Footnotes

jakichściś (gw.) — jakichś. [przypis edytorski]

jaki drobiazg — dziś raczej: jakiś drobiazg. [przypis edytorski]

jaki — dziś popr.: jakiś. [przypis edytorski]

jakie — dziś popr.: jakieś. [przypis edytorski]

jakiego — dziś popr.: jakiegoś. [przypis edytorski]

jakiegom nie spodziewał się ujrzeć (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: jakiego nie spodziewałem się ujrzeć. [przypis edytorski]

jakiegom zaznawał —- konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: jakiego zaznawałem. [przypis edytorski]

jakiej — dziś popr.: jakiejś. [przypis edytorski]

jakiej winy karą — sens: z powodu kary za jaką winę. [przypis edytorski]

jakiem — daw. forma dla r.n. i r.ż.; dziś tożsama z formą r.m.: jakim. [przypis edytorski]

jakiem — daw. forma N. i Msc. lp zaimków r.n.; dziś tożsama z r.m.: jakim. [przypis edytorski]

jakiem (daw.) — forma N.,Msc.lp zaimka pytajnego r.n.; dziś popr.: jakim. [przypis edytorski]

jakiem kształtem (starop.) — jakimś sposobem. [przypis edytorski]

jakiem takiem (starop.) — jakim takim; znośnym. [przypis edytorski]

jakieś Zdrowaś — czas potrzebny na odmówienie modlitwy Zdrowaś Mario. [przypis edytorski]

jakiesi (gw.) — jakieś. [przypis edytorski]

jakie to dziecię zasiadało raz w świątyni pomiędzy doktorami — aluzja do ewangelicznej opowieści (Łk 2,41–50) o dwunastoletnim Jezusie, który zgubił się swoim ziemskim rodzicom, Marii i Józefowi, gdy po święcie Paschy wracali z Jerozolimy do domu, do Nazaretu i został odnaleziony dopiero po trzech dniach poszukiwań: z całkowitym spokojem, czując się na właściwym sobie miejscu, oddawał się dysputom religijnym w świątyni, zasiadając jak wśród uczonych w Piśmie (doktorów), „Wszyscy zaś, którzy Go słuchali, byli zdumieni bystrością Jego umysłu i odpowiedziami” (Łk 2,47). [przypis edytorski]

jakim był — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: jaki byłem. [przypis edytorski]

jakimi słowy — dziś popr. forma N. lm: jakimi słowami. [przypis edytorski]

jakim ja łagodny — skrócona forma; inaczej: jaki jestem łagodny. [przypis edytorski]

jakim ja — tu skrócone od: jaki ja jestem. [przypis edytorski]

jakim oni czołem — jak mieli czelność, jak śmieli. [przypis edytorski]

jakimż — forma z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż. [przypis edytorski]

jakiśmy mieli (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: jaki mieliśmy. [przypis edytorski]

jakiśmy posiadali — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika: jaki posiadaliśmy. [przypis edytorski]

jakiś na to środek znalazł — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: jaki na to środek znalazłeś. [przypis edytorski]

jakiś pisarz komedii — Arystofanes, który w komedii Chmury poddał krytyce wpływ nauk Sokratesa na młodzież. [przypis edytorski]

jakisik (gw.) — jakiś. [przypis edytorski]

jaki — tu dziś popr.: jakiś. [przypis edytorski]

Jaki uznaje przyrodoznawstwo powiedz. Świat bowiem nauk historycznych jest nieco odmienny. — echo przełomu antypozytywistycznego, który dokonał się na przełomie XIX i XX wieku. Obowiązujący w ówczesnej nauce paradygmat przyrodoznawczy okazał się niewystarczający dla nauk humanistycznych, których przedstawiciele sprzeciwiali się takiemu ograniczaniu metodologii badań, które owocowało np. ewolucjonistycznym podejściem do powstawania społeczeństw, utożsamianiem utworów literackich z zapisem biografii autora itd., znacząco zawężając horyzonty humanistyki. [przypis edytorski]

jaki z gniewliwej piorun Jego ręki (starop.) — szyk przestawny, zdanie eliptyczne; inaczej: jaki [jest] piorun z Jego gniewliwej ręki. [przypis edytorski]

jak ja, każdy niewolnik ma siłę Swojej niewoli potargać łańcuchy — parafraza Seneki z Listów do Lucyliusza. [przypis edytorski]

jak jest dzwonek, żeby jedna strona jezdni jechała — dawniej do regulacji ruchu na skrzyżowaniach używano sygnalizacji świetlnej z dzwonkami jako dodatkowymi sygnałami dźwiękowymi. [przypis edytorski]

jakkolwiekbym urósł był — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: jakkolwiekbym urósł uprzednio (wcześniej, zanim miały miejsce zdarzenia i czynności wyrażone czasem przeszłym zwykłym). [przypis edytorski]

jakkolwiek ono było — tu: jakkolwiek to było; jakkolwiek tam było. [przypis edytorski]

jak król ów bajeczny przerabia na złoto — nawiązanie do mitu gr. o frygijskim królu Midasie, dla którego wymarzona zdolność zamiany w złoto dotkniętych przedmiotów okazała się ostatecznie przekleństwem. [przypis edytorski]

