Przypisy

semenowie (z tur.) — wyborowe wojsko, tu: nazwa kozaków pod rotmistrzem Kobyłeckim. [przypis redakcyjny]

semen — żołnierz z gwardii przybocznej sułtańskiej (pierwotnie: myśliwy sułtański). [przypis redakcyjny]

semestr — rok akademicki dzieli się na semestry, obejmujące określone wykłady i ćwiczenia, których zaliczenie jest niezbędne przy zgłoszeniu się do egzaminu. [przypis redakcyjny]

Sena — miasto Siena w Toskanii. [przypis redakcyjny]

Sena — rzeka Sekwana (tak XIV 105, w. 5) we Francji. [przypis redakcyjny]

senatorem że został starosta — starostowie nie mieli prawa zasiadania w senacie, aby więc zostać senatorem, starosta musiał otrzymać któryś z wyższych urzędów: kasztelana, wojewody, ministra. [przypis redakcyjny]

senatorowie do prawodawstwa należeć nie mogą — był to również postulat Deputacji do popr. Rządu, umieszczony w Zasadach; wywołał namiętne spory w Sejmie; stąd nacisk Staszica. [przypis redakcyjny]

Senatorska — ulica wiodąca z placu Zamkowego na plac Bankowy; w czasie wojny była bardzo zniszczona, obecnie odbudowana. [przypis redakcyjny]

senatus consilium (łac.) — radę senatu. [przypis redakcyjny]

senatus consilium (łac.) — uchwałę senatu. [przypis redakcyjny]

senatus consulta (łac.) — uchwały senatu. [przypis redakcyjny]

senatus populusque Romanus (łac.) — senat i lud rzymski. [przypis redakcyjny]

sendomirskiej — zwyczajnie: sandomierskiej. [przypis redakcyjny]

Seneka (4–65) — filozof rzymski, znany z surowych zasad, jakie głosił. [przypis redakcyjny]

sen Jakuba — [w biblijnej Księdze Rodzaju] o drabinie prowadzącej do nieba. [przypis redakcyjny]

sen leniwy — bożek snu, Hypnos, jest leniwy, bo zjawia się dopiero tuż przed świtem. [przypis redakcyjny]

sen obłudny — sen zwodniczy, fałszywy. [przypis redakcyjny]

Se noi invitiamo (…) le piante — Jeżeli Imć Pan Kaktus, albo Imć Pan Oset zaproszony zostanie do naszego ogrodu, gdzie będziemy go wychowywali cierpliwie i poważnie, przekonywając go, że wszystkie złośliwe zwierzęta są daleko, po niedługim czasie któryś z członków rodu uzna za dogodne pozbyć się nieznośnych kolców i nabierze uprzejmiejszych obyczajów… Wielkiego wysiłku ze strony tych roślin potrzeba, by wytworzyć wszystkie te żądła; kiedy więc usunięta będzie konieczność tego wysiłku, roślina stanie się łagodniejsza i uleglejsza, i energia jej będzie mogła być użyta do jednego z pożytecznych celów, do których służą rośliny. [przypis redakcyjny]

Se non e vero e bene trovato (wł.) — Jeżeli to nie jest prawda, jest dobrze wymyślone. [przypis redakcyjny]

sen przyjmie — sprowadzi sen. [przypis redakcyjny]

sensible (fr.) — tu: przemawiający do uczucia. [przypis redakcyjny]

sensim (łac.) — nieznacznie, powoli. [przypis redakcyjny]

sentencja (daw., z łac.) — zdanie. [przypis redakcyjny]

sentencji — wyroku. [przypis redakcyjny]

sentencji — zdania. [przypis redakcyjny]

sententiam dixi — wypowiedziałem myśl. [przypis redakcyjny]

sentiebat (łac.) — myślał. [przypis redakcyjny]

sentiunt (łac.) — myślą. [przypis redakcyjny]

senza camicia (wł.) — bez koszuli. [przypis redakcyjny]

sen znikomy — znikający, nieuchwytny. [przypis redakcyjny]

separacja — rozłączenie małżonków z utrzymaniem ważności małżeństwa. [przypis redakcyjny]

sepecik — mały sepet, skrzynka z szufladkami na kosztowności lub dokumenty. [przypis redakcyjny]

sepet (daw., z tur.) — ozdobny mebel, skrzynka z szufladami na kosztowności. [przypis redakcyjny]

sepet (daw., z tur.) — skrzynka na kosztowności. [przypis redakcyjny]

sepet — rodzaj przenośnego mebla z szufladami. [przypis redakcyjny]

sepet — skrzynka z szufladami do przechowywania klejnotów, dokumentów itp. [przypis redakcyjny]

sepet (z tur.) — kufer, kosz. [przypis redakcyjny]

septempsalmy — psalmy pokutne. [przypis redakcyjny]

