Przypisy

ową piosenkę (…) polskie trąby legijonów — Pieśń Legionów Polskich we Włoszech, zwana też Mazurkiem Dąbrowskiego, której tekst został napisany w lipcu 1797 r. przez Józefa Wybickiego, zaś melodia oparta na motywach ludowego mazura; powstała we włoskim miasteczku Reggio nell'Emilia w Republice Cisalpińskiej (dziś we Włoszech), po raz pierwszy wykonana publicznie 20 lipca 1797 r., przyjęta jako pieśń przez Legiony Dąbrowskiego, na początku roku 1798 znana była już we wszystkich zaborach w Polsce. [przypis edytorski]

ową siedmią ryb (daw.) — dziś popr.: owymi siedmioma rybami. [przypis edytorski]

owadu — dziś: owada. [przypis edytorski]

owadu — owadów. [przypis edytorski]

owady (…) odziane czarnymi pancerzami, z dwiema żółtoczerwonawymi pręgami na skrzydłach (…) trójkątne hełmy na głowach i ostrogi przy tylnych nogach — mowa tu o chrząszczach z gatunku Grabarz żółtoczarny (Necrophorus vespilloides). [przypis edytorski]

o wa (gw.) — ba, cóż wielkiego. [przypis edytorski]

owa (gw.) — tu: ba!; dobra-dobra. [przypis edytorski]

o wa (gw.) — wykrzyknienie, wyrażające niezadowolenie lub powątpiewanie itp. [przypis edytorski]

Owa, jako krótko sam [Bóg] to zawiązać raczył, iż: „którzy mię wielbić będą, ty ja też wielbić będę; a którzy wzgardzą wolą moję, ci też u mnie będą wzgardzeni” — por. 1 Sam 2, 30. [przypis edytorski]

owałaszyć (daw.) — wykastrować. [przypis edytorski]

owarzone (gw.) — zwiędłe; od owarzyć (gw.) — zwarzyć, tj. przemrozić i spowodować uwiąd. [przypis edytorski]

owarzyć (gw.) — zwarzyć, tj. przemrozić i spowodować uwiąd. [przypis edytorski]

owarzyć się (gw.) — zwarzyć się, tj. przemarznąć i zwiędnąć. [przypis edytorski]

owa (starop.) — oto, otóż. [przypis edytorski]

owca Panurga — Panurg, bohater powieści Gargantua i Pantagruel François Rabelais'go (1494–1553) kupił barana-przodownika stada od handlarza bydła i wrzucił go do morza; za przykładem barana rzuciła się reszta owiec; był to akt zmyślnej zemsty Panurga na handlarzu; owce Panurga (fr. les moutons de Panurge): synonim automatycznego owczego pędu wiodącego ku samozagładzie, stadnej głupoty naśladownictwa itp. [przypis edytorski]

owczarek — syn a. pomocnik hodowcy owiec; zdr. od: owczarz. [przypis edytorski]

owe (daw.) — dziś popr. forma lp r.n.: owo. [przypis edytorski]

owe — dziś: owo. [przypis edytorski]

owe — dziś popr. forma B. zaimka r.n.lp: owo. [przypis edytorski]

owe — dziś popr. forma lp: owo. [przypis edytorski]

owe — dziś popr. forma M. lp r.n.: owo; tj. to. [przypis edytorski]

owe — dziś popr. forma M. lp r.n.: owo; to. [przypis edytorski]

owe — dziś popr. forma zaimka r.n.lp: owo. [przypis edytorski]

owe godło (daw.) — dziś popr. forma: owo godło. [przypis edytorski]

owego nabywania — tj. kształtowania „charakteru nabytego”. [przypis edytorski]

owego piszczyka, który do Metternicha list o tem napisał — tj. Aleksandra Wielopolskiego. [przypis edytorski]

owej chwili radosnej, gdy senat i posły… zgodzonego z narodem króla fetowali — Mickiewicz, Pan Tadeusz, XII (o uchwaleniu Konstytucji 3 Maja; początek cytatu zmieniony). [przypis edytorski]

Owej, owej! — okrzyk wyrażający żal. [przypis edytorski]

owemu mężowi, który szedł z Jerycha do Jerozolimy i wpadł w ręce zbójców — Łk 10, 30. [przypis edytorski]

