Przypisy

Ptolemejowie — dziś popr.: Ptolemeusze, dynastia pochodzenia macedońskiego panująca w staroż. Egipcie w latach 304–30 p.n.e., założona przez jednego z wodzów Aleksandra Wielkiego, Ptolemeusza (gr. Ptolemajos) I Sotera. Nazwa dynastii pochodzi od imienia założyciela oraz kolejnych władców, którzy nosili to samo imię. Pod rządami Ptolemeuszy stolica ich państwa, Aleksandria, stała się największym miastem świata śródziemnomorskiego oraz głównym centrum nauki i kultury hellenistycznej. Po śmierci ostatniej władczyni, Kleopatry VII, Egipt został prowincją rzymską. [przypis edytorski]

Ptolemeusza wdowa — w oryg.: the queen of Ptolemy; Kleopatra pochodziła z dynastii Ptolemeuszów; po wstąpieniu na tron poślubiła swego młodszego brata Ptolemeusza XIII, który odsunął ją od władzy i zmusił do emigracji, lecz zginął, występując przeciw wspierającym Kleopatrę wojskom Juliusza Cezara; następnie poślubiła jako współwładcę drugiego brata, Ptolemeusza XIV, którego po śmierci Cezara rozkazała zamordować, po czym objęła rządy w imieniu małoletniego Cezariona, swojego syna ze związku z Cezarem. [przypis edytorski]

Ptolemeusz Klaudiusz (ok. 100–ok. 168) — grecki astronom i geograf pracujący w Aleksandrii; rozwinął geocentryczny model świata, spisał kompendium wiedzy astronomicznej (Almagest). [przypis edytorski]

Ptolemeusz (Ptolemeusz Klaudiusz) (ok. 100–ok. 168) — gr. astronom i geograf, pracujący w Aleksandrii; rozwinął geocentryczny model świata, spisał kompendium wiedzy astr. (Almagest); opisał zasady tworzenia map, stworzył atlas geogr. ze współrz. ok. 8000 miejsc. [przypis edytorski]

Ptolemeusz (Ptolemeusz Klaudiusz) (ok. 100–ok. 168) — gr. astronom i geograf; rozwinął geocentryczny model świata, spisał kompendium wiedzy astr.; opisał zasady tworzenia map, stworzył atlas geogr. ze współrz. ok. 8000 miejsc. [przypis edytorski]

Ptolemeusz (Ptolemeusz Klaudiusz) (ok. 100–ok. 168) — grecki astronom i geograf pracujący w Aleksandrii; rozwinął geocentryczny model świata, spisał kompendium wiedzy astronomicznej (Almagest). [przypis edytorski]

Ptolemeusz (Ptolemeusz Klaudiusz) (ok. 100–ok. 168) — grecki astronom i geograf pracujący w Aleksandrii; rozwinął geocentryczny model świata, w którym nieruchoma Ziemia znajduje się w centrum wszechświata i stanowi środek dla otaczających ją koncentrycznych, obracających się, kryształowych sfer z umieszczonymi na nich planetami, Słońcem, Księżycem i gwiazdami. [przypis edytorski]

Ptolomeje — dziś popr.: Ptolemeusze, dynastia pochodzenia macedońskiego panująca w staroż. Egipcie w latach 304–30 p.n.e., założona przez jednego z wodzów Aleksandra Wielkiego, Ptolemeusza (gr. Ptolemajos) I Sotera. Nazwa dynastii pochodzi od imienia założyciela oraz kolejnych władców, którzy nosili to samo imię. Pod rządami Ptolemeuszy stolica ich państwa, Aleksandria, stała się największym miastem świata śródziemnomorskiego oraz głównym centrum nauki i kultury hellenistycznej. Po śmierci ostatniej władczyni, Kleopatry VII, Egipt został prowincją rzymską. [przypis edytorski]

Ptolomeów córa — Kleopatra Wielka (69–30 p.n.e.), córka Ptolemeusza XII Auletesa; po śmierci ojca w 51 r. p.n.e. objęła rządy w Egipcie, poślubiwszy, zgodnie z tradycją egipską, swego (dziesięcioletniego wówczas) brata Ptolemeusza XIII; była związana z Juliuszem Cezarem, któremu urodziła syna, Ptolemeusza XV Cezariona, a następnie z Markiem Antoniuszem i miała z nim troje dzieci: bliźnięta Aleksandra Heliosa i Kleopatrę Selene oraz syna Ptolemeusza Filadelfosa. Kiedy po bitwie pod Akcjum w 31 roku p.n.e. armia Oktawiana, pokonawszy połączone wojska Antoniusza i Kleopatry, wkroczyła do Egiptu, a starania o zapewnienie sukcesji tronu potomstwu Kleopatry nie powiodły się, Kleopatra popełniła samobójstwo 12 sierpnia 30 roku p.n.e. [przypis edytorski]

