszne mu tortury ani śmierć; takie męstwo przekonało Porsennę, by puścić wolno zamachowca; nosił on odtąd z chlubą przydomek Scaevola, tzn. Mańkut. [przypis edytorski]

Scewola — właśc. Gaius Mucius Cordus; legendarny bohater rzymski, który został wysłany, by zamordować króla etruskiego Porsennę oblegającego ze swą armią Rzym w 508 p.n.e.; gdy został jednak schwytany w obozie wroga, włożył rękę w ogień, by dowieść, że nie straszne mu tortury ani śmierć; takie męstwo przekonało Porsennę, by puścić wolno zamachowca; nosił on odtąd z chlubą przydomek Scaevola, tzn. Mańkut. [przypis edytorski]

schaben und scharren — knausern und Geld zusammenkratzen. [przypis edytorski]

Schacht, Hjalmar (1877–1970) — ekonomista niemiecki, w latach 1933–1939 prezes Banku Rzeszy. Sądzony w procesie norymberskim, uniewinniony. [przypis edytorski]

Schade dass die Natur (…) zum Schelmen der Stoff (niem.) — Szkoda, że natura stworzyła z ciebie tylko jednego człowieka, ponieważ materiał był na godnego mężczyznę i na hultaja (epigram nr 20, pt. Prorok, ze zbioru epigramatów satyrycznych Xenien, napisanego w 1796 wspólnie przez Johanna Wolfganga Goethego oraz jego przyjaciela Friedricha Schillera). [przypis edytorski]

schadenfreuda, właśc. Schadenfreude (niem.) — przyjemność czerpana z cudzego niepowodzenia. [przypis edytorski]

Schadenfreude (niem.) — radość z cudzej krzywdy (termin z psychoanalizy Freuda). [przypis edytorski]

Schadenfreude (niem.) — radość z niepowodzeń innych. [przypis edytorski]

schadzka — tu: zgromadzenie. [przypis edytorski]

Schaffner (niem.) — konduktor. [przypis edytorski]

Scharf, Ludwig (1864–1939) — poeta, pisarz i tłumacz niem., skrajny naturalista, otwarcie głoszący ateizm, autor Lieder eines Menschen (1892). [przypis edytorski]

Scharlachküpe — Färbekessel. [przypis edytorski]

schauderhafte Geschichten (niem.) — okropne historie; opowieści takie, że ciarki przechodzą. [przypis edytorski]

Schauen's, dass Sie weiter kommen (niem.) — Zobaczymy, co pan wskórasz. [przypis edytorski]

Schauen Sie mal, Doktor! (niem.) — Proszę spojrzeć, panie doktorze! [przypis edytorski]

Schaukal, Richard von (1874–1942) — poeta morawsko-austriacki. [przypis edytorski]

scheda — całość lub część dziedziczonego majątku. [przypis edytorski]

scheda — dziedzictwo. [przypis edytorski]

scheda — dziedzictwo, spadek; tu: Italia uważana przez Eneasza za spadek po przodkach. [przypis edytorski]

scheda — odziedziczony majątek, szczególnie ziemia; spadek. [przypis edytorski]

scheda — spadek, odziedziczony majątek. [przypis edytorski]

scheda — spadek. [przypis edytorski]

Scheerbart, Paweł (1863–1915) — niemiecki pisarz modernistyczny; autor fantastycznych opowiadań, w których humor graniczy z groteską. [przypis edytorski]

Scheffer, Ary (1795–1858) — francuski malarz pochodzenia holenderskiego. [przypis edytorski]

Scheffer, Ary (1795–1858) — malarz francuski pochodzenia holenderskiego. [przypis edytorski]

Scheffer, Ary (1795–1858) — malarz francuski, przedstawiciel romantyzmu, autor obrazów ilustrujących dzieła Goethego, portrecista. [przypis edytorski]

Scheffer, Ary (1795–1858) — malarz francuski, przedstawiciel romantyzmu, autor obrazów ilustrujących dzieła Goethego, portrecista. [przypis edytorski]

scheiba (z niem.) — tu: płytka metalowa z otworem, podkładana pod główkę śruby lub pod nakrętkę. [przypis edytorski]

Scheideman, Philipp (1865–1939) — niemiecki polityk, członek partii SPD, kanclerz. [przypis edytorski]

Scheinproblem (niem.) — pseudo-problem, problem pozorny. [przypis edytorski]

schełtany (daw.) — rozchwiany, obluzowany. [przypis edytorski]

Schelling, Caroline (1763–1809) — niemiecka intelektualistka, pisarka i tłumaczka epoki romantyzmu, uważana za muzę różnych romantycznych poetów i myślicieli; urodzona jako Caroline Michaelis, nazwisko Böhmer nosiła po pierwszym mężu (zm. w 1788); podczas wojny z rewolucyjną Francją schroniła się w domu G. Forstera (1793), z którym po odejściu jego żony pozostawała w związku; następnie wyszła za mąż za A. W. Schlegela (1796), a po rozwodzie z nim za F. Schellinga (1803). [przypis edytorski]