Owen, Robert (1771–1858) — walijski działacz socjalistyczny, pionier ruchu spółdzielczego; w 1824 wyjechał do Stanów Zjednoczonych i wykupił od niemieckiej grupy luterańskiej osiedle Harmony w stanie Indiana, gdzie założył utopijną wspólnotę (New Harmony); po dwóch latach przedsięwzięcie zakończyło się fiaskiem jako projekt radykalnych zmian, jednak wywarło pewien wpływ na społeczeństwo amerykańskie: mieszkańcy założyli pierwszą bibliotekę publiczną oraz szkoły publiczne dostępne dla kobiet i mężczyzn, a miasto stało się ośrodkiem nauk przyrodniczych. [przypis edytorski]

Owen, Robert (1771–1858) — walijski socjalista i propagator ruchu spółdzielczego, krytykujący praktykę zatrudniania dzieci w fabrykach. [przypis edytorski]

Owen, Robert (1771–1858) — walijski socjalista utopijny, działacz polityczny i społeczny, pionier ruchu spółdzielczego; krytykował kapitalizm i proponował małe, samowystarczalne wspólnoty, których członkowie mieliby dla wspólnego dobra razem pracować i mieszkać. [przypis edytorski]

Owerniak — człowiek pochodzący z Owernii, wyżynnego, ubogiego regionu rolniczego w środkowej Francji. [przypis edytorski]

Owerniak — mieszkaniec Owernii a. osoba pochodząca z Owernii (fr. Auvergne), górzystego, uzdrowiskowego regionu w centralnej Francji. [przypis edytorski]

owe straszne napisy ogniowe u Babilonii mocarza — nawiązanie do opowieści z Księgi Daniela z Biblii; napis „mane tekel fares”, tłumaczony jako: „policzone, zważone, rozdzielone”, będący zapowiedzią śmierci oraz rychłego upadku państwa, ukazał się ognistymi literami na ścianie podczas uczty wydanej przez władcę babilońskiego Baltazara. [przypis edytorski]

o weteranach: że pamiętają powstanie — mowa o weteranach powstania styczniowego 1863 r. [przypis edytorski]

Owidiusz (43 p.n.e.–17/18 n.e.) a. Publius Ovidius Naso (łac.) — poeta rzymski. [przypis edytorski]

Owidiusz (43 p.n.e.–17/18 n.e.) — Publiusz Owidiusz Nazo, poeta rzymski. [przypis edytorski]

Owidiusz — Publius Ovidius Naso (43 p.n.e.–17 a. 18 r. n.e.), jeden z największych poetów rzymskich, twórca licznych elegii o tematyce miłosnej, Ars amatoria (Sztuka kochania) i poematu epickiego Metamorfozy (Przemiany). [przypis edytorski]

Owidiusz — Publius Ovidius Naso (43 p.n.e.–17 a. 18 r. n.e.), jeden z największych poetów rzymskich, twórca licznych elegii o tematyce miłosnej, Ars amatoria (Sztuka kochania) i poematu epickiego Metamorfozy (Przemiany). [przypis edytorski]

Owidiusz — Publius Ovidius Naso (43 p.n.e.–17 a. 18 r. n.e.), jeden z największych poetów rzymskich, twórca licznych elegii o tematyce miłosnej, Ars amatoria (Sztuka kochania) i poematu epickiego Metamorfozy (Przemiany). [przypis edytorski]

Owidiusz, Publius Ovidius Naso (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) — wybitny poeta rzym., wsławiony kunsztem, inwencją i barwnością opisów. [przypis edytorski]

Owidiusz, właśc. Publius Ovidius Naso (43 p.n.e.–17/18 r. n.e.) — jeden z największych poetów rzymskich, twórca licznych elegii o tematyce miłosnej, Ars amatoria (Sztuka kochania) i poematu epickiego Metamorfozy (Przemiany). [przypis edytorski]

Owidiusz, właśc. Publius Ovidius Naso (43 p.n.e.–17 a. 18 n.e.) — jeden z największych poetów rzymskich, twórca licznych utworów o tematyce miłosnej, Ars amatoria (Sztuka kochania) i poematu epickiego Metamorfozy (Przemiany); w 8 roku n.e. został skazany przez cesarza Augusta na zesłanie do Tomi nad M. Czarnym (ob. Konstanca w Rumunii), gdzie napisał m.in. zbiór elegijnych listów poetyckich pt. Tristia (Żale). [przypis edytorski]

