Przypisy

al pari (wł.: na równi, na tym samym poziomie) — kurs walut zgodny z ich wartością nominalną. [przypis edytorski]

Alphonse de Lamartine (1790–1869) — fr. poeta i polityk. [przypis edytorski]

Alphonse de Lamartine (1790–1869) — fr. polityk i pisarz, tradycyjnie uważany za pierwszego twórcę fr. romantyzmu. [przypis edytorski]

Alpów (daw.) — dawna forma dopełniacza, dziś: Alp. [przypis edytorski]

Alpów — dziś popr. forma D.: Alp. [przypis edytorski]

Alpuhara (hiszp. Las Alpujarras) — górzysty region w płd. Hiszpanii (część Andaluzji), oddzielony od Morza Śródziemnego łańcuchem górskim Sierra de Contraviesa, zaś od Grenady i reszty Półwyspu Iberyjskiego potężnymi pasmami Sierra Nevada i Sierra Lújar; dzięki tej naturalnej izolacji w czasie rekonkwisty hiszp. (walk chrześcijan o wyparcie ludności muzułmańskiej z półwyspu trwających od VIII do XV w.) Alpuhara stanowiła ostatni bastion oporu Maurów, którzy jeszcze po upadku Grenady w 1492 r. schronili się przed prześladowaniami w górach i prowadzili walkę partyzancką aż do 1570 r. Mickiewicz, opisując zmagania Maurów z przeważającymi siłami rekonkwisty, najwyraźniej mylnie uważał Alpuharę za pojedynczą twierdzę. [przypis edytorski]

Alp — wywodzący się z mitologii germańskiej potwór, rodzaj wampira atakujący w pełni śpiących ludzi. [przypis edytorski]

Alpy — najwyższy łańcuch górski Europy, ciągnący się od Morza Śródziemnego po okolice Wiednia. [przypis edytorski]

Alpy — najwyższy łańcuch górski Europy, ciągnący się od Morza Śródziemnego w okolicy Savony po dolinę Dunaju w okolicach Wiednia. [przypis edytorski]

Alpy — najwyższy łańcuch górski Europy, ciągnący się od Savony do Wiednia. [przypis edytorski]

Alpy — najwyższy łańcuch górski Europy Zachodniej. [przypis edytorski]

Alpy — (niem.) Die Alpen, utwór poetycki Albrechta von Hallera (1708–1777), opublikowany w 1729 r. [przypis edytorski]

Alraszyd — właśc. Harun al-Raszid, władca muzułmański, bohater „Księgi z tysiąca i jednej nocy”. [przypis edytorski]

alrauna (z niem.) — korzeń mandragory. [przypis edytorski]

Alraune — niemiecki niemy film grozy z r. 1928 w reż. Henrika Galeena na motywach powieści Hannsa Heinza Ewersa; Brygitte Helm grała w nim tytułową rolę powstałej w wyniku eksperymentu pięknej, lecz bezdusznej kobiety. [przypis edytorski]

Alrun — Adalruna, germańskie imię żeńskie o znaczeniu nawiązującym do szlachetności i tajemnicy; tu: daw. niem. wieszczka, wizjonerka. [przypis edytorski]

Alrun — tytuł pierwszej części poematu dramatycznego Aleksandra Świętochowskiego, Duchy (1895–1900), uważanego za pozytywistyczną odpowiedź na Króla-Ducha Juliusza Słowackiego. W utworze zdarzenia społeczne i historyczne, przynoszące często cierpienie, uzasadnione zostały ideą postępu ludzkości i walką z zacofaniem; postęp ów reprezentują Arios i Orla; bohaterowie jednak ponoszą śmierć w walce z nieoświeconym, okrutnym tłumem, lecz pozostaje po nich wiara w ideę sprawiedliwości i wolności. Imię Alruna pseudonimuje u Brzozowskiego samego Świętochowskiego, ale też idee, którym patronował. [przypis edytorski]