Schelling, Friedrich (1775–1854) — filozof niemiecki. [przypis edytorski]

Schelling, Friedrich (1775–1854) — niemiecki filozof, inicjator romantyzmu. Był (podobnie jak Fichte i Hegel) jednym z najważniejszych przedstawicieli idealizmu niemieckiego, nurtu filozoficznego, według którego myśl (duch) jest pierwotna wobec materii i nadaje jej kształt. Czynnik empiryczny był przez idealistów lekceważony, co spowodowało w tym okresie gruntowny rozłam między niemiecką filozofią a nauką. [przypis edytorski]

Schelling, Friedrich (1775–1854) — niemiecki filozof, przedstawiciel idealizmu. [przypis edytorski]

Schelling, Friedrich Wilhelm (1775–1854) — filozof niem., inicjator romantyzmu; był (podobnie jak Fichte i Hegel) jednym z najważniejszych przedstawicieli idealizmu niemieckiego, nurtu filozoficznego, według którego myśl (duch) jest pierwotna wobec materii i nadaje jej kształt; czynnik empiryczny był przez idealistów lekceważony, co spowodowało w tym okresie gruntowny rozłam między niemiecką filozofią a nauką. [przypis edytorski]

Schelling, Friedrich Wilhelm (1775–1854) — niemiecki filozof, inicjator romantyzmu. Był (podobnie jak Fichte i Hegel) jednym z najważniejszych przedstawicieli idealizmu niemieckiego, nurtu filozoficznego, według którego myśl (duch) jest pierwotna wobec materii i nadaje jej kształt. Czynnik empiryczny był przez idealistów lekceważony, co spowodowało w tym okresie gruntowny rozłam między niemiecką filozofią a nauką. [przypis edytorski]

Schelling, Friedrich Wilhelm (1775–1854) — niemiecki filozof, jeden z głównych przedstawicieli klasycznego idealizmu niemieckiego, inicjator romantyzmu. [przypis edytorski]

Schelling, Friedrich Wilhelm (1775–1854) — słynny filozof romantyzmu niemieckiego; renesans jego doktryn przeżywała bohema niemiecka. [przypis edytorski]

Schelling, Friedrich Wilhelm Joseph (1775–1854) — niemiecki filozof, jeden z najważniejszych przedstawicieli idealizmu niemieckiego. [przypis edytorski]

Schelling, Friedrich Wilhelm Joseph von (1775–1854) — niemiecki filozof, wybitny reprezentant klasycznego idealizmu. Chodzi prawdopodobnie o książkę Kuno Fischera Friedrich Wilhelm Joseph Schelling (Volume 6 di Son: Geschichte der neuern Philosophie, Bassermann, 1872). [przypis edytorski]

Schelm — hier: Schlucker. [przypis edytorski]

Schergen — Gerichtsdiener. [przypis edytorski]

Schering — być może odniesienie do prac badawczych niemieckiego koncernu farmaceutycznego Schering AG, założonego przez aptekarza Ernsta Christiana Friedricha Scheringa (1824–1889); koncern w 1928 wprowadził na rynek pierwszy preparat hormonalny. [przypis edytorski]

Scherr, Johannes (1817–1886) — niemiecki historyk i pisarz. [przypis edytorski]

Scherz, Ironie und tiefere Bedeutung (niem.) — żart, ironia i głębsze znaczenie. [przypis edytorski]

scherzo (muz.) — utwór instrumentalny o trójdzielnej budowie i szybkim tempie. [przypis edytorski]

scherzo — utwór instrumentalny o trójdzielnej budowie i szybkim tempie. [przypis edytorski]

Schicht — warszawskie przedsiębiorstwo, produkujące m.in. mydło. [przypis edytorski]

Schicksal (niem.) — przeznaczenie. [przypis edytorski]

Schillera i Goethego — Friedrich Schiller (1759–1805): czołowy niemiecki poeta, filozof i dramatopisarz, przyjaciel Goethego; Johann Wolfgang Goethe (1749–1832): jeden z najwybitniejszych autorów niemieckich, poeta, dramaturg, prozaik. [przypis edytorski]

Schiller, Friedrich (1759–1805) — czołowy niemiecki poeta, dramatopisarz, teoretyk sztuki; przyjaciel Goethego; początkowo przedstawiciel preromantycznego nurtu burzy i naporu (niem. Sturm und Drang), później tworzył w stylu klasycznym. [przypis edytorski]