Ptolomeusze — dziś popr.: Ptolemeusze, dynastia pochodzenia macedońskiego panująca w staroż. Egipcie w latach 304–30 p.n.e., założona przez jednego z wodzów Aleksandra Wielkiego, Ptolemeusza (gr. Ptolemajos) I Sotera. Nazwa dynastii pochodzi od imienia założyciela oraz kolejnych władców, którzy nosili to samo imię. Pod rządami Ptolemeuszy stolica ich państwa, Aleksandria, stała się największym miastem świata śródziemnomorskiego oraz głównym centrum nauki i kultury hellenistycznej. [przypis edytorski]

Ptolomeusz — przedstawiciel dynastii pochodzenia macedońskiego, panującej w starożytnym Egipcie w latach 304–30 p.n.e. [przypis edytorski]

ptomainy — aminy z grupy diaminoalkanów: putrescyna (1,4-diaminobutan) i kadaweryna (1,5-diaminopentan); wytwarzane w procesach gnilnych białek, charakteryzujące się nieprzyjemnym zapachem; pot. jady trupie. [przypis edytorski]

p. t. — skrót od pleno titulo, z łac.: z zachowaniem wszystkich należnych tytułów. [przypis edytorski]

ptymetr (daw.; z fr. petit-maître) — fircyk, dandys, elegant. [przypis edytorski]

ptymetr (z fr. petit maître) — zdrobnienie od: mistrz, nauczyciel; tu: sztukmistrz. [przypis edytorski]

pūdymas — besiilsintis dirbamas laukas. [przypis edytorski]

pūdymas — paliktas neapsėtas dirbamas laukas. [przypis edytorski]

pūstynė — dykuma. [przypis edytorski]

publica opera (łac.) — budynki użyteczności publicznej. [przypis edytorski]

publice (łac.) — publicznie. [przypis edytorski]

publici iuris (łac.) — tu: publicznie dostępna. [przypis edytorski]

publicity (ang.) — reklama. [przypis edytorski]

publicum (łac.) — publiczność. [przypis edytorski]

publicznem — daw. forma N. i Msc. lp przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: publicznym. [przypis edytorski]

publicznych placów, na których, jak powiedział poeta, obywatel się blaskiem okrywa — por. Homer, Iliada IX 441. [przypis edytorski]

publika — daw.: dobro powszechne, sprawy publiczne; zgromadzenie publiczne, publiczność. [przypis edytorski]

publikaninie (hist.) — w państwie rzymskim dzierżawcy dochodów państwowych w prowincjach, pobierający podatki i opłaty i przekazujący skarbowi państwa zakontraktowaną sumę; różnica pomiędzy zebranymi pieniędzmi a kwotą umówioną ze skarbem stanowiła dochód publikanów, toteż często narzekano na ich chciwość i wyzysk. [przypis edytorski]

Publikola, właśc. Publius Valerius Publicola (zm. 503 p.n.e.) — rzymski arystokrata, polityk i dowódca, uważany za jednego z ojców założycieli republiki; jeden z przywódców powstania przeciwko Tarkwiniuszom, pierwszy konsul republiki (w 509 p.n.e., razem z Lucjuszem Juniuszem Brutusem); urząd konsula pełnił łącznie czterokrotnie; swoim oddaniem sprawie ludu zyskał sobie przydomek Publicola (Przyjaciel ludu). [przypis edytorski]

publikum (z łac.) — publika, publiczność, słuchacze. [przypis edytorski]

Publius Syrus, popr.: Publilius Syrus (I w. p.n.e.) — rzymski pisarz, znany jako autor zbioru kilkuset sentencji (Sententiae). [przypis edytorski]

Publius Terentius Afer (ok. 195 p.n.e.– po 159 p.n.e.) — komediopisarz rzymski. [przypis edytorski]

Publius Volumnius — filozof z I w. p.n.e., przyjaciel Brutusa. [przypis edytorski]

Publiusz i Kwintus, którzy nam (…) wodociągami wodę sprowadzili — informacja o członkach rodu wzięta z Plutarcha, ale ci byli potomkami, a nie przodkami Koriolana. Kwintus Marcjusz Rex był pretorem w 144 p.n.e. i na polecenie senatu wyremontował dwa istniejące akwedukty oraz zbudował nowy, większy: Aqua Marcia. [przypis edytorski]

pučka — nuo: pūška, t.y. patranka. [przypis edytorski]

