Przypisy

jadzie — dziś popr.: jedzie. [przypis edytorski]

jäsige — faulend, eiternd. [przypis edytorski]

Jaeger, Hans (1854–1910) — pisarz norweski; zwolennik pseudonaukowej teorii antagonizmu płci; wywołał dyskusję powieściami Fra Kristiania-Bohêmen (1885) i Syk kjaerlihet (1893), w których daje naturalistyczne opisy życia seksualnego studentów i propaguje wolną miłość. [przypis edytorski]

Jaeger, Hans (1854–1910) — pisarz norweski; zwolennik pseudonaukowej teorii antagonizmu płci; wywołał dyskusję powieściami Fra Christiania-bohemen, 1885, i Sykkjaerlighed, 1893, w których daje naturalistyczne opisy życia seksualnego studentów i propaguje wolną miłość. [przypis edytorski]

jaegery (z niem. Jäger: strzelec, myśliwy) — element męskiego stroju. [przypis edytorski]

Jael i Judyta — postaci biblijne, morderczynie wodzów wojsk zagrażających Izraelitom: Jael (Jahela) występuje w Księdze Sędziów (Sdz 4–5), wsławiła się zabiciem we śnie Sisery (Sysary), wodza Kananejczyków, który po klęsce schronił się w jej namiocie; tytułowa bohaterka Księgi Judyty podstępem wkradła się w łaski Holofernesa, dowódcy asyryjskiego, i odcięła mu głowę, przez co uratowała oblężone miasto Betulię i w konsekwencji cały kraj. [przypis edytorski]

jafer — borówka (wzięte z gwary podhalańskiej, za pomocą której Sienkiewicz naśladował język staropolski). [przypis edytorski]

Jafet — nie istnieje w Biblii nałożnica Dawida o takim imieniu. [przypis edytorski]

Jafet — postać biblijna z Księgi Rodzaju, jeden z synów Noego; trzej synowie Noego: Sem, Cham i Jafet, dali początek trzem grupom ludów, zamieszkujących trzy części świata i składających się na całą ludzkość; Jafet miał być przodkiem ludów indoeuropejskich, podczas gdy Sem przodkiem ludów semickich, w tym Żydów. [przypis edytorski]

Jafet — syn Noego, brat Sema i Chama (Rdz 7,13). Wg Biblii jeden z trzech protoplastów ludzi na ziemi. [przypis edytorski]

Jaffa — starożytne miasto portowe w Izraelu, do poł. XX w. jeden z głównych portów Palestyny; w 1950 połączone z sąsiadującym z nim Tel Awiwem w jedno miasto, ob. Tel Awiw-Jaffę. [przypis edytorski]

Jaffę — Piękną — hebr. słowo jafa oznacza „piękna”. [przypis edytorski]

Jagadis Chandra Bose (1858–1937) — wszechstronny uczony indyjski, fizyk, biolog, biofizyk, autor fantastyki naukowej. [przypis edytorski]

Jagamasti (lenk.) — Jo didenybe. [przypis edytorski]

Ja, ganz gut (niem.) — Tak, wszystko dobrze. [przypis edytorski]

jagem jest, prawie (gw.) — jaki jestem naprawdę (rzeczywiście, prawdziwie a. w prawie, mający prawo do czegoś). [przypis edytorski]

jagem wom zesypoł (gw.) — jak wam zasypałem (nasypałem). [przypis edytorski]

jageś jesce była (gw.) — jak jeszcze byłaś (konstrukcja z przestawną końcówką czasownika). [przypis edytorski]

Jag (gw.) — jak; udźwięcznienie k w sąsiedztwie samogłoski lub spółgłoski dźwięcznej. [przypis edytorski]

Jagiełło (ok. 1362–1434) — właśc. Jogaila Algirdaitis; wielki książę litewski w latach 1377–1381 i 1382–1392, król Polski i najwyższy książę litewski w latach 1386–1434. Na tron polski wstąpił w 1386 r. po przyjęciu chrztu (przejściu z prawosławia na katolicyzm), przybraniu imienia Władysław i poślubieniu Jadwigi Andegaweńskiej, córki Ludwika Węgierskiego, koronowanej na króla Polski w 1384. Na mocy unii w Krewie (1385) chrzest wraz ze swym władcą przyjęła cała Litwa. Władysław II Jagiełło był założycielem dynastii Jagiellonów. [przypis edytorski]

Jagiełłowi — dziś popr. forma C.: Jagielle. [przypis edytorski]

Jagielle dać xięztwo i władzę utracić — tj. Jagiełłó powinien oddać księstwo i utracić władzę. [przypis edytorski]

