Przypisy

co dotknie — dziś popr.: czego dotknie. [przypis edytorski]

co dowiedziałem się — dziś popr.: czego dowiedziałem się. [przypis edytorski]

Co do władzy więc (…) jest skutkiem koniecznym — wywód ten jest streszczeniem teorii umowy społecznej, według której legalna władza jest udzielana niektórym jednostkom lub grupom na zasadzie dobrowolnej ugody członków społeczeństwa; do najważniejszych filozofów głoszących tę teorię należeli: Thomas Hobbes (1588–1679), a także John Locke (1632–1704) i Jean-Jacques Rousseau (1712–1778). [przypis edytorski]

co ducha (daw.) — co tchu, jak najszybciej. [przypis edytorski]

co duchu — co tchu, jak najszybciej (daw. duch: dech, tchnienie). [przypis edytorski]

co duchu (daw.) — co tchu. [przypis edytorski]

co duchu (daw.) — jak najszybciej. [przypis edytorski]

co duży (starop. forma) — co [są] duzi (lm). [przypis edytorski]

codzień — dziś popr. pisownia: co dzień. [przypis edytorski]

co dzień zarzynał trzysta byków — tradycyjnie hekatomba była ofiarą ze stu wołów, więc mowa tu o ofierze znacznie większej niż zwyczajowa. [przypis edytorski]

„Codzienna” — „La Quotidienne”, rojalistyczna gazeta francuska wydawana od 1790 do 1847, kiedy połączyła się z „La France” i „L'Écho français”, tworząc „L'Union monarchique”. [przypis edytorski]

„Codzienna” — „La Quotidienne”, rojalistyczna gazeta francuska wydawana od 1790 do 1847. [przypis edytorski]

co dziś jest w Częstochowie, to naprawdę największe (…) skupisko młodzieży akademickiej — autor opisuje Akademickie Śluby Jasnogórskie, które miały miejsce 24 maja 1936; do zespołu klasztornego na Jasnej Górze w Częstochowie przybyło wówczas ok. 20 tys. osób z polskich środowisk akademickich, a zgromadzona młodzież złożyła uroczyste ślubowanie, przyrzekając m.in. kierowanie się wiarą w życiu „społecznym, narodowym i państwowym” oraz „synowską uległość dla Stolicy Apostolskiej”, co spowodowało liczne komentarze i polemiki prasowe. [przypis edytorski]

Cölestinerkutte — benannt nach Papst Cölestin V. (1215–1296). [przypis edytorski]

Coëtquidan — wojskowy obóz szkoleniowo-manewrowy armii francuskiej obejmujący sześć bretońskich gmin w północno-wschodniej części departamentu Morbihan. [przypis edytorski]

Coehorn, Menno van (ok. 1641–1704) — holenderski specjalista od fortyfikacji. [przypis edytorski]

coelum coeli, cui terra est omne coelum (łac.) — niebo nad niebiosy, któremu ziemią jest wszelkie niebo (Mowy tajemne z Bogiem, XXXI 10, tł. P. K. Tryzna). [przypis edytorski]

Coeur, Jacques (1395–1456) — francuski kupiec i finansista, skarbnik i pożyczkodawca Karola VII, wspomagał tworzenie francuskiej armii narodowej podczas wojny stuletniej; zdobył wielką władzę i majątek; w 1451 został aresztowany i uwięziony pod zarzutami oszustw, korupcji i porwań, zaś jego majątek skonfiskowano; w 1455 udało mu się zbiec do Rzymu. [przypis edytorski]

cofać się wstecz — pleonazm: cofanie się zawsze oznacza ruch wstecz. [przypis edytorski]

cofać wstecz — dziś: błąd logiczny i stylistyczny (nie można np. cofać się naprzód). [przypis edytorski]

cofając się z lekka wstecz — konstrukcja ta dziś uznana by była za błędną (pleonazm); poprawnie: cofając się z lekka ramionami. [przypis edytorski]