Jak kwiat człowiek powstaje i skruszon bywa. Przemija jako cień (…) — por. Księga Hioba 14,2, szczególnie w tłum. Jakuba Wujka. [przypis edytorski]

jak litewski naród przyjął chrześcijańską wiarę — tj. w 1387 r. [przypis edytorski]

jak mam zaszczyt — w znaczeniu: czemu zawdzięczam waszą wizytę. [przypis edytorski]

jak marzł Dawid na starość — kiedy biblijny król Dawid na starość marzł mimo okrywania go kocami, wyszukano młodą dziewczynę, aby rozgrzewała go w łożu swoim ciałem (1 Krl 1, 1–4). [przypis edytorski]

jakmiarz (daw.) — niemal, prawie. [przypis edytorski]

jakmiarz (daw.) — niemal. [przypis edytorski]

jakmiarz — prawie, niemal. [przypis edytorski]

jakmiarz — prawie. [przypis edytorski]

Jak mi nie żal ciebie, że tak (…) się (…) gryziesz ze swoim gospodarstwem (…) — list Dominika Korczyńskiego pełen jest rusycyzmów i błędów językowych; świadczy o tym, że brat Benedykta uległ w znacznym stopniu rusycyzacji. [przypis edytorski]

jak mi serce boli — dziś popr. z D.: jak mnie (…) boli. [przypis edytorski]

Jak mnie do ciebie wyjści… (białorus.) — jak mi do ciebie wyjść, do ciebie mówić, kiedy ludzie śmieją się, że mnie z tobą żyć nie pisane (dosł: mnie z tobą nie żyć). [przypis edytorski]

jak mos wole (gw.) — jeśli masz wolę; jeśli chcesz. [przypis edytorski]

jak najlepszą — dziś raczej: jak największą. [przypis edytorski]

jak na literata przystoi — w późn. wyd. tłumaczenie poprawiono: „jak na uczonego przystoi”. [przypis edytorski]

jak naoczne świadki — dziś popr.: jak naoczni świadkowie. [przypis edytorski]

jak Napoleon po wygranej bitwie — Napoleon Bonaparte (1769–1821), wybitny francuski wódz (a następnie cesarz), zwycięzca wielu bitew. [przypis edytorski]

jak na tej fotografii — autor pisze o swojej fotografii z czasów dzieciństwa. [przypis edytorski]

Jak nietoperze pod sklepem w niesamowitej jaskini… — Odyseja XXIV 6–9, dusze zabitych przez Odyseusza zalotników, zwoływane przez Hermesa do krainy zmarłych. [przypis edytorski]

Jakób — dawna pisownia; dziś popr.: Jakub. [przypis edytorski]

Jakób Ignaca syn Usof — napis odzwierciedla błędy ortograficzne oryginału: Якоф Игнатив Усоф (zamiast Яков Игнатьевич Усов). [przypis edytorski]

Jakób — tak w daw. pisowni (por. Jacob); dziś: Jakub. [przypis edytorski]

Jakób — z fr. Jacob; dziś popr.: Jakub. [przypis edytorski]

jako Arystoteles powiada — Arystoteles, Polityka, ks. I. [przypis edytorski]

Jakob Görres (1776–1848) — uczony i publicysta niem., występował przeciw nadużyciom duchowieństwa i arystokracji. Wydał m.in. czterotomowe dzieło Die Christische Mystik (Mistyka chrześcijańska). [przypis edytorski]

jakobin — członek lewicowego, rewolucyjnego klubu politycznego działającego w okresie rewolucji francuskiej; przen.: zwolennik rewolucji. [przypis edytorski]

jakobini — republikańskie ugrupowanie polityczne działające w okresie rewolucji francuskiej, znane głównie z okresu radykalizacji i rewolucyjnej dyktatury. [przypis edytorski]

jakobinizm — radykalnie lewicowe poglądy polityczne; od nazwy francuskich „jakobinów”, tzn. członków klubu politycznego działającego w okresie rewolucji francuskiej. [przypis edytorski]

jakobin — tu: francuski dominikanin; od nazwy paryskiej siedziby zakonu: klasztoru św. Jakuba, założonego przy głównej osi miejskiej, gdzie rozpoczynał się szlak pielgrzymkowy z Paryża do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela. [przypis edytorski]

jakobin — tu: francuski dominikanin. [przypis edytorski]

Jakobson, Roman (1896–1982) — rosyjski językoznawca i teoretyk literatury, jeden z twórców strukturalizmu, autor teorii funkcji aktu mowy. [przypis edytorski]

Jakob von Cahors — Name von Papst Johannes XXII. vor seiner Wahl. [przypis edytorski]

jakobyście podobnym był — raczej: jakbyście podobni byli [panie]. [przypis edytorski]

jakoby — tu: aby. [przypis edytorski]

jakoby życzyła (starop. forma) — jakby sobie życzyła; jakby chciała. [przypis edytorski]

Jak ocalenie godności ludzkiej zabrzmiał (…) głos Żelabowa — dzień po zamachu Żelabow złożył pisemną deklarację, stwierdzając, że jeśli nowy car zamierza stracić Rysakowa, to w imię sprawiedliwego traktowania powinien jego samego ukarać tak samo, gdyż on także dokonywał zamachów na Aleksandra II. [przypis edytorski]

jako chcąc — jak tylko się chce. [przypis edytorski]

jako Chrystus świadczy — J 3, 34. [przypis edytorski]

jako cię zową (starop.) — jak cię zwą; jak się nazywasz. [przypis edytorski]

jako (daw., gw.) — jak. [przypis edytorski]

jako (daw., gw.) — tu: że. [przypis edytorski]

jako (daw., gw.) — że. [przypis edytorski]

jako Dawid król i prorok święty świadczy, mówiąc — Ps. 41, 1. [przypis edytorski]

jako (daw.) — że. [przypis edytorski]

jako (gw.) — że. [przypis edytorski]

jako hardzi pani (daw.) — jak hardzi panowie. [przypis edytorski]

jako historie rzymskie świadczą — Valerius Maximus ks. 4. De paupertate. [przypis edytorski]

Jako i Cyrus, zwyciężywszy Assyriany a wziąwszy je pod swą moc, mówi do nich. — Ksenofont, Wychowanie Cyrusa, ks. 4. [przypis edytorski]

jako i inszym — tak jak i innym. [przypis edytorski]

jako i pan Chrystus poświadcza — Mt 7, 15. [przypis edytorski]

jak ojciec rzucił Hefajstosem, kiedy ten matki chciał bronić — por. Iliada I 586–594. [przypis edytorski]

jako jeden powiedział — Horacy, List 2: Quidquid delirant reges, plectuntur Achivi [łac. Gdy królowie szaleją, cierpią Grecy — Red.WL]. [przypis edytorski]

jako jeden powiedział — Owidiusz, Ars Amatoria. [przypis edytorski]

jakokolwiek (starop. forma) — jakkolwiek. [przypis edytorski]

jakom powiedział — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; znaczenie: jak powiedziałem. [przypis edytorski]

jakom wyżej napisał — chodzi o obietnicę złożoną przez Jana Chryzostoma Paska podczas jego pobytu w Danii pannie Eleonorze Dywarne. [przypis edytorski]

jakom znakiem krzyża świętego sam poświadczył — znak krzyża stawiały na dokumentach osoby nieumiejące pisać. [przypis edytorski]

jako nabliżej (starop. forma) — dziś: jak najbliżej. [przypis edytorski]

jako napręcej (starop.) — jak najprędzej. [przypis edytorski]

jako na wojnę jechać winien — rozumie tu autor o popisach, które dawnych czasów były we zwyczaju, jako jest widzieć u Ładowskiego tit. Okazowanie; z czasem potem zaniedbane, wskrzeszone widzieliśmy za panowania tegoż monarchy. [przypis edytorski]

jako nowatora — tj. jako człowieka dążącego do zaprowadzenia nowego, zmienionego ustroju, buntownika. [przypis edytorski]

Jako obraz bólu, oblicze bez serca — Hamlet, akt IV, scena 7 (Król do Laertesa). [przypis edytorski]

jako ogień górolotny rące (starop.) — rączo jak górnolotny [górą lecący] ogień. [przypis edytorski]

jako o pełnym nadziei uczniu — właśc. jako o uczniu budzącym wielkie nadzieje. [przypis edytorski]

jako osieł do lutnie przystawieni. — łacińska przypowieść Asinus ad lyram o kimś nikczemnym, co się do zacnej rzeczy nie godzi. [przypis edytorski]