Owidiusz, właśc. Publius Ovidius Naso (43 p.n.e.–17 lub18 n.e.) — jeden z największych poetów rzymskich, twórca licznych elegii o tematyce miłosnej, Ars amatoria (Sztuka kochania) i poematu epickiego Metamorfozy (Przemiany), w którym opowiada mity zawierające motyw przemiany ludzi w zwierzęta i rośliny. [przypis edytorski]

Owidiusz, właśc. Publius Ovidius Naso (43 p.n.e.–17 lub 18 n.e.) — jeden z największych poetów rzymskich, twórca licznych utworów o tematyce miłosnej oraz poematu epickiego Metamorfozy (Przemiany), w którym opowiada mity i legendy zawierające motyw przemiany ludzi w zwierzęta, rośliny i skały. [przypis edytorski]

Owidiusz, właśc. Publius Ovidius Naso (43 p.n.e.–17 lub 18 n.e.) — jeden z największych poetów rzymskich, twórca poematu epickiego Metamorfozy (Przemiany) oraz licznych utworów o tematyce miłosnej, m.in. zbioru literackich listów Heroidy, kierowanych przez mitologiczne bohaterki do swoich kochanków i mężów. [przypis edytorski]

Owidiusz, właśc. Publius Ovidius Naso (43 p.n.e.–17 lub 18 n.e.) — jeden z największych poetów rzymskich, znany głównie z utworów o tematyce miłosnej. Tu zapewne nawiązanie do zamieszczonej w jego Metamorfozach (X.155) mitologicznej opowieści o Ganimedesie, pięknym młodzieńcu, którego przemieniony w orła król bogów Zeus porwał i uczynił swoim kochankiem i nieśmiertelnym podczaszym bogów. [przypis edytorski]

Owidiusz, właśc. Publius Ovidius Naso (43 p.n.e.–17 lub 18 n.e.) — jeden z największych poetów rzymskich, znany głownie z utworów o tematyce miłosnej, np. Ars amatoria (Sztuka kochania) i poematu epickiego Metamorfozy (Przemiany). [przypis edytorski]

Owidiusz, właśc. Publius Ovidius Naso (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) — jeden z największych poetów rzymskich, znany głownie z utworów o tematyce miłosnej, np. Ars amatoria (Sztuka kochania) i poematu epickiego Metamorfozy (Przemiany). [przypis edytorski]

Owid — Owidiusz, właśc. Publius Ovidius Naso (43 p.n.e.–17 lub 18 n.e.), niezwykle utalentowany poeta epoki Augusta, znał Horacego, autor słynnych Metamorfoz. W 8 r. n.e. został wygnany z Rzymu na mocy edyktu cesarza, być może za nieobyczajność Sztuki kochania. Poeta zmarł na wygnaniu, na terenie dzisiejszej Rumunii. [przypis edytorski]

Owidyjusz — Owidiusz; tu forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

o winie niemieszanym, jakoby dla pijaków — starożytni Grecy uważali picie wina rozcieńczonego wodą za przejaw cywilizacji. Wino nierozcieńczone pili tylko barbarzyńcy i pijacy. [przypis edytorski]

owionąć — tu: o zapachu: wiejąc, otoczyć coś lub kogoś. [przypis edytorski]

o wiośnie — dziś: wiosną a. na wiosnę. [przypis edytorski]

o wioskach i o duszach — w Rosji carskiej (w tym w zaborze rosyjskim) wielkość majątku szacowano wg ilości posiadanych wiosek i ich zaludnienia; liczba „dusz” w wiosce oznaczała ilość chłopów tę wioskę zamieszkujących. [przypis edytorski]