Schiller, Friedrich (1759–1805) — czołowy niemiecki poeta, dramatopisarz, teoretyk sztuki; przyjaciel Goethego; początkowo przedstawiciel preromantycznego nurtu burzy i naporu (niem. Sturm und Drang), później tworzył w stylu klasycznym; znany z dramatu historycznego (np. Dziewica Orleańska) i romantycznych ballad (np. Rękawiczka), a także z Ody do radości (1785). [przypis edytorski]

Schiller, Friedrich (1759–1805) — czołowy niemiecki poeta, dramatopisarz, teoretyk sztuki. [przypis edytorski]

Schiller, Friedrich (1759–1805) — czołowy niemiecki poeta, filozof i dramatopisarz, przyjaciel Goethego. [przypis edytorski]

Schiller, Friedrich (1759–1805) — czołowy niemiecki poeta, filozof i dramatopisarz, przyjaciel Goethego. [przypis edytorski]

Schiller, Friedrich (1759–1805) — czołowy niemiecki poeta, teoretyk sztuki; starożytna historia przyjaźni wystawionej na próbę stanowi treść jego ballady Rękojmia (1799). [przypis edytorski]

Schiller, Friedrich (1759–1805) — czołowy niem. poeta, filozof i dramatopisarz, przyjaciel Goethego. [przypis edytorski]

Schiller, Friedrich (1759–1805) — niemiecki poeta, filozof, historyk, estetyk i dramaturg. [przypis edytorski]

Schiller, Friedrich (1759–1805) — niemiecki poeta, filozof, historyk, estetyk, teoretyk teatru i dramaturg. [przypis edytorski]

Schiller, Friedrich (1759–1805) — niemiecki poeta, pisarz, historyk i filozof. [przypis edytorski]

Schiller, Friedrich (1759–1805) — poeta, teoretyk sztuki; początkowo przedstawiciel preromantycznego nurtu burzy i naporu (niem. Sturm und Drang), później tworzył w stylu klasycznym; wraz z Goethem założył teatr w Weimarze; tworzył dramaty romantyczne i historyczne, ballady, wiersze i poematy, a także prace z zakresu historii, teorii sztuki i estetyki; najważniejsze jego dzieła to: Zbójcy (Die Räuber, 1781), Intryga i miłość (1783), Sprzysiężenie Fieska w Genui (1784), poemat Oda do radości (1786, muzykę do niej skomponował Beethoven; obecnie jest to hymn Unii Europejskiej); Don Carlos (1787–88); trylogia o Wallensteinie i wojnie trzydziestoletniej (Obóz Wallensteina, Dwaj Pikkolominowie, Śmierć Wallensteina; 1799); Maria Stuart (1800); Dziewica Orleańska (1801); Oblubienica z Messyny (1803) i Wilhelm Tell (1803–1804). [przypis edytorski]

Schiller, Friedrich (1759–1805) — poeta, teoretyk sztuki; początkowo przedstawiciel preromantycznego nurtu burzy i naporu (niem. Sturm und Drang), później tworzył w stylu klasycznym; wraz z Goethem założył teatr w Weimarze; tworzył dramaty romantyczne i historyczne, ballady, wiersze i poematy, a także prace z zakresu historii, teorii sztuki i estetyki. [przypis edytorski]

Schiller, Friedrich (1759–1805) — poeta, teoretyk sztuki; początkowo przedstawiciel preromantycznego nurtu burzy i naporu (niem. Sturm und Drang), później tworzył w stylu klasycznym; wraz z Goethem założył teatr w Weimarze; tworzył dramaty romantyczne i historyczne, ballady, wiersze i poematy, a także prace z zakresu historii, teorii sztuki i estetyki; do jego poematu pt. Oda do radości (1786) muzykę skomponował Ludvig van Beethoven; obecnie jest to hymn Unii Europejskiej. [przypis edytorski]

Schiller, Friedrich (1759–1805) — poeta, teoretyk sztuki; początkowo przedstawiciel preromantycznego nurtu burzy i naporu (niem. Sturm und Drang), później tworzył w stylu klasycznym; wraz z Goethem założył teatr w Weimarze; tworzył dramaty romantyczne i historyczne, ballady, wiersze i poematy, a także prace z zakresu historii, teorii sztuki i estetyki; najważniejsze dzieła Schillera to: Zbójcy (Die Räuber, 1781), Intryga i miłość (1783), Sprzysiężenie Fieska w Genui (1784), poemat Oda do radości (1786, muzykę do niej skomponował Beethoven; obecnie jest hymn Unii Europejskiej); Don Carlos (1787–88); Trylogia o Wallensteinie i wojnie trzydziestoletniej (Obóz Wallensteina, Dwaj Pikkolominowie, Śmierć Wallensteina; 1799); Maria Stuart (1800); Dziewica Orleańska (1801); Oblubienica z Messyny (1803) i Wilhelm Tell (1803–1804); Adam Mickiewicz przełożył jego balladę Rękawiczka. [przypis edytorski]