Septemtrion — gromada gwiazd, tzw. Wóz (Wielka Niedźwiedzica); północ. [przypis redakcyjny]

septentrion — północ. [przypis redakcyjny]

sepulcrum — grobowiec. [przypis redakcyjny]

sequentia: exilium, luctus, dolor tributa sunt ista vivendi (łac.) — kolej: wygnanie, płacz, boleść są to rzeczy nieodłączne od życia. [przypis redakcyjny]

seraj (z pers.) — dom bogaty, pałac. [przypis redakcyjny]

seraskier (z pers. ser: głowa, asker: wojsko) — naczelny wódz. [przypis redakcyjny]

Serby — Serbowie. [przypis redakcyjny]

serca ia zto nie mam (starop.) — nie mam do tego serca. [przypis redakcyjny]

serca — tu: odwagi, chęci do walki. [przypis redakcyjny]

serca — tu: współczucia (por. okazać komu serce). [przypis redakcyjny]

Serce jej (…) nosiło tę świętą zasłonę — Tą zasłoną jest ślub zakonny mimowolnie złamany: a choć gwałtem zdarto z niej sukienkę, sercem czystym i pobożnym ślub swój przerwany w duchu spełniła. [przypis redakcyjny]

[Serce królewskie] Nie może objąć w młodem ciele nauk — Hipolit, mając lat zaledwie 9, został arcybiskupem ostryhomskim (strygońskim), a już jako trzynastoletni młodzieniec „siedział w konsystorzu” jako kardynał. [przypis redakcyjny]

serce miękczy (…) Bogom podziemnym — aluzja do postaci Orfeusza, który potrafił poruszyć za pomocą swej muzyki Furie („jędze”), a nawet rzeczy nieożywione. Kiedy zmarła jego żona Eurydyka, udał się do podziemi i tak oczarował Plutona, że uwolnił on Eurydykę pod warunkiem, że Orfeusz nie odwróci się, dopóki nie wyjdą na ziemię. Kiedy już mieli postawić swe stopy na ziemi, Orfeusz odwrócił się i Eurydyka natychmiast zniknęła. Ogromny żal Orfeusza po powtórnej stracie żony tak rozwścieczył trackie kobiety, że w czasie jednej z orgii z okazji bachanaliów rozerwały go na strzępy; zob. też: Ks. 1, Pieśń XXI, Ks. 2, Pieśń II oraz Ks. 2, Pieśń VI. [przypis redakcyjny]

serce [przypis redakcyjny]

serce roście patrząc — serce rośnie, gdy się patrzy (inne znaczenie daw. imiesłowu). [przypis redakcyjny]

serceście zobligowali — zobowiązaliście, podbiliście serce. [przypis redakcyjny]

Serce stworzone z skłonnością kochania (…) — Wirgiliusz na prośbę Danta, ażeby mu jaśniej wyłożył treść, istotę miłości, która obudzona zewnętrznym wrażeniem, jest zarazem celem naszej zasługi i naszego potępienia, rozwija dalej zasadę miłości, której wykład rozpoczął w pieśni uprzedniej. Według wykładu samego tekstu, miłość jest to skłonienie duszy naszej do przedmiotu, jaki obudza w niej żądzę upodobania. Z tej żądzy wynika tęsknota do posiadania upodobanego przez miłość przedmiotu. Miłość ta, ponieważ jej zasada w duszy naszej w ogólności jest dobrą, sama przez się jest ni złą, ni dobrą. Tajemniczym sposobem rodzące się w nas pojęcie, a z niego kiełkująca skłonność nasza nie uniewinniają fałszywej miłości; ponieważ oprócz tych dwóch bodźców mamy daną sobie od Boga siłę, która nam radzi, a którą czujemy w sobie, i władzę iść za jej radą przeciw naszej skłonności. Rozum więc i wolna wola pierwszymi są bodźcami zasługi i potępienia wszelkich ludzkich czynności. [przypis redakcyjny]

serce — tu: odwaga. [przypis redakcyjny]

serce wzięła — nabrała serca, odwagi. [przypis redakcyjny]

serce żmii pod kwiecistą maską — Julia posługuje się tu ozdobnymi zestawieniami stylistycznymi, używając dwu sprzecznych pojęć (tzw. oksymoron). [przypis redakcyjny]

serce z miską — raczej: „serce jak na misce”, tzn. otwarte (por. „serce jak na dłoni”). [przypis redakcyjny]

Serchio — rzeka blisko miasta Lucca płynąca. [przypis redakcyjny]

Serc wiernych, niezgadnionych… — Nie wiadomo co właściwie Malczewski rozumiał przez słowo: niezgadnionych (Por. w. 93: w oczach myśl zgadnienia (?). [przypis redakcyjny]

serdeczna rana — tu: niepokój, lęk. [przypis redakcyjny]

serdele a. sardele — małe ryby morskie, podobne do śledzi. [przypis redakcyjny]

serdytes (z ukr.) — gniewajcie się, złośćcie się. [przypis redakcyjny]

seremskie — ze Sremu na Węgrzech. [przypis redakcyjny]

serio — naprawdę. [przypis redakcyjny]

serio promoveram in hosticum (łac.) — znacznie posunąłem się byłem w ziemię nieprzyjacielską. [przypis redakcyjny]

serio — stanowczo. [przypis redakcyjny]

serio — usilnie. [przypis redakcyjny]