Al. Św., własc. Alina Świderska (1875–1963) — pisarka i tłumaczka, autorka m.in. powieści biograficznych o Mickiewiczu i Krasińskim oraz powieści Trudno inaczej…. [przypis edytorski]

als — also. [przypis edytorski]

alsinimas — varginimas. [przypis edytorski]

Also loos! (niem.) — więc śmiało! [przypis edytorski]

Also, mein lieber (niem.) — A więc, mój drogi. [przypis edytorski]

also (niem.) — a więc, zatem. [przypis edytorski]

Also sprach der Zarathustra — właśc.: Also sprach Zarathustra (Tako rzecze Zaratustra) (1883–85), filozoficzna powieść niem. filozofa i pisarza Friedricha Nietzschego (1844–1900), najbardziej znane jego dzieło, zawierające główne idee jego światopoglądu: śmierć Boga, wolę mocy, koncepcję nadczłowieka. [przypis edytorski]

also wie gesagt (niem.) — więc, jak to mówią. [przypis edytorski]

als solches (niem.) — jako takiego. [przypis edytorski]

als späte Entlehnungen anzusehen und waren sicherlich zu keiner Zeit volkstümlich (niem.) — winny być traktowane jak późne pożyczki, i nie uznawane za popularne w żadnym momencie. [przypis edytorski]

alszbant (daw., z niem. Halsband) — naszyjnik. [przypis edytorski]

alszbant (daw., z niem.) — naszyjnik. [przypis edytorski]

alszbant (z niem.) — naszyjnik, taśma ozdobiona klejnotami a. naszywany klejnotami gorset kobiecy. [przypis edytorski]

Altare — Schlachtfeld. [przypis edytorski]

altarista — kunigas dėl amžiaus ar sveikatos atleistas iš pareigų. [przypis edytorski]

altarzysta a. altarysta — ksiądz pobierający prebendę (pensję) za opiekę nad jednym z ołtarzy w dużym kościele. [przypis edytorski]

Alta (ukr. Ільтиця, daw. Альта) — rzeka w środkowo-wsch. części Ukrainy; także imię kobiece. [przypis edytorski]

altération de la personnalié (fr.) — upośledzenie (uszkodzenie) osobowości. [przypis edytorski]

Altea (…) porodziła głownię (mit. gr.) — Altea, królowa kalidońska, otrzymała we śnie proroctwo, według którego jej nowonarodzony syn, Meleager, miał żyć tak długo, póki nie spali się głownia, płonąca wówczas w domowym ognisku. Altea schowała więc głownię, ale kiedy po latach Meleager wdał się w spór z jej bratem, włożyła żagiew w ogień, powodując śmierć syna, po czym popełniła samobójstwo. Proroczy sen o urodzeniu płonącej głowni miała natomiast Hekabe, królowa Troi, w związku z czym swojego syna, Parysa-Aleksandra, kazała porzucić na pustkowiu. Wychowany przez pasterzy, Parys przyczynił się potem rzeczywiście do upadku Troi, porywając Helenę. [przypis edytorski]

alte bobe (jid.) — prababka. [przypis edytorski]

alteja — malwa. [przypis edytorski]

altembas — kosztowna tkanina z wypukłymi wzorami, przetykana złotymi nićmi, rodzaj brokatu aksamitnego. [przypis edytorski]

altembasowy — z jedwabiu przetykanego złotem. [przypis edytorski]

altembas (z tur.) — złotogłów, jedwabna tkanina przetykana nićmi ze złota. [przypis edytorski]

Altenberg, Peter — pseud. lit. Richarda Engländera (1859–1919), austr. pisarza modernistycznego, autora popularnych nastrojowych szkiców, czołowego członka ruchu artystycznego Jung Wien (Młody Wiedeń), barwnej postaci wiedeńskiej cyganerii. [przypis edytorski]

Altenberg, Peter, właśc. Richard Engländer (1859–1919) — pisarz, przedstawiciel austriackiego modernizmu, ważna postać w kręgach wiedeńskiej cyganerii. [przypis edytorski]

