Przypisy

mane-tekel, właśc. mane, tekel, fares — słowa, które według opowieści biblijnej z Księgi Daniela (5,25) wypisała tajemnicza ręka na ścianie pałacu w Babilonie podczas uczty króla Baltazara; znaczenie napisu: „policzono, zważono, rozproszono” (w jęz. hebr., aram. a. chaldejskim) zostało odczytane jako przepowiednia upadku państwa, który miał stanowić karę za grzechy Babilonu. [przypis edytorski]

Manethon (III w. p.n.e.) — zhellenizowany kapłan egipski, autor napisanej po grecku historii Egiptu (Aegyptiaca), z której zachowały się fragmenty w pracach późniejszych autorów, w tym lista wszystkich królów i dynastii egipskich. [przypis edytorski]

Manethon (III w. p.n.e.) — zhellenizowany kapłan egipski, autor napisanej po grecku historii Egiptu (Aegyptiaca), z której zachowały się fragmenty w pracach późniejszych autorów. [przypis edytorski]

manet (łac.) — pozostaje. [przypis edytorski]

Maneton (III w. p.n.e.) — zhellenizowany kapłan egipski, autor spisanej po grecku historii Egiptu (Aegyptiaca), z której fragmenty zachowały się w odpisach, m.in. lista faraonów i dynastii egipskich. [przypis edytorski]

manet sine nulla exceptione (łac.) — pozostaje bez żadnego wyjątku. [przypis edytorski]

manewra — dziś popr. forma B. lm: manewry. [przypis edytorski]

maneżowy — przym. od maneż: pomieszczenie do nauki konnej jazdy, ujeżdżalnia koni. [przypis edytorski]

maneż — pomieszczenie do nauki konnej jazdy, ujeżdżalnia koni. [przypis edytorski]

maneż — tu: okrągły plac. [przypis edytorski]

maneż — ujeżdżalnia koni a. ogrodzony teren do nauki jazdy konnej. [przypis edytorski]

maneż — ujeżdżalnia; teren przeznaczony do ujeżdżania koni oraz do nauki jazdy konnej. [przypis edytorski]

Manfred (1232–1266) — król Sycylii w latach 1258–1266, książę Benewentu i Neapolu, syn (z pozamałżeńskiego związku z Bianką Lancią) cesarza Fryderyka II, króla Sycylii. [przypis edytorski]

Manfredów… tłum — nawiązanie do bohatera dramatu Byrona Manfred; druga scena utworu dzieje się w Alpach, na skale Jungfrau Manfred pragnie popełnić samobójstwo, co zostaje w ostatniej chwili udaremnione. „Tłum Manfredów” oznacza licznych naśladowców bohatera byronicznego, samotnika i indywidualisty, tragicznie przeżywającego swą egzystencję. [przypis edytorski]

Manfred — tytułowa postać dramatu filozoficznego Byrona. [przypis edytorski]

Manfred — tytułowa postać dramatu filozoficznego Byrona; w Alpach, na skale Jungfrau Manfred pragnie popełnić samobójstwo, co zostaje w ostatniej chwili udaremnione. [przypis edytorski]

Manfred — tytułowa postać dramatu filozoficznego George'a Gordona Byrona (1788–1824); Manfred odbywa m.in. wędrówkę po Alpach szwajcarskich. [przypis edytorski]

Manfred — wiersz Mereditha. [przypis edytorski]

Mangada, Julio (1877–1946) — wybitny oficer hiszpańskiej armii republikańskiej; na początku wojny domowej dowodził grupą wojskową znaną jako „Kolumna Mangada”, która wygrała kilka ważnych bitew pod Madrytem. [przypis edytorski]

mangeria — z wł. mangiare: jedzenie. [przypis edytorski]

Mangin, Charles (1866–1925) — generał francuski. [przypis edytorski]

mangowiec a. drzewo mangowe — tropikalne drzewo o aromatycznych, soczystych owocach (mango) z dużą pestką w środku. [przypis edytorski]

mangrowce — namorzyny, roślinność przybrzeżna. [przypis edytorski]

mangrowe zarośla — tropikalne krzewy i drzewa rosnące na przybrzeżnych płyciznach morskich, zwykle mające charakterystyczne, szczudlaste korzenie podporowe, które stabilizują rośliny w grząskim podłożu. [przypis edytorski]

mangrowia — lasy namorzynowe, występujące w strefie międzyzwrotnikowej formacje roślinne rosnące wzdłuż brzegów morskich, często w strefie przypływu. [przypis edytorski]

mangrowia — namorzyny, przybrzeżne zarośla słonowodne. [przypis edytorski]