Sermido — Sermide, zamek nad Padem. [przypis redakcyjny]

Sermo — mowa. W licz. mn. — Sermones. Tu — tytuł satyr Horacego. [przypis redakcyjny]

sero moluni deorum molae (łac.) — późno mielą młyny bogów. [przypis redakcyjny]

Sero molunt deorum molae — gr. przysłowie: „Późno mielą bogów młyny”, tj. bogowie za zbrodnie nie od razu karzą; Pasek jednak inaczej to rozumiał: „Po czasie każdy pan gotów”. [przypis redakcyjny]

serpens, occulte mordens (łac.) — wąż tajemnie kąsający. [przypis redakcyjny]

serpens, serpentis (łac.) — wąż. [przypis redakcyjny]

Serra — miejscowość w prowincji Walencji w Hiszpanii. [przypis redakcyjny]

servile imitatorum pecus (łac.) — niewolnicza trzoda naśladowców. Jest to parafraza z Horacego Epistolarum liber 19: O imitatores, servum pecus! (O naśladowcy, trzodo niewolnicza!). W rękopisie, wyd. I i nast. aż do wyd. T. Piniego miejsce to było skażone błędem (zniekształcono pierwsze słowo użytego zwrotu, odczytując je jako fervide (łac.) — zapalony, gorliwy, zagorzały). [przypis redakcyjny]

servile imitatorum pecus (łac.) — niewolnicze bydło naśladowców. [przypis redakcyjny]

servire Deo regnare est (łac.) — służyć Bogu jest to królować. [przypis redakcyjny]

servire ob domini panem (łac.) — służyć dla chleba pańskiego. [przypis redakcyjny]

serviteur (fr.) — sługa uniżony; zwrot grzecznościowy. [przypis redakcyjny]

Servius, Maurus Honoratus — gramatyk łaciński, który pod koniec IV w. nauczał w Rzymie; jest on autorem cennego komentarza do Wergiliusza. [przypis redakcyjny]

serwelatka — kiełbaska dająca się rozsmarować. [przypis redakcyjny]

serwis — [tu:] przybory. [przypis redakcyjny]

serwis (z fr.) — tutaj: przybór. [przypis redakcyjny]

serwis (z fr.) — zastawa stołowa. [przypis redakcyjny]

Serwius — Serwius Tullius, król rzymski, miał być synem niewolnicy. [przypis redakcyjny]

seryjski — chiński. [przypis redakcyjny]

Serykana — państwo Gradasa, kraina gdzieś za Indiami, w Chinach leżąca. [przypis redakcyjny]

serżant (z fr.) — sierżant, najstarszy z podoficerów, mający nadzór nad kompaniją w nieobecności oficerów. [przypis redakcyjny]

sesje — posiedzenia. [przypis redakcyjny]

sesjonować — zbierać się, obradować. [przypis redakcyjny]

Sestertius (ium) — pieniądz rzymski. [przypis redakcyjny]

setną cząstkę, jakiej nie liczymy — Już za czasów Dantego, na dwa wieki górą przed reformą kalendarza dopełnioną przez papieża Grzegorza XIII, zauważano, że rok krągły niespełna w sobie 365 dni i sześć godzin zawiera i że porównując wymiar czasu z obrotem ciał niebieskich, na każde stulecie dzień jeden przybyszowy przypadać musi. Poeta, ponieważ za jego czasów jeszcze dokładnych obliczeń czasu według tablic astronomicznych nie było, przypuszcza sobie, że kiedyś miesiąc styczeń przypadać będzie na wiosnę. Nim ten czas tak daleki nastąpi, przyjdą, jak mniema, inne czasy: powszechne wstrząśnienie będzie ich skutkiem. Ale ludzkość, która od swojego celu odwróciła się twarzą, jak okręt zmieni swój kierunek i na koniec z krzywej wstąpi na prostą drogę. [przypis redakcyjny]

Setta — miasto Zeuta w Afryce nad Cieśniną Gibraltarską. [przypis redakcyjny]

Sevres — miasteczko pod Paryżem, w którym mieściła się słynna fabryka porcelany. [przypis redakcyjny]

Sewastopol — port rosyjski na Krymie; Azow — port na północno-wschodnim wybrzeżu Morza Azowskiego; Odessa — port rosyjski nad Morzem Czarnym u ujścia Dniestru. [przypis redakcyjny]

Seweryn blisko stryja mieszka — blisko Jana Grabowskiego, ojca Wandy, w Cytadeli. [przypis redakcyjny]

sezam — czarodziejskie zaklęcie otwierające wrota do skarbu w baśni arabskiej Ali Baba i czterdziestu rozbójników. Przenośnie: środek magiczny pokonywający wszelkie trudności; klucz odkrywający tajemnice. [przypis redakcyjny]

Sezostrys — król egipski. [przypis redakcyjny]