O wiosno! kto Cię widział wtenczas w naszym kraju, / Pamiętna wiosno wojny, wiosno urodzaju! — cytat z Księgi IX Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. [przypis edytorski]

owisły — obwisły. [przypis edytorski]

o withness the execution of David Shanks at the County Jail at 12.05 a.m. (ang.) — aby być świadkiem egzekucji Davida Shanksa w więzieniu okręgowym o godz. 12:05 w nocy. [przypis edytorski]

owity — owinięty. [przypis edytorski]

owity — spowity, owinięty. [przypis edytorski]

owładać — dziś: owładnąć. [przypis edytorski]

owładać — zawładnąć. [przypis edytorski]

owładał — dziś: owładnął. [przypis edytorski]

owładła (daw.) — dziś popr.: owładnęła. [przypis edytorski]

owładła — dziś popr.: owładnęła. [przypis edytorski]

owładło — dziś popr. forma: owładnęło. [przypis edytorski]

owładło — dziś popr.: owładnęło. [przypis edytorski]

o własnym życiu zdesperował — stracił nadzieję, że przeżyje. [przypis edytorski]

O włosy złote na wietrze rozwiane! — Francesco Petrarca, Sonety do Laury, incipit sonetu 90. [przypis edytorski]

owóż (daw.) — otóż; tak więc. [przypis edytorski]

owóż (daw.) — otóż; tak więc (użyte na początku zdania). [przypis edytorski]

owóż (daw.) — oto, otóż. [przypis edytorski]

owóż (daw.) — oto. [przypis edytorski]

Owóż oczekiwany dzień ten (…) wnet i mozołom położycie koniec! — fragment ten jest w oryginale łacińskim pisany wierszem (do późniejszego tłumaczenia Romana Grodeckiego włączył je w wierszowanej formie, opracowując wyd. BN Marian Plezia). [przypis edytorski]

owóż — otóż. [przypis edytorski]

owoć niedobre prawo, które poimać nawiętszego złoczyńcę nie każe — chodzi o tzw. przywilej jedlneńsko-krakowski (1430 i 1433): Neminem captivabimus nisi iure victum (łac.: Nikogo nie uwięzimy bez wyroku sądowego), zasadę gwarantująca w Rzeczypospolitej nietykalność osobistą szlachcie (szlachcic nie mógł być uwięziony bez wyroku sądowego). [przypis edytorski]

owocarnia (daw.) — sklep z owocami. [przypis edytorski]

owocześnie — dziś: ówcześnie; wtedy. [przypis edytorski]

owoc ziemny — płody ziemi (zboża, owoce itp.), ludzkie pożywienie. [przypis edytorski]

owo (daw.) — oto; w ten sposób; owoż: konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ż. [przypis edytorski]

Owo (daw.) — tak; i tak; tak więc (użyte na początku zdania). [przypis edytorski]

Owo (daw.) — tak więc; a zatem (na początku zdania). [przypis edytorski]

Owo (daw.) — tak więc; tak; i tak (użyte na początku zdania). [przypis edytorski]

owoidalny (z łac.) — jajowaty. [przypis edytorski]

O wojnie galijskiej (łac. Commentarii de bello Gallico) — napisana w trzeciej osobie relacja Juliusza Cezara o prowadzonych przez niego wojnach galijskich (58–50 p.n.e.), które zakończyły się podbojem Galii (ob. Francja i Belgia) i włączeniem jej do państwa rzymskiego. [przypis edytorski]

owom (gw. daw.) — oto jestem. [przypis edytorski]

owo tedy (daw.) — a zatem; tak więc itp. [przypis edytorski]

owo — tu: otóż. [przypis edytorski]

owotu (starop.) — tam; chodzi to tu, to owotu. [przypis edytorski]

owo — tu: zatem, a więc. [przypis edytorski]

o wrażeniu głębokim — tu raczej: o głębokim przejęciu (słuchających). [przypis edytorski]

Owruczu — miasto w płn. Ukrainie, w obwodzie żytomierskim. [przypis edytorski]

o wstawienie się do mnie — dziś: o wstawienie się u mnie (za nim). [przypis edytorski]

owszejki a. owszelki (starop.) — tu: wcale, zupełnie; bądź co bądź, zaiste, istotnie, rzeczywiście. [przypis edytorski]

owszeki (daw.) — całkiem, zupełnie, owszem. [przypis edytorski]

Owszem, a jednak tak fałszuje — w późn. wyd. poprawiono tłumaczenie na: „O, nie, a jednak tak fałszuje”. [przypis edytorski]

owszem (daw.) — co więcej, a nawet; całkowicie, zupełnie. [przypis edytorski]

owszem (daw.) — co więcej, a nawet. [przypis edytorski]

owszem (daw.) — co więcej, a nawet. [przypis edytorski]