Przypisy

dobosz — członek orkiestry, grający na bębnie. [przypis edytorski]

Dobra Bogini — łac. Bona Dea, czczona w świątyni na Awentynie; w jej kulcie mogły uczestniczyć wyłącznie kobiety. [przypis edytorski]

dobra bogini — rzym. bogini-matka związana z płodnością nosiła miano Dobrej Bogini (Bona Dea). [przypis edytorski]

Dobraczyński, Jan (1910–1994) — pisarz, publicysta, redaktor katolickiego czasopisma „Dziś i jutro”. [przypis edytorski]

do braku (starop.) — tu: do śmieci, do odpadów; por. starop. brakować: wybierać, przebierać. [przypis edytorski]

Dobra mama — w wydaniu źródłowym pod tytułem podano melodię w zapisie nutowym. Tadeusz Żeleński pisze: Melodie zamieszczone w tym zbiorku zaczerpnięte są bądź z naszych popularnych, bądź też z paryskich motywów. [przypis edytorski]

Dobranoc, mój książę — słowa, którymi żegna umierającego Hamleta, księcia duńskiego, jego przyjaciel Horacy w Hamlecie Shakespeare'a. [przypis edytorski]

dobra strona mocy (właśc. jasna strona mocy) — nawiązanie do Gwiezdnych wojen (ang. Star Wars), amerykańskiego filmu George'a Lucasa, którego akcja rozgrywa się „dawno temu w odległej galaktyce”. [przypis edytorski]

Dobra Wieść — dosłowne znaczenie greckiego słowa euangelion, od którego pochodzi polskie słowo „ewangelia”. [przypis edytorski]

dobra zakonu miłosny — miłujący dobro zakonu. [przypis edytorski]

Dobra zastawne — dobra oddane wierzycielowi w użytkowanie jako zastaw długu. [przypis edytorski]

dobrém — dziś: dobrym; daw. forma fleksyjna dla przymiotników (także zaimków) rodzaju żeńskiego i nijakiego. [przypis edytorski]

dobre (białorus.) — dobrze. [przypis edytorski]

dobre — dobro [przypis edytorski]

dobrego nabycia (daw.) — uczciwie zdobyty. [przypis edytorski]

dobre ludzie (gw.) — dobrzy ludzie. [przypis edytorski]

dobrem — daw. forma N. i Msc. lp przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: dobrym. [przypis edytorski]

dobrem — daw. forma N. i Msc. przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: dobrym. [przypis edytorski]

dobremi — daw. forma N. i Msc. lm przymiotników r.ż. i r.n.; dziś tożsama z r.m.: dobrymi. [przypis edytorski]

dobroczynność — tu: towarzystwo dobroczynności, instytucja zajmująca się niesieniem pomocy osobom jej potrzebującym. Instytucje takie najczęściej dbają o zapewnianie swoim podopiecznym mieszkania, wyżywienia, ubrania, środków higieny i innych rzeczy niezbędnych do życia. [przypis edytorski]

dobrodziej — ksiądz. [przypis edytorski]

dobrodziejstwy (daw.) — dziś popr. forma N. lm: dobrodziejstwami. [przypis edytorski]

dobrodziejstwy — daw. forma N.lm; dziś: dobrodziejstwami. [przypis edytorski]

dobrodziejstwy — dziś popr. forma N. lm: dobrodziejstwami. [przypis edytorski]

dobrodziejstwy — dziś popr. forma N.lm: dobrodziejstwami. [przypis edytorski]

dobrodziej — tu w znaczeniu: ksiądz. [przypis edytorski]

dobrodzika (daw.) — dobrodziejka. [przypis edytorski]

dobrodzika (daw.) — dobrodziejka, tytuł grzecznościowy w stosunku do kobiet. [przypis edytorski]

dobrodzika — dobrodziejka. [przypis edytorski]

Dobrolubow, Nikołaj Aleksandrowicz (1836–1861) — rosyjski filozof, publicysta, krytyk literacki. [przypis edytorski]