Altenberg, Peter, właśc. Richard Englünder (1859–1919) — modernistyczny pisarz i krytyk niem., jeden z prekursorów ekspresjonizmu. [przypis edytorski]

alteracja (daw.) — niepokój, wzburzenie. [przypis edytorski]

alteracja (daw.) — wzburzenie, niepokój. [przypis edytorski]

alteracja (daw.) — wzburzenie. [przypis edytorski]

alteracja (daw.) — zdenerwowanie, wzburzenie. [przypis edytorski]

alteracja (daw., z łac. alteratio: zmiana) — wzburzenie, niepokój. [przypis edytorski]

alteracja (daw., z łac.) — wzburzenie, niepokój. [przypis edytorski]

alteracja (przestarz.) — wzburzenie, niepokój. [przypis edytorski]

alteracja (starop.) — zdenerwowanie, wzburzenie. [przypis edytorski]

alteracja (z łac.) — rozterka, niepewność. [przypis edytorski]

alteracja (z łac.) — zdenerwowanie, wzburzenie. [przypis edytorski]

alteracja (z łac.) — zmiana nastroju, niepokój, wzburzenie. [przypis edytorski]

alteracja (z łac.) — zmiana nastroju, wzburzenie. [przypis edytorski]

alteracja (z łac.) — zmiana nastroju, zdenerwowanie, wzburzenie. [przypis edytorski]

Altera nunc rerum facies, me quaero, nec adsum… (łac.) — Inna teraz jest postać rzeczy, ani nie skarżę się, ani nie udzielam, nie jestem, kim byłem, nie można uważać mnie za żyjącego: byłem (zakończenie wiersza Fututor effoetus ze zbioru Elegantiae Latini Sermonis seu Aloisia Sigaea Toletana, 1752). [przypis edytorski]

alter ego (łac.) — zastępca; dosł. drugi (inny) ja. [przypis edytorski]

alterkacja (daw.) — zatarg, sprzeczka. [przypis edytorski]

alternata (daw., z łac.) — tu: odmiana, zmienność. [przypis edytorski]

alternata (daw., z łac.) — zmiana. [przypis edytorski]

alternata (daw.) — zmiana biegu wypadków. [przypis edytorski]

alternata (z łac.) — przemiana. [przypis edytorski]

alterować (daw.) — niepokoić, martwić, smucić. [przypis edytorski]

alterować (daw., z łac.) — zmieniać, odmieniać; martwić, smucić, trapić. [przypis edytorski]

Alter — Zeitalter. [przypis edytorski]

alte Sachen (niem.) — stare rzeczy. [przypis edytorski]

altessa (neol.) — z fr.: altesse: wysokość, tytuł honorowy nadawany książętom i księżnom. [przypis edytorski]

Altgeselle (niem.) — starszy czeladnik. [przypis edytorski]

alt (muz.) — niski głos kobiecy lub chłopięcy. [przypis edytorski]

Altra volta (…) amore — Niegdyś byłam piękna, biała i różowa jak kwiat, dziś już nie. Nie jestem już piękna, strawiła mnie miłość. [przypis edytorski]

altruizm — bezinteresowna dbałość o dobro innych osób, przeciwieństwo egoizmu. [przypis edytorski]

Altstadtischer Graben — Podwale Staromiejskie w Gdańsku. [przypis edytorski]

Al. Ujazdowskie 7 — przed wojną budynek o tym adresie należał do Rady Ministrów. [przypis edytorski]

alumna (łac.) — wychowanka. [przypis edytorski]

alumn — kleryk, uczeń seminarium a. duchowny katolicki niższej rangi. [przypis edytorski]

alus (litew.) — piwo. [przypis edytorski]

aluwialny (geol.) — dotyczący współczesnego okresu geologicznego, po epoce lodowej; dawne dyluwium i aluwium stanowiły obecny czwartorzęd, odpowiadały plejstocenowi i holocenowi. [przypis edytorski]

aluwialny — powstały z osadów naniesionych przez rzekę. [przypis edytorski]

aluzja do roku 93 — prawdopodobnie odniesienia do rewolucji francuskiej, bratobójczych walk we Francji i wojny w Europie w 1793 r. [przypis edytorski]