cofnąć się wstecz — błąd logiczny: czasownik „cofnąć się” dotyczy ruchu wstecz (fizycznego, a w użyciu przenośnym również we wspomnieniu, opowiadaniu itp.). [przypis edytorski]

cofnąć się w tył — pleonazm, tj. powtórzenie tej samej informacji. [przypis edytorski]

cofnąłem kroku — dziś popr.: cofnąłem krok. [przypis edytorski]

cofnął się wstecz — pleonazm tj. powtórzenie tej samej informacji. [przypis edytorski]

cofnęła się wstecz — błąd logiczny (pleonazm); popr.: cofnęła się a. zrobiła krok wstecz itp. [przypis edytorski]

cofnięciem się wstecz — błąd logiczny: cofnięcie się oznacza zawsze (fizycznie czy metaforycznie) ruch wstecz. [przypis edytorski]

Cogé a. Coger, François-Marie (1723–1780) — francuski ksiądz, profesor kolegium Mazarina, następnie rektor uniwersytetu w Paryżu; autor broszury Examen de Bélisaire (1767) skierowanej przeciw filozoficzno-politycznej powieści Marmontela Belizariusz (1767), która cieszyła się dużym rozgłosem, zwłaszcza poruszający zagadnienie tolerancji rozdział XV. [przypis edytorski]

cogito, ergo sum (…) coito, ergo sum (łac.) — myślę więc jestem; parzę się, więc jestem. [przypis edytorski]

cogito, ergo sum (łac.) — myślę, więc jestem! (maksyma Kartezjusza). [przypis edytorski]

Cogito — ergo sum! (łac.) — myślę, więc jestem! (maksyma Kartezjusza). [przypis edytorski]

co (gw.) — tu: że. [przypis edytorski]

co (gw.) — że. [przypis edytorski]

co Helenka broiła — Helena, bohaterka Iliady Homera, najpiękniejsza kobieta na ziemi, żona Menelaosa, króla Sparty, uwiedziona i wywieziona do Troi przez Parysa, którego wspomagała Afrodyta, wdzięczna za werdykt uznający ją za najpiękniejszą boginię; stało się to przyczyną wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

Cohen, Herman (1842–1918) — filozof niemiecki pochodzenia żydowskiego. Założył neokantowską szkołę marburską (zob. neokantyzm). [przypis edytorski]

Cohorn, właśc. Menno van Coehoorn (1641–1704) — holenderski inżynier wojskowy, twórca nowych technik fortyfikacyjnych, pomysłodawca innowacji w uzbrojeniu i sprzęcie używanym podczas oblężenia (m.in. wynalazł typ moździeża nazwany od jego nazwiska); konkurował z Sébastienem de Vauban. [przypis edytorski]

co ich jest (starop.) — ilu ich jest. [przypis edytorski]

co ich przygrzano do białości — popularna w średniowieczu kara polegająca na wypaleniu znamienia. [przypis edytorski]

co ich (starop.) — tu: co ich jest; ilu ich jest (zdanie eliptyczne). [przypis edytorski]

co iedno (starop.) — co tylko [miał]; ile tylko. [przypis edytorski]

co im się (…) najlepiej podoba — dziś poprawnie: co im się najbardziej podoba. [przypis edytorski]

co inksego (gw.) — co innego. [przypis edytorski]

co innego jest natura — dziś popr.: czym innym jest natura. [przypis edytorski]

coito — forma niepoprawna, utworzona na wzór cogito (myślę) od łac. rzecz. coitus, oznaczającego spotkanie, ale również stosunek seksualny a. zapłodnienie. [przypis edytorski]

coitus interruptus (łac.) — stosunek przerywany. [przypis edytorski]

coitus (łac.) — stosunek płciowy. [przypis edytorski]

coitus sine ejaculatione seminis (łac.) — stosunek bez wytrysku nasienia. [przypis edytorski]

co ją najdzie wszędzie — którą można wszędzie znaleźć. [przypis edytorski]