Dobrolubow, Nikołaj Aleksandrowicz (1836–1861) — rosyjski publicysta, krytyk literacki i poeta; przedstawiciel rewolucyjnych demokratów. [przypis edytorski]

dobrość (gw.) — dobroć. [przypis edytorski]

dobrota (daw.) — dobroć. [przypis edytorski]

dobrotliwie — w oryg. niem. vergnügt: zadowolony, wesoły, szczęśliwy. [przypis edytorski]

Dobrudża — kraina między M. Czarnym a Dunajem. [przypis edytorski]

dobrudzcy ordyńcy — dobrudzcy Tatarzy, orda tatarska z zachodu, z terenów dzisiejszej Mołdawii i płd. Ukrainy. [przypis edytorski]

dobrudzcy Tatarzy — orda tatarska z zachodu, terenów dzisiejszej Mołdawii i płd. Ukrainy. [przypis edytorski]

dobrych uczynków, na złe obróconych — tzn. dobrych uczynków, które przyniosły zły skutek; w późn. wyd. zweryfikowano tłumaczenie, zmieniając ten wers na: „Dobrych uczynków źle adresowanych”. [przypis edytorski]

dobry deń (z ukr. добрий день) — dzień dobry. [przypis edytorski]

dobrzećby (daw.) — dziś pisownia: dobrzeć by; znaczenie: dobrze by to było. [przypis edytorski]

dobrzeć poradzę — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć; inaczej: dobrze ci poradzę; znaczenie: doprawdy dobrze poradzę. [przypis edytorski]

dobrzeli, niedobrzeli (starop.) — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: dobrze to czy niedobrze. [przypis edytorski]

dobrzem uczynił, żem temu zapobiegł — dziś: dobrze uczyniłem, że temu zapobiegłem. [przypis edytorski]

dobrze namalowana rzepa więcej warta niż źle namalowana tęsknota za nieskończonością — aforyzm przypisywany Stanisławowi Witkiewiczowi (1851–1915), malarzowi i teoretykowi sztuki. [przypis edytorski]

dobrze nie idą za włosy — dobrze, że nie szarpią się za włosy. [przypis edytorski]

Dobrze, nie przysięga… — Szekspir, Romeo i Julia, akt II, scena 2. [przypis edytorski]

dobrze nie wylazą (starop.) — omal nie wylezą. [przypis edytorski]

dobrzeście uczynili (daw. składnia) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; dziś: dobrze uczyniliście. [przypis edytorski]

dobrześ mówił — inaczej: dobrze mówiłem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

dobrześmy to rozważyli — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika: dobrze to rozważyliśmy. [przypis edytorski]

dobrześ wiadomy (starop. konstrukcja) — inaczej: dobrze jesteś wiadomy; dobrze wiesz. [przypis edytorski]

dobrześ (…) zrobiła — konstrukcja z ruchomą końcówka czasownika; inaczej: dobrze zrobiłaś. [przypis edytorski]

dobrze się nie wściekła (starop.) — o mało się nie wściekła. [przypis edytorski]

dobrze się nie wściekł (starop. konstrukcja)— o mało się nie wściekł. [przypis edytorski]

dobrze (starop.) — tu: znacznie. [przypis edytorski]

dobrze — tu: zupełnie, całkiem. [przypis edytorski]

dobrze żyw (starop.) — ledwie żywy. [przypis edytorski]

dobrze znajomy wieży — dobrze obeznany z wieżą; dobrze znający wieżę. [przypis edytorski]

dobrzy filozofowie wiedzą, jak trudno byłoby, aby Mars, który jest tak daleko od Słońca, obszedł się mniejszą ilością księżyców niż co najmniej dwoma — Wenus nie ma księżyców, Ziemia ma jeden. Po odkryciu przez Galileusza czterech księżyców Jowisza, spekulowano, że zapewne Mars, zajmujący pozycję pomiędzy Ziemią a Jowiszem, ma dwa naturalne satelity, co pasowałoby do harmonijnej, matematycznej konstrukcji kosmosu. Późniejsze odkrycie pięciu księżyców kolejnej po Jowiszu planety, Saturna, wydawało się potwierdzać teorię, że coraz dalsze od Słońca planety mają coraz więcej księżyców, więc Mars powinien mieć co najmniej dwa. [przypis edytorski]

dobyć (daw.) — wyjąć coś, wyciągnąć. [przypis edytorski]