Mangro — Wincenty Lutosławski. [przypis edytorski]

mangrowiowe — dziś popr.: mangrowe; bagna mangrowe (namorzynowe) to tropikalne przybrzeżne płycizny morskie porośnięte krzewami i drzewami, zwykle mającymi charakterystyczne, szczudlaste korzenie podporowe, które stabilizują rośliny w grząskim podłożu. [przypis edytorski]

mangrowiowe — dziś popr.: mangrowe. [przypis edytorski]

mania grandiosa — mania wielkości. [przypis edytorski]

mania grandiosa (zniekszt. łac.) — mania wielkości. [przypis edytorski]

maniakaliczne — dziś popr.: maniakalne. [przypis edytorski]

mania persecutionis acuta (łac.) — silna mania prześladowcza. [przypis edytorski]

mania — tu: mocne zamiłowanie do czegoś. [przypis edytorski]

manicheizm — powstała w III w. w Persji uniwersalistyczna religia dualistyczna, silnie zwalczana przez chrześcijan i kapłanów zoroastryjskich; później epitetu „manicheizm” używano w chrześcijaństwie pod adresem różnych poglądów dualistycznych. [przypis edytorski]

manichejczyk — zwolennik manicheizmu, gnostyckiej doktryny popularne w III w. n.e., której wyznawcą był przez pewnien czas św. Augustyn. [przypis edytorski]

Maniek, właśc. Maniek Eisenstein — członek żydowskiego ruchu oporu, działacz „Akiby”; zginął 20 marca 1943 r. [przypis edytorski]

manier (daw., z fr. manière) — sposób. [przypis edytorski]

manier (daw., z fr.) — sposób. [przypis edytorski]

manierka — niewielkie naczynie metalowe, przeznaczone do przenoszenia napojów w warunkach polowych. [przypis edytorski]

manieryzm — nurt w sztuce europejskiej XVI wieku, funkcjonujący na pograniczu renesansu i baroku, cechujący się wyrafinowaniem formalnym; przen.: sztuka wyrafinowana formalnie. [przypis edytorski]

manier (z fr.) — sposób. [przypis edytorski]

Manifest 93 — ogłoszony 4 X 1914 r. manifest Do świata kultury! (niem. An die Kulturwelt!) niemieckich naukowców, literatów oraz artystów, wyrażający ich poparcie dla niemieckich działań wojskowych w czasie I wojny światowej. [przypis edytorski]

manifestacyj — dziś częstsza forma D. lm: manifestacji. [przypis edytorski]

manifest — dokument wyrażający czyjeś poglądy i postulaty. [przypis edytorski]

manifest — tu: skarga na bezprawie przedstawiona w sądzie grodzkim. [przypis edytorski]

manifest z 22 stycznia — manifest opublikowany 22 stycznia 1863 r. przez Komitet Centralny Narodowy, ogłaszający wybuch powstania styczniowego, uwłaszczenie chłopów oraz zniesienie pańszczyzny. Manifest przekształcił Komitet Centralny w Tymczasowy Rząd Narodowy. Jego autorką była Maria Ilnicka. [przypis edytorski]

manikur — dziś popr.: manicure, manikiur. [przypis edytorski]

manikury — dziś popr.: manicure, manikiur. [przypis edytorski]

manilski — pochodzący z Manili, stolicy Filipin. [przypis edytorski]

Manin, Daniele (1804–1857) — patriota, mąż stanu, najważniejszy działacz na rzecz Zjednoczenia Włoch w Wenecji. [przypis edytorski]

maniok — tropikalna roślina uprawna, której bulwy można przerobić na mączkę. [przypis edytorski]

Maniowy — wieś w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim. [przypis edytorski]

manipuł (z łac.) — jednostka wojskowa, kompania (60–120 ludzi). [przypis edytorski]

manipularz — przepaska tego samego koloru, co ornat i stuła, którą kapłan zawiesza na przedramieniu lewej ręki. [przypis edytorski]

manipularz — rodzaj krótkiej stuły. [przypis edytorski]

Man ist so alt, wie eine Kuh,/ Und lernt man immer was dazu (niem., przysł.) — Człowiek jest stary jak krowa, a wciąż się czegoś uczy. [przypis edytorski]