Schiller, Friedrich von (1759–1805) — niemiecki poeta, filozof, historyk, estetyk, teoretyk teatru i dramaturg. [przypis edytorski]

Schiller, Friedrich von (1759–1805) — niemiecki poeta, filozof, historyk i dramaturg, autor Ody do radości. [przypis edytorski]

Schiller, Friedrich, von (1759–1805) — niemiecki poeta romantyczny, przedstawiciel nurtu Sturm und Drang. [przypis edytorski]

Schiller, Friedrich von (1759–1805) — poeta, teoretyk sztuki, wraz z Goethem największy klasyk niemiecki; początkowo przedstawiciel preromantycznego nurtu burzy i naporu, później tworzył w stylu klasycznym; znany z dramatu historycznego (np. Dziewica Orleańska z 1801) i romantycznych ballad (np. Rękawiczka), a także z Ody do radości (1785). [przypis edytorski]

Schiller, Johann Christoph Friedrich von (1759–1805) — niemiecki poeta i filozof okresu romantyzmu, autor m.in. Ody do radości. [przypis edytorski]

Schiller, Leon (1887–1954) — reżyser, autor scenariuszy, krytyk i teoretyk teatru. [przypis edytorski]

Schillinger, Josef (1908–1943) — niemiecki SS-Oberscharführer w obozie koncentracyjnym Auschwitz. [przypis edytorski]

Schilling, Oskar — właściciel szopu (przedsiębiorstwa produkującego w getcie na potrzeby niemieckie) przy ul. Nowolipie. [przypis edytorski]

Schimele (z niem. schimmel) — pleśniowy; siwek. [przypis edytorski]

schimmel (niem.) — koń siwek. [przypis edytorski]

Schiocchi senza vergogna! Somari! (wł.) — głupcy bez wstydu, osły. [przypis edytorski]

Schirach, Baldur von (1907–1974) — przywódca Hitlerjugend (organizacji młodzieży nazistowskiej), następnie gauleiter Wiednia. [przypis edytorski]

Schirokauer, Arno (1899–1954) — niemiecki pisarz żydowskiego pochodzenia, germanista. [przypis edytorski]

schizma — formalny rozdział między wyznawcami jednej religii, spowodowany różnicami doktrynalnym. [przypis edytorski]

schizma — rozłam, formalny rozdział między wyznawcami jednej religii. [przypis edytorski]

schizma — rozłam między wyznawcami jednej religii lub wyznania, powodujący powstanie dwóch odrębnych grup z jednej pierwotnej. [przypis edytorski]

schizma — rozłam, oderwanie się podgrupy religijnej od danej grupy, także: sama ta podgrupa. [przypis edytorski]

schizmata a. schizmatyk — odstępca, uczestnik rozłamu; tu: prawosławny (nawiązanie do schizmy, która w 1054 r. podzieliła kościół chrześcijański na wschodni prawosławny i zachodni rzymski). [przypis edytorski]

schizmatycki — odstępczy, związany z rozłamem; tu: prawosławny (nawiązanie do schizmy, która w 1054 r. podzieliła kościół chrześcijański na wschodni prawosławny i zachodni rzymski). [przypis edytorski]

schizmatyk (gr.) — odstępca, odrzucający władzę papieża. [przypis edytorski]

schizmatyk — odstępca, odszczepieniec, osoba należąca do schizmy, podgrupy religijnej, która wydzieliła się z ram organizacyjnych danej grupy. [przypis edytorski]

schizmatyk — odstępca, uczestnik rozłamu; tu: prawosławny (nawiązanie do schizmy, która w 1054 r. podzieliła kościół chrześcijański na wschodni prawosławny i zachodni rzymski). [przypis edytorski]

schizm — dziś popr. schizma, formalny rozdział między wyznawcami jednej religii, spowodowany różnicami doktrynalnymi. [przypis edytorski]

schizofrenik to człowiek cierpiący na rozszczepienie jaźni — powszechny błąd, powtórzony przez autora lub bohatera: schizofrenia (gr. schizein: rozszczepiać, phren: umysł) nie musi wiązać się z rozszczepieniem jaźni, jest odrębną jednostką chorobową charakteryzującą się m.in. częściowym lub całkowitym zerwaniem kontaktu z rzeczywistością, któremu często towarzyszą urojenia. Jej nazwa odwołuje się do oddzielenia poszczególnych funkcji umysłowych, nie zaś od wyodrębnienia się dodatkowych osobowości. [przypis edytorski]

schizoidalny — przejawiający zachowania charakterystyczne dla schizofrenika, lecz nim nie będący. [przypis edytorski]