Puccini, Giacomo (1858–1924) — włoski kompozytor muzyki operowej, jeden z wielkich mistrzów tradycyjnej opery. [przypis edytorski]

puc (daw., pot.) — blaga, kłamstwo. [przypis edytorski]

pucer (z niem. putzen: szorować, czyścić) — ordynans na służbie u oficera (w tym wypadku w randze lejtnanta, czyli porucznika). [przypis edytorski]

Puchaczew, dziś popr.: Pugaczow, Jemieljan (1742–1775), doński Kozak, który podając się za cudownie uratowanego cara Piotra III, wszczął powstanie chłopskie (1773–75), które ogarnęło całą południowo-zachodnią część cesarstwa rosyjskiego. [przypis edytorski]

puchar bliźniak — właśc. czara dwuuszna. [przypis edytorski]

puchar (daw.) — dziś popr.: puchar. [przypis edytorski]

puchar letejski (mit.) — Leta była jedną z rzek krainy zmarłych, a jej woda miała przynosić zapomnienie. [przypis edytorski]

puchar zyskać żaden nie ma chęci — dziś popr.: żaden nie ma chęci zyskać pucharu. [przypis edytorski]

puchlina — gromadzenie się zbyt dużej ilości płynu w jamach ciała. [przypis edytorski]

puchlina — nadmierne gromadzenie się wody w jamach ciała. [przypis edytorski]

puchlina — właśc. puchlina wodna, daw. określenie schorzenia polegającego na gromadzeniu się płynów w otrzewnej i ogólnym obrzęku; uważano niegdyś (co znajduje wyraz w tej bajce Krasickiego), że przyczyną choroby jest nadmierne spożywanie wody. [przypis edytorski]

puchlina wodna (med.) — historyczne sformułowanie medyczne odnoszące się do gromadzenia nadmiernej ilości płynu w tkankach. [przypis edytorski]

Puchną nogi i ciało — jest to tzw.obrzęk głodowy, którego przyczyną jest niedożywienie. Spowodowany jest procesem rozkładania białek w organizmie przy braku tłuszczów i węglowodanów. [przypis edytorski]

puchniejącą — dziś: puchnącą. [przypis edytorski]

pucówka (daw., pot.) — awantura. [przypis edytorski]

pucówka (daw., pot.) — ostre napomnienie, nagana. [przypis edytorski]

pucówka (daw., pot.) — ostre napomnienie, nagana; rzadziej: cięgi, chłosta. [przypis edytorski]

pucówka (daw., pot.) — ostre upomnienie; bura. [przypis edytorski]

pucołowaty — tu: gruby, wypchany. [przypis edytorski]

pucolana — drobny popiół lub pył wulkaniczny, składający się głównie z krzemionki; wykorzystywany w budownictwie z powodu zdolności do wiązania wapna. [przypis edytorski]

pucować się — obciążać kogoś winą w zeznaniach. [przypis edytorski]

pucz (rus.) — droga. [przypis edytorski]

pud — dawna rosyjska jednostka wagi, równa ok. 16 kg. [przypis edytorski]

pud — dawna rosyjska jednostka wagowa. [przypis edytorski]

pud — daw. ros. miara wagi, równa ok. 16,4 kg. [przypis edytorski]

pud — daw. rosyjska jednostka masy. [przypis edytorski]

pud — daw. rosyjska jednostka masy. Użycie przez autorkę rosyjskich jednostek wskazuje na to, że akcja noweli rozgrywa się w zaborze rosyjskim. W tekście pojawiają się także inne znaki, które wskazują na to, że miejscem zdarzeń jest Warszawa. [przypis edytorski]

pud — daw. rosyjska jednostka wagi. [przypis edytorski]

pud — daw. rosyjska jednostka wagi, równa ok. 16 kg. [przypis edytorski]

pudding — angielska potrawa o konsystencji gęstego budyniu lub miękkiego ciasta, powstała przez zmieszanie różnych składników z produktem zbożowym lub innym środkiem wiążącym oraz upieczenie lub ugotowanie całości; dawniej nazwa ta oznaczała słoną lub pikantną potrawę z mieszanki mięsa lub podrobów z dodatkami tłuszczu, pieczywa i łoju, zawiniętej w jelito lub żołądek i poddanej gotowaniu; obecnie puddingiem nazywa się głównie dania deserowe, sporządzane na słodko z ryżu, kaszy, mąki, mleka, jaj, suszonych owoców itp. [przypis edytorski]

pudding — angielski deser o konsystencji gęstego budyniu lub miękkiego ciasta. [przypis edytorski]

pudding — tradycyjna potrawa angielska o konsystencji budyniu sporządzana z owoców lub warzyw, nie zawsze na słodko. [przypis edytorski]