Manitowie — lm od Manitu a. Manitou: w wierzeniach Indian z plemion algonkińskich duchowa siła przenikająca całą przyrodę. [przypis edytorski]

maniwelka (z fr. manivelle) — rączka, korba. [przypis edytorski]

mankament — defekt, wada. [przypis edytorski]

manko (hand., z wł. mancamento: brak, błąd) — niedobór pieniędzy w kasie a. towaru w sklepie lub magazynie wykryty przy porównaniu stanu rzeczywistego ze stanem rachunkowym. [przypis edytorski]

Manlijusz — właśc. Marcus Manlius Capitolinus (żył w IV w. p.n.e.), rzymski bohater, który w 390 r. p.n.e. w czasie najazdu Brennusa jako pierwszy został obudzony gęganiem poświęconych Junonie gęsi chowanych na Kapitolu, podniósł alarm i czynnie, dając przykład innym, wystąpił przeciw nacierającym na Rzym Galom. [przypis edytorski]

Manlius z Francuzem — Liwiusz, Decades, ks. 7. [przypis edytorski]

Manliusz Kapitoliński , fr. Manlius Capitolinus — tragedia Antoine'a de La Fosse (1653–1708) z roku 1698. [przypis edytorski]

Mannah — dziś popr.: Mano, rzeka w zach. Afryce, na pograniczu Liberii i Sierra Leone. [przypis edytorski]

manna — jadalne grudki słodkiego soku wydzielanego na powierzchni uszkodzonych pędów krzewów i drzew, szczególnie tamaryszkowych z Bliskiego Wschodu. [przypis edytorski]

Mannanan — syn Lira, również bóstwo morza. [przypis edytorski]

manna — pokarm, który został zesłany Izraelitom przez Boga, w trakcie podróży przez pustynię po ucieczce z Egiptu (Wj 16,15). Manna miała postać drobnych ziaren leżących na ziemi (Wj 16,14). [przypis edytorski]

manna sycyliska — słodka substancja pozyskiwana z pni jesionów mannowych, rosnących często na Sycylii, ale hodowanych w całej Europie. [przypis edytorski]

manna — w Biblii: jedzenie, które Bóg zesłał Żydom wędrującym przez Pustynię do Ziemi Obiecanej; tu: coś pysznego. [przypis edytorski]

manna — w Biblii: pokarm, który został zesłany Izraelitom przez Boga w trakcie ich wędrówki przez pustynię po ucieczce z Egiptu (Wj 16,14–15; Lb 11,7–9). [przypis edytorski]

Mann Gottes — der Herr ist ja doch wohl ein Kandidat — wegen seines Frackes wird Anselmus für einen Theologiestudenten vor dem Examen gehalten. [przypis edytorski]

mannlicher — karabin (od nazwiska austriackiego inżyniera Ferdinanda Mannlichera, konstruktora broni palnej). [przypis edytorski]

Mannlicher — karabin (od nazwiska austriackiego inżyniera Ferdinanda Mannlichera, konstruktora broni palnej). [przypis edytorski]

Mann, Thomas (1875–1955) — jeden z najwybitniejszych prozaików niemieckich XX w., laureat literackiej Nagrody Nobla (1929); jego najlepsze i najsłynniejsze dzieło to powieść Czarodziejska góra (1924). [przypis edytorski]

Mann, Tomasz (1875–1955) — niemiecki prozaik, laureat Nagrody Nobla w roku 1929, autor m. in powieści Czarodziejska góra (1924) i Doktor Faustus (1947). [przypis edytorski]

Mann, Tomasz (1875–1955) — niemiecki prozaik, laureat Nagrody Nobla w roku 1929, autor m. in powieści Czarodziejska góra (1924) i Doktor Faustus (1947). [przypis edytorski]

Mann, Tomasz (1875–1955) — niemiecki prozaik, laureat Nagrody Nobla w roku 1929, autor m.in powieści Czarodziejska góra (1924)i Doktor Faustus (1947). [przypis edytorski]