Alvar a. alwar — daw. pot. nazwa podręcznika gramatyki łacińskiej, od nazwiska jej autora, Emanuela Alvareza (1526–1585). [przypis edytorski]

Alwar a. alwar — podręcznik do nauki gramatyki łacińskiej (trzytomowe dzieło De institutio grammatica) z XVI w., używany w szkołach jezuickich; pot. nazwa utworzona została od nazwiska autora, portugalskiego jezuity Emmanuele Alvareza (1526–1586), rektora kolegium jezuickiego; gramatyka została wydana po raz pierwszy w Lizbonie w 1572, pierwszy przedruk polski pochodzi już z 1577 r., a do końca okresu Oświecenia miało miejsce blisko 70 wydań dzieła na terenach Rzeczpospolitej (w tym 15 w Wilnie); ostatnie wyd. pol. z 1840 r. [przypis edytorski]

alwar a. Alwar — podręcznik do nauki gramatyki łacińskiej (trzytomowe dzieło De institutio grammatica) z XVI w., używany w szkołach jezuickich; pot. nazwa utworzona została od nazwiska autora, portugalskiego jezuity Emmanuele Alvareza (1526–1586), rektora kolegium jezuickiego; gramatyka została wydana po raz pierwszy w Lizbonie w 1572, pierwszy przedruk polski pochodzi już z 1577 r., a do końca okresu Oświecenia miało miejsce blisko 70 wydań dzieła na terenach Rzeczpospolitej. [przypis edytorski]

alwar — elementarz, podręcznik. [przypis edytorski]

Alwar — pot. nazwa podręcznika gramatyki łacińskiej używanego od XVI w. [przypis edytorski]

Alwar — potoczna nazwa popularnego w XVII i XVIII w. w całej Europie podręcznika gramatyki łacińskiej autorstwa Emanuela Alvareza (1526–1583), jezuity portugalskiego. [przypis edytorski]

Alwar — tak powszechnie nazywano w Polsce gramatykę łacińską napisaną przez uczonego portugalskiego, jezuitę i językoznawcę Emmanuela Alvareza (1526–1583). [przypis edytorski]

Alybant — nieznana lokalizacja. [przypis edytorski]

Alys — właśc. Adela z Szampanii, zwana też Alix (ok. 1140–1206), trzecia żona króla Ludwika VII. [przypis edytorski]

Alzacja i Lotaryngia (fr. Alsace et Lorraine) — płn.-wsch. regiony Francji; tereny sporne, w ciągu wieków podlegały to francuskiej, to niemieckiej dominacji. [przypis edytorski]

Alzacja — kraina historyczna nad Renem, w czasach opisywanych w utworze należąca do Niemiec, w 1648 przekazana Francji. [przypis edytorski]

Alzacja — kraina w płn.-wsch. części Francji; po klęsce Francji w wojnie 1870–1871 Alzacja i część Lotaryngii zostały przyłączone do Niemiec. [przypis edytorski]

Alzacja — region administracyjny i kraina hist. we wschodniej Francji. [przypis edytorski]

AMAB — skrót od ang. assigned male at birth: osoba przypisana do płci męskiej przy narodzinach. [przypis edytorski]

A Mademoiselle Felicia Merlin, Rue Warecka (fr.) — Do panny Felicji Merlin, ulica Warecka. [przypis edytorski]

Amadis z Walii — anonimowy hiszpański romans rycerski, arcydzieło gatunku, opublikowany po raz pierwszy w 1508; obfituje w cudowne wydarzenia, nadprzyrodzone stworzenia i egzotyczne miejsca akcji. [przypis edytorski]

ama et cogita quod vis (łac.) — kochaj i myśl, co chcesz. [przypis edytorski]

ama et fac quod vis (łac.) — kochaj i rób, co chcesz. [przypis edytorski]

amalas — ant medžių augantis parazitas, gausiai šakotas, kaip šluota. [przypis edytorski]