Pudełek Dżek miał dużo, bo papierosy wszyscy prawie palą — dawniej papierosy sprzedawano w blaszanych pudełeczkach. [przypis edytorski]

pudełka od papierosów — dawniej pudełka od papierosów były blaszane i dzieci zbierały je, by przechowywać w nich różne drobiazgi. [przypis edytorski]

pudenda origo (łac.) — wstydliwe pochodzenie; haniebne źródła itp. [przypis edytorski]

pudermanik (zdrobn.) — puderman: płaszcz wierzchni okrywający przed kurzem a. nakładany podczas toalety dla ochrony stroju wyjściowego. [przypis edytorski]

puderman — płaszcz osłaniający przed kurzem; krótka peleryna zakładana na ubranie podczas czesania i pudrowania. [przypis edytorski]

pudermantel — letni płaszcz noszony w podróży chroniący przed kurzem. [przypis edytorski]

pudermantel (z niem.) — płaszcz chroniący przed kurzem. [przypis edytorski]

pudermantel (z niem.) — płaszcz zakładany przy strzyżeniu włosów a. pudrowaniu peruki. [przypis edytorski]

pudermantel (z niem.) — tu: podwłośnik, pelerynka z białej, lekkiej tkaniny, chroniąca ubiór podczas czesania lub pudrowania włosów i peruki. [przypis edytorski]

pudeur (fr.) — skromność, delikatność; poczucie skromności, delikatności, przyzwoitości, dobrych obyczajów; tu: w formie lm (pudeurs). [przypis edytorski]

pudeur (fr.) — wstyd, wstydliwość, pudeurs: lm; tu: również aluzja do wyrażenia pudeur féminine, oznaczającego przen. kobiecość. [przypis edytorski]

pud — jednostka masy, używana dawniej w Rosji, ok. 16,38 kg. [przypis edytorski]

pud — jednostka masy w dawnej Rosji, przen. wielki ciężar. [przypis edytorski]

pud — jednostka wagi równa 40 funtom, czyli nieco mniej niż 16,5 kg. [przypis edytorski]

pudlarz (żart.) — myśliwy, który często pudłuje, nie trafia do celu. [przypis edytorski]

pudor (łac.) — wstyd. [przypis edytorski]

pudowy — ważący pud; pud: daw. ros. jednostka wagi, równa 16,38 kg. [przypis edytorski]

pudreta — nawóz wyrabiany ze sproszkowanych odchodów ludzkich, znany w krajach arabskich od starożytności. [przypis edytorski]

pudreta — rodzaj nawozu organicznego. [przypis edytorski]

pud — ros. jednostka wagi. [przypis edytorski]

pud — ros. jednostka wagi równa 40 funtom, czyli 16,38 kg. [przypis edytorski]

pud (ros.) — jednostka wagi, wynosząca nieco mniej niż 16,5 kg. [przypis edytorski]

pud — rosyjska jednostka wagi, ok. 16 kg. [przypis edytorski]

Pudyk — Bolesław Wstydliwy (1226–1279), książę krakowski, ost. przedstawiciel małopolskiej linii Piastów (z łac. Pudicus). [przypis edytorski]

pudziesz (gw.) — właśc.: pójdziesz; w znaczeniu: odejdź. [przypis edytorski]

Pueblo de Nuestra Señora la Reina de Los Angeles de Porciuncula (hiszp.) — Wioska Matki Boskiej Królowej Anielskiej z Porcjunkuli (Porcjunkula, z łac.: skrawek gruntu, to nazwa położonej pod Asyżem kaplicy pod wezwaniem Matki Bożej Anielskiej, którą w XIII w. św. Franciszek wskutek wizji odbudował własnymi rękami i przy której zapoczątkowany został ruch franciszkański). [przypis edytorski]

pueblo (hiszp.) — niewielka miejscowość, miasteczko, wioska. [przypis edytorski]

pueblo (hiszp.) — osiedle. [przypis edytorski]

pueblo (hiszp.) — wioska, osada. [przypis edytorski]

pueritia (łac.) — dzieciństwo; dziecinność. [przypis edytorski]

Puerta del Puente (hiszp.) — brama mostu. [przypis edytorski]

Puerta del Sol (hiszp.) — brama słońca. [przypis edytorski]

Puerto Nuevo — najważniejszy port morski Argentyny, położony nad zatoką Rio de la Plata, w miejscu gdzie rzeki Parana i Urugwaj wspólnie uchodzą do Oceanu Atlantyckiego. [przypis edytorski]

Puffinuria berardi (daw. biol.) — nurzec falklandzki, podgatunek średniego ptaka z rodziny burzykowatych (petrelowatych), w ob. systematyce Pelecanoides urinatrix berardi. [przypis edytorski]