Manolescu, Georges (1871–1908) — rumuński złodziej hotelowy, oszust matrymonialny i hochsztapler. Syn podprefekta, jako trzynastolatek zrejterował z armii rum., by udać się do Wiednia i Paryża; tam po raz pierwszy został przyłapany i skazany za kradzież w hotelu. Ułaskawiony w 1889 r., pojechał do Rumunii, a następnie do Ameryki. Wróciwszy do Europy w 1897 r., został ponownie skazany za kradzież w Nicei. Po zwolnieniu z więzienia przybył do Genui, gdzie podając się za księcia Lahovary poślubił niem. hrabinę Angelikę Wilding von Königsbrück. Zamieszkał wraz z rodziną (w 1899 r. urodziła mu się córka) w Lindau nad Jeziorem Bodeńskim, ale wkrótce opuścił rodzinę i wyjechał do Lucerny, gdzie ponownie został aresztowany i skazany. Od grudnia 1900 r. do stycznia 1901 r. zamieszkiwał berlińskie hotele, oddając się z powodzeniem swojemu procederowi. 15 stycznia 1901 r. został aresztowany w Genui. Proces przed sądem karnym w Berlinie wzbudził ogromne zainteresowanie opinii publicznej i przysporzył Manolescu wielkiej popularności, a wydane w 1905 r. wspomnienia pt. Książę złodziei przyniosły spory zarobek. Ostatecznie został przez sąd uznany za niepoczytalnego, uniewinniony i umieszczony w szpitalu psychiatrycznym w Dalldorf. Historia Manolescu stała się inspiracją dla Thomasa Manna przy pisaniu powieści Wyznania oszusta Feliksa Krulla, a także kanwą dla scenariuszy kilku filmów (m.in. komedii Złote sidła w reż. Ernsta Lubitscha z 1932 r.). [przypis edytorski]

manometr — przyrząd do pomiaru ciśnienia gazów i cieczy. [przypis edytorski]

ma non Dio (wł.) — ale nie Bóg. [przypis edytorski]

Manon Lascaut — bohaterka powieści Antoine'a Prévosta Historia kawalera des Grieux i Manon Lescaut (1731), obiekt namiętnej miłości, ale też prowodyrka różnych nieszczęśliwych, a niekiedy też nieuczciwych przedsięwzięć. [przypis edytorski]

Manon Lescaut — właśc.: Historia kawalera des Grieux i Manon Lescaut, powieść Antoine'a Prévosta wyd. w 1731, poświęcona problemowi namiętności. [przypis edytorski]

Manor House — obszar północnego Londynu bezpośrednio graniczący z parkiem Finsbury. [przypis edytorski]

manowce — bezdroża, opuszczone miejsca. [przypis edytorski]

manowce — kręte, błędne drogi; bezdroża. [przypis edytorski]

manowcy — dziś popr. forma N. lm: manowcami. [przypis edytorski]

manowiec — bezdroże. [przypis edytorski]

manque (fr.) — w grze: wycofanie stawki. [przypis edytorski]

mansarda — facjata, mieszkanie lub pokój na poddaszu, z oknem wychodzącym z dachu i nakrytym własnym daszkiem. [przypis edytorski]

mansarda — rodzaj dachu załamującego się tak, by było pod nim więcej przestrzeni bądź pomieszczenie bezpośrednio pod takim dachem. [przypis edytorski]

mansarda — tu: pomieszczenie na poddaszu. [przypis edytorski]

Mansard, François (1598–1666) — francuski architekt epoki baroku; spopularyzował typ dachu na jego cześć nazwany mansardowym. [przypis edytorski]

Mansfeld, Ernst von — właśc. Piotr Ernest II von Mansfeld-Friedeburg (ok. 1580–1626), niemiecki dowódca najemników w czasach wojny trzydziestoletniej, walczący po stronie protestanckiej. [przypis edytorski]

Mansfield a. Mansvelt, Edward (XVII w.) — holenderski korsarz, aktywny w l. 1659–1666, uznawany za nieformalnego przywódcę Bractwa Wybrzeża; jako pierwszy zorganizował najazdy na dużą skalę przeciwko hiszpańskim osadom; po jego śmierci przywództwo przejął jego protegowany i zastępca, Henry Morgan. [przypis edytorski]

Mansion House — rezydencja Lorda Mayora Londynu. [przypis edytorski]

mansjonarz — kapłan katolicki niższej rangi, zobowiązany przebywać w określonym miejscu (zwykle przy parafii, bazylice a. katedrze). [przypis edytorski]

Man spricht davon. Es fällt mir schwer das zu glauben (niem.) — Stamtąd coś mówi. Z trudem przychodzi mi w to uwierzyć. [przypis edytorski]

manszesterowy (daw.) — przym. od: manszester: rodzaj tkaniny bawełnianej (od ang. miasta Manchester). [przypis edytorski]

manszet (daw.) — mankiet. [przypis edytorski]