co jedno od roboty wynidzie (starop.) — ile się wyda za samą robotę (tj. pracę krawca). [przypis edytorski]

co jedno (starop.) — co tylko, ile tylko. [przypis edytorski]

co jest — dziś: czym jest. [przypis edytorski]

co jest idea — tu: co to jest za idea. [przypis edytorski]

co jest waga gdańska, co wrocławska, co norymberska — ujednolicony system miar i wag tworzył się w Europie dopiero w XIX w., przedtem np. funt mógł wynosić od 0,3 do 0,5 dzisiejszego kilograma, w zależności od regionu. Dlatego kupcy ustalali zawsze na początku transakcji, według której miary będą odmierzać towar i pieniądze. [przypis edytorski]

Co jest żona! — dziś popr.: czym jest żona. [przypis edytorski]

co jo wim, jescem sie nie zgodała ś nim (gw.) — co ja wiem, jeszcze się z nim nie rozmówiłam (umówiłam, dogadałam). [przypis edytorski]

Co kiedykolwiek zwrócił ku nam oczy. Niebieskie duchy, raczcie… — w późn. wyd. uzupełniono tłumaczenie, dodając wtrąconą kwestię Boyeta: „Ćma: Co kiedykolwiek zwrócił ku nam oczy. Duchy… Boyet: Twa rola wyzionie wnet ducha. Ćma: Duchy niebieskie, raczcie…”. [przypis edytorski]

co kiedy — tu: coś czasem. [przypis edytorski]

cokół — podstawa, postument (baza), na którym umieszczane są rzeźby lub inne dzieła sztuki. [przypis edytorski]

cokole (starop.) — cokolwiek. [przypis edytorski]

co koli (starop.) — cokolwiek. [przypis edytorski]

cokolwiek — tu: chwilę, niedługo. [przypis edytorski]

co kosztują — dziś: ile kosztują. [przypis edytorski]

co łotrostwem jest w oczach ludzi, nie zawsze tym jest przed Bogiem — Lessing, Natan mędrzec, akt I, scena 5 (rozmowa Braciszka z Templariuszem). [przypis edytorski]

Colajanni, Napoleone (1847–1921) — włoski dziennikarz, kryminolog i socjalista. [przypis edytorski]

Colaptes agricola — w ob. klasyfikacji: Colaptes campestris, dzięcioł łąkowy (jego południowy podgatunek, dzięcioła pampasowego, uznaje się niekiedy za osobny gatunek). [przypis edytorski]

Colas Breugnon — postać fikcyjna, tytułowy bohater powieści francuskiego noblisty Romaina Rollanda. [przypis edytorski]

Colbert, Jean Baptiste (1619–1683) — francuski polityk, minister finansów i premier na dworze Ludwika XIV. [przypis edytorski]

Colbert, Jean Baptiste (1619–1683) — francuski polityk, minister finansów (kontroler generalny finansów) za panowania Ludwika XIV, zwolennik absolutyzmu. [przypis edytorski]

Colbert, Jean-Baptiste (1619–1683) — minister finansów na dworze Ludwika XIV. [przypis edytorski]

Colchester — miasto w Anglii, w hrabstwie Essex. [przypis edytorski]

Colchorum królestwo — Kolchida. [przypis edytorski]

colentes Patollu Natrimpe et alia ignominiosa fantasmata (łac.) — czczących Patolla, Natrimpa i inne haniebne wyobrażenia. [przypis edytorski]

Coleridge, Samuel Taylor (1772–1834) — angielski poeta, prekursor romantyzmu, jeden z tzw. „poetów jezior”. [przypis edytorski]

Coleridge, Samuel Taylor (1772–1834) — ang. poeta, prekursor romantyzmu zaliczany do tzw. poetów jezior. [przypis edytorski]

Coleridge, Samuel Taylor (1772–1834) — ang. poeta, prekursor romantyzmu zaliczany do tzw. poetów jezior. [przypis edytorski]