dobyć się — dostać się, wtargnąć. [przypis edytorski]

dobyć (starop.) — zdobyć. [przypis edytorski]

dobyć (…) zamczyska — zdobyć zamczysko. [przypis edytorski]

dobycie — zdobycie. [przypis edytorski]

dobytek marniał bez paszy — brakowało pożywienia dla bydła; dobytek: bydło a. inne zwierzęta domowe. [przypis edytorski]

dobytek — tu: zwierzęta gospodarskie: krowy, konie itp. [przypis edytorski]

dobyty (starop.) — zdobyty. [przypis edytorski]

dobywać (daw.) — wyjmować. [przypis edytorski]

dobywać (starop.) — zdobywać. [przypis edytorski]

dočėsnas — esantis dabar, laikinas. [przypis edytorski]

do Caracas, gdzie wyszedł na niedostępny szczyt — Cerro El Ávila, wysoki na 2740 m.n.p.m. szczyt w łańcuchu Cordillera de la Costa, oddzielający Caracas od Morza Karaibskiego; dziś na terenie Parku Narodowego Waraira Repano. [przypis edytorski]

docent (docens, docentis, łac.) — uczony, uczący. [przypis edytorski]

docent prywatny, niem. Privatdozent — w kulturze niemieckiej doktor habilitowany nie opłacany przez uczelnię. [przypis edytorski]

docerać (gw.) — docucić. [przypis edytorski]

do chałodnawo pierepoja (ros.) — do zimnego przepicia. [przypis edytorski]

dochcip — właśc. dowcip, tj. rozum. [przypis edytorski]

Doch, guter Freund, die Zeit kommt auch heran… (niem.) — Lecz zanim, przyjacielu, służba ma się zacznie, / chodźmy cośkolwiek wypić i najeść się smacznie (słowa Mefistofelesa z dramatu Goethego Faust, część pierwsza, tłum. E. Zegadłowicz). [przypis edytorski]

Do Chloe — parafrazą tego utworu jest Pieśń IX (Księgi Pierwsze) Jana Kochanowskiego. [przypis edytorski]

dochodny — dziś popr.: dochodowy. [przypis edytorski]

dochodzić kogo (starop.) — doganiać kogo. [przypis edytorski]

dochodzić — tu: dojrzewać. [przypis edytorski]

dochodzić — tu: podchodzić. [przypis edytorski]

do chrustu (starop.) — w krzaki. [przypis edytorski]

dochtór (gw.) — doktor. [przypis edytorski]

do ciężkiej choroby — dziś raczej: od choroby, tj. bardzo wiele. [przypis edytorski]

Do ciebie, nowy Hierozolimie (to jest kościele Chrystusów), przywiodę syny twoje zdaleka, śrebro ich i złoto z nimi imieniu Pana Boga twego, i zbudują synowie postronni mury twoje, i królowie ich służyć ci będą — por. Iz 60, 9–10. [przypis edytorski]

do ciebie o, Hekato! Luno i Diano — ta sama bogini miała władać jako Luna niebem, jako Diana ziemią i jako Hekate światem podziemnym. [przypis edytorski]

dociekać — tu: dochodzić (od: ciec). [przypis edytorski]

docieki — neol. skrót od: dociekania; domysły. [przypis edytorski]

do cieniu — dziś: do cienia. [przypis edytorski]

docierać na coś (daw.) — godzić w coś, atakować coś, nacierać na coś. [przypis edytorski]

do cna (daw., gw.) — całkiem; do końca. [przypis edytorski]

do cna — do końca, zupełnie. [przypis edytorski]

do cna (gw.) — całkiem, do końca. [przypis edytorski]

do cna (gw.) — do końca, zupełnie. [przypis edytorski]

Do cnam osłabł — inaczej: do cna osłabłem, całkiem osłabłem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

Doctoris Doctorum (łac.) — doktora doktorów (sens: nauczyciela nauczycieli). [przypis edytorski]

Doctoris maximi (łac.) — doktora największego. [przypis edytorski]

Doctor Marianus (łac.) — uczony teolog szczególnie poświęcający się kultowi Marii. [przypis edytorski]

doctor medicinae et chirurgiae (łac.) — doktor medycyny i chirurgii. [przypis edytorski]