Jagiellony — dziś popr. forma M. lm: Jagiellonowie. [przypis edytorski]

jagły — kasza jaglana. [przypis edytorski]

jagły — kasza. [przypis edytorski]

jagły — obłuszczone ziarna prosa; kasza jaglana. [przypis edytorski]

jaglica — ciężka, przewlekła choroba oczu, której powikłania prowadzą do ślepoty; zapalenie rogówki i spojówek połączone z charakterystycznym występowaniem na spojówce tarczkowej (szczególnie powieki górnej) tzw. jagieł, czyli grudek wypełnionych ropną treścią, otoczonych przekrwieniem; jaglica, zw. też egipskim zapaleniem spojówek jest chorobą bakteryjną, wywoływaną przez chlamydie. [przypis edytorski]

jagnie — dziś popr.: jagnię. [przypis edytorski]

jagoda (daw.) — dowolny drobny owoc. [przypis edytorski]

jagoda (daw.) — policzek. [przypis edytorski]

jagoda (daw.) — tu: policzek. [przypis edytorski]

jagoda (daw.) — tu: policzek; twarz. [przypis edytorski]

jagoda — policzek. [przypis edytorski]

jagoda po świętym Marcinie — jagoda po dniu św. Marcina, tj. po 11 listopada. [przypis edytorski]

jagody (daw. a. poet.) — policzki. [przypis edytorski]

jagody (daw.) — policzki. [przypis edytorski]

jagody — daw. policzki. [przypis edytorski]

jagody (daw.) — tu: policzki. [przypis edytorski]

jagody — dziś popr. forma N.lm: jagodami. [przypis edytorski]

jagody — policzki; dziś popr. forma N.lm: jagodami. [przypis edytorski]

jagody — policzki. [przypis edytorski]

jagody (przestarz.) — policzki, twarz. [przypis edytorski]

jagody (starop.) — policzki. [przypis edytorski]

jagody (starop.) — policzki; twarz. [przypis edytorski]

jagody (starop.) — policzki, twarz. [przypis edytorski]

jagody (starop.) — tu: policzki; twarz. [przypis edytorski]

jagody (tu daw.) — policzki. [przypis edytorski]

jagody — tu: policzki. [przypis edytorski]

jagodzisko — miejsce, gdzie rosną jagody. [przypis edytorski]

Jago — postać z Otella Shakespeare'a, człowiek, który swoimi intrygami popycha tytułowego bohatera do zamordowania żony i samobójstwa. [przypis edytorski]

jaguar — duże zwierzę drapieżne z rodziny kotowatych, należący do wielkich kotów (trzeci co do wielkości po tygrysie i lwie), przedstawiciel rodzaju panthera; ma płową, czarno nakrapianą sierść, podobnie jak lampart; występuje na terenie obu Ameryk. [przypis edytorski]

jaguar (…) wielki, jak jego współplemieńcy z Azji — jaguar to duży amerykański ssak drapieżny o rudożółtym futrze w czarne cętki; trzeci co do wielkości, po żyjącym w Afryce lwie i zamieszkującym Azję tygrysie, przedstawiciel rodziny kotowatych. [przypis edytorski]

ja. Gut. (niem.) — tak. Dobrze. [przypis edytorski]

Jahela, właśc. Jael — postać biblijna Księgi Sędziów ze Starego Testamentu, wywodząca się z nomadyjskiego plemienia Kenitów, żona Chebera, zabójczyni Sisera, dowódcy armii Kananejczyków, który po przegranej bitwie z Izraelitami uciekł i skrył się w jej namiocie; gdy zasnął, Jael zabiła go, przebijając jego skroń palikiem od namiotu (Sdz 4; 5,24-27). [przypis edytorski]

Jahel (bibl.) — zabiła wodza Sisarę, wbiwszy mu gwóźdź w skronie (Ks. Sędz. 4). [przypis edytorski]

Ja, Herr Leutenant, ich interessiere mich dafür (niem.) — Tak, panie podporuczniku, tym się interesuję. [przypis edytorski]

Jahorlik — rzeka w płd.-zach. Ukrainie; miasteczko i stanica wojskowa u ujścia rzeki Jahorlik do Dniestru. [przypis edytorski]

J'ai failli vous prendre au seriéux! (fr.) — omal nie potraktowałam pana poważnie. [przypis edytorski]

Jair ben Manasses — sędzia starożytnego Izraela, pochodził z rodu Manassesa (Sdz 10,3). [przypis edytorski]

ja i sprawiedliwości wasze, a nie tylko krzywdę z nowu posądzać będę — łac.: iustitias vestras iudicabo, napis umieszczany dawniej w Polsce w salach rozpraw sądowych, nawiązanie do Mdr 1, 1, Ez 7, 27, Ps 75, 3 i innych miejsc biblijnych mówiących o Bogu jako o sędzim. [przypis edytorski]