Coleridge, Samuel Taylor (1772–1834) — jeden z tzw. poetów jezior i prekursorów romantyzmu w literaturze angielskiej. [przypis edytorski]

Colet, Louise (1810–1876) — francuska poetka i pisarka, przez pewien czas związana z Flaubertem. [przypis edytorski]

colifichet (fr.) — bibelot. [przypis edytorski]

co li wiesz — konstrukcja z partykułą li; znaczenie: co tylko wiesz. [przypis edytorski]

Collège de France (fr.: Kolegium Francuskie) — uczelnia wyższa w Paryżu, zał. w 1530; jej głównym celem jest przekazywanie wiedzy, prowadzone na wysokim poziomie studia są bezpłatne, powszechnie dostępne, bez warunków wstępnych i bez przyznawania słuchaczom stopni naukowych. [przypis edytorski]

colleges (ang.) — uczelnia, szkoła wyższa; kolegium. [przypis edytorski]

collegia poenitentium (łac.) — zgromadzenia pokutne. [przypis edytorski]

collegium Jesuitarum (łac.) — kolegium jezuickie. [przypis edytorski]

Colleoni, Bartolomeo (1400–1475) — włoski kondotier (dowódca oddziałów najemnych) w służbie Mediolanu i Wenecji; pozostawił w spadku republice weneckiej duży majątek, jego konny posąg wykonany Verrocchia stoi w Wenecji na placu Campo Santi Giovanni e Paolo. [przypis edytorski]

Collin-Maillard (fr.) — gra podobna do ciuciubabki. [przypis edytorski]

colloquium (łac.) — rozmowa. [przypis edytorski]

colloquium (łac.) — rozmowa; tu B. lm colloquia: rozmowy. [przypis edytorski]

Collot, Jean-Marie (1749–1796) — aktor, dramaturg, eseista i rewolucjonista. Był członkiem Komitetu Bezpieczeństwa Powszechnego podczas rządów terroru, zarządzał egzekucją ponad 2000 osób w Lyonie. [przypis edytorski]

Colobus kirkii — dziś: Piliocolobus kirkii, gerezanka trójbarwna, średniej wielkości małpa o długim ogonie, zamieszkująca wyłącznie archipelag Zanzibar, obecnie zagrożona wyginięciem. [przypis edytorski]

Colocasia esculenta (biol.) — kolokazja jadalna, taro: roślina uprawiana w obszarach międzyzwrotnikowych, dostarczająca wielkich jadalnych bulw, zawierających dużo skrobi. [przypis edytorski]

Colombina — przedwojenny warszawski dancing przy ulicy Jasnej 3. [przypis edytorski]

Colonna, Vittoria (1490–1547) — włoska poetka renesansowa, przyjaciółka Michała Anioła. [przypis edytorski]

colonos (port.) — osadnicy. [przypis edytorski]

colonut, popr.: kola nut (ang.) — nasiona niektórych gatunków tropikalnych afrykańskich roślin z rodzaju Cola, zawierające kofeinę; w wielu krajach Afryki Zachodniej używane do żucia oraz uroczyście wręczane gościom. [przypis edytorski]

coloured gentlemen (ang.) — kolorowy dżentelmen (tj. dżentelmen, który nie jest rasy białej). [przypis edytorski]

coloured people (ang.) — kolorowi, termin hist. określający ludzi innych ras niż biała. [przypis edytorski]

co lud, co biedaków dolega — dziś popr. z C.: co ludowi, co biedakom dolega. [przypis edytorski]

columbella (z łac.) — rodzaj małych ślimaków morskich. [przypis edytorski]

columnam mirae magnitudinis Julio Caesari a quo urbi Julin nomen asumpsit dicatam excidere aggressus est (łac.) — usiłował zniszczyć godnej podziwu wysokości kolumnę Juliusza Cezara, od którego miasto Julin przyjęło nazwę. [przypis edytorski]

comandante (hiszp.) — komendant. [przypis edytorski]