J'ai toujours eu la faiblesse… (fr.) — Zawsze miałem słabość do komponowania czterech piątych mojej radości z sumy szczęścia, jakie dałem uroczej istocie, od której je czerpałem. [przypis edytorski]

j'ai vecu (fr.) — przeżyłem. [przypis edytorski]

Ja, ja, chef (niem.) — Tak, tak, szefie. [przypis edytorski]

Ja, ja, ein Mann, ein Wort. Aber noch mein Vater pflegte zu sagen: da liegt der Hund begraben. Ich sage: da liegt der Jude begraben (niem.) — Tak, tak. Jeden człowiek, jedno słowo. Ale jeszcze mój ojciec mawiał: tu leży pies pogrzebany. Ja mówię: tu leży Żyd pogrzebany. [przypis edytorski]

Ja, ja, mit Eichenlaub (niem.) — Tak, tak, z liśćmi dębu. [przypis edytorski]

Ja, ja (niem.) — tak, tak. [przypis edytorski]

ja, ja (niem.) — tak, tak. [przypis edytorski]

Ja, ja! (niem.) — Tak, tak! [przypis edytorski]

jajca (daw.) — dziś: jajka. [przypis edytorski]

jajecznik (pot.) — ajerkoniak. [przypis edytorski]

jaje (daw.) — dziś: jajo. [przypis edytorski]

jaje (daw.) — dziś popr.: jajo, jajko. [przypis edytorski]

jaje (daw.) — jajo, jajko. [przypis edytorski]

jaje — dziś: jajo a. jajko. [przypis edytorski]

ja jestem jak ów człowiek z Ewangelii: czekam, trzeba mi powiedzieć, abym przyszła i przychodzę — chory przy sadzawce Betesdy z J 5,1-9. [przypis edytorski]

jajków (gw.) — jajek. [przypis edytorski]

ja już idu spaty, kto inszyj tobi bude, pane, hraty (z ukr.) — ja już idę spać, kto inny tobie będzie, panie, grać. [przypis edytorski]

jaką bądź sztuką — w dowolny sposób. [przypis edytorski]

jaką — dziś popr.: jakąś. [przypis edytorski]

jaką — dziś popr.: jaka. [przypis edytorski]

jakąm ją widział — inaczej: jaką ją widziałem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

jaką mogła sprawą — za sprawą czego mogła. [przypis edytorski]

Jakąm zaczerpnął — Jaką zaczerpnąłem. [przypis edytorski]

jaką — prawdop. winno być.: jakim. [przypis edytorski]

jakąście (…) wyrządzili — przykład konstrukcji z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: jaką wyrządziliście. [przypis edytorski]

jaką — tu dziś popr.: jakąś. [przypis edytorski]

jaką wagę powinien mieć tutaj autorytet Cycerona — Marek Tulliusz Cyceron (106–43 p.n.e.) to najwybitniejszy mówca rzymski, filozof, pisarz i polityk, stojący na czele stronnictwa broniącego republiki rzymskiej w ostatnich latach jej istnienia, przeciw Cezarowi, Antoniuszowi i Oktawianowi; zamordowany na rozkaz Antoniusza i Oktawiana po ich zwycięstwie nad obozem republikańskim. [przypis edytorski]

Jaka była u ludu onego Izraelskiego, gdzie królom rozkazano, aby prawa Bożego księgi od kapłanów podane sobie wypisali i wedle nich lud Boży sprawowali, bojąc się Pana Boga swego i miłując lud jego, do ich opieki poruczony — zob. Pwt 17, 18–19. [przypis edytorski]

jaka (daw.) — rodzaj okrycia wierzchniego. [przypis edytorski]

jaka Deifoba, brata poległego Parysa, spotkała zapłata — wg mitu Deifobos po śmierci swego brata Parysa przywłaszczył sobie Helenę, za co został okaleczony przez Menelausa. [przypis edytorski]

jaka — dziś popr.: jakaś. [przypis edytorski]

jak ament w pacierzu (gw.) — właśc. jak amen w pacierzu: na pewno. [przypis edytorski]

Jakam ja rada! — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: jaka ja [jeste]m rada (zadowolona). [przypis edytorski]

jakam ja — skrócone od: jaka jestem. [przypis edytorski]

jakam — skrót od: jaka jestem. [przypis edytorski]

jakam słaba — skrót od: jaka jestem słaba. [przypis edytorski]

jak anioł opiekuńczy utrzymuje duszę w Stefanie… — Mickiewicz, List do Ignacego Domeyki, Bex, 8 lipca 1833. [przypis edytorski]

jakaranda — rodzaj drzewa z rodziny bignoniowatych. [przypis edytorski]

jakas — prawdopodobnie chodzi o jaqueirę (łac. Artocarpus heterophyllus), chlebowiec różnolistny, rodzaj rośliny tropikalnej. [przypis edytorski]

jakas — švarkas. [